شامگان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شامه''' یا '''مننژ'''{{انگلیسی|meninge}} سامانه‌ای متشکل از چند لایه (غشاء) بوده که [[دستگاه عصبی مرکزی]] (CNS) را در بر می‌گیرد. این غشاها کار محافظت، تغذیه، و کاهش ضربه مغزی را به عهده دارند. مننژ اطراف مغز و طناب نخاعینخاع دارای سه لایه و پوشش است که از خارج به داخل با نام [[سخت‌شامه]] (دورا ماتر)، [[عنکبوتیه]] (آراکنوئید)، [[نرم‌شامه]] (پیا ماتر) شناخته می‌شوند. این پرده‌ها به طور کلی مننژ یا شامه نامیده می‌شوند که میان استخوان جمجمه و بافت مغز (و در [[طناب نخاعی]] بین [[ستون مهره‌ها]] و بافت طناب نخاعینخاع) قرار دارند. این پرده‌ها شدت ضربه‌هایی که به استخوان سر و ستون مهره‌ها وارد می‌شوند را کاهش داده و همچنین به عنوان یک سد شیمیایی در برابر بسیاری از مواد آسیب رسان ایفای نقش می‌کنند.

سخت‌شامه، خارجی‌ترین لایه: سخت شامه غشا و لایه‌ای ضخیم، محکم، غیر ارتجاعی، فیبروزه، خاکستری رنگ و نزدیک به جمجمه می‌باشد و مغز و طناب طناب نخاعیینخاعی را می‌پوشاند، آن متشکل از بافت فیبری متراکم است که سطح داخلی‌اش پوشیده از سلول‌های صاف و مسطح و مسئول نگه داری از [[مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی]] است. سخت شامه به صورت کیسه‌ای است که پردهٔ عنکبوتیه را پوشانده و دارای چندین عملکرد می‌باشد. سخت شامه، سینوس‌های سخت شامه‌ای (سینوس‌های وریدی سخت شامه‌ای، سینوس‌های مغزی، یا سینوس‌های جمجمه‌ای نیز نامیده می‌شوند) را در بر گرفته و از آن‌ها پشتیبانی میکند . سخت‌شامه دارای دو لایه یا لاملا است: [[لایهٔ سطحی]] که به صورت ضریع (پریوستئوم) استخوان درونی جمجمه است [[درون‌شامه جمجمه]] ^endocranium نامیده می‌شود؛ و لایه عمیق.

جایی که این دو لایه سخت شامه از یکدیگر جدا می‌شوند، فاصله بین آن‌ها موسوم به سینوس سیاهرگی سخت شامه‌ای است. این سینوس‌ها، خون و مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی را از مغز تخلیه کرده و به داخل سیاهرگ ژوگولار داخلی می‌ریزند. آن‌ها از طریق پرزهای عنکبوتیه تخلیه می‌شوند و به درون سینوس‌های وریدی امتداد می‌یابند. این پرزها به عنوان دریچه‌های یک سویه عمل می‌کنند. سیاهرگ‌های مننژی که از سخت شامه عبور می‌کنند، و سیاهرگ‌های پل زن که [[بافت عصبی]] اصلی را تخلیه کرده و سخت شامه را سوراخ می‌نمایند به داخل این سینوس‌های سخت شامه‌ای می‌ریزند.

بسیاری از بیماری‌های پزشکی سخت شامه را درگیر می‌کنند. بیماری هماتوم ساب دورال زمانی بروز می‌کند که انباشتگی غیر طبیعی خون مابین سخت شامه و عنکبوتیه وجود داشته باشد و معمولاً نتیجهٔ پاره شدگی سیاهرگ‌های پل زن در آسیب تروماتیک ثانویه می‌باشد. هماتوم ایپدورال، انباشته شدگی خون مابین سخت شامه و سطح داخلی جمجمه است، و معمولاً به واسطهٔ خونریزی سرخ‌رگی بروز می‌کند. عصب دهی حسی سخت شامهٔ سوپراتنتوریال از طریق شاخه‌های مننژی کوچک عصب سه قلو است (V۱، V۲، V۳). عصب دهی برای سخت شامهٔ اینفراتنتوریال شامل اعصاب سرویکال فوقانی است. نشت خود به خودی مایع مغزی طناب نخاعیی،نخاعی، شامل کاهش و [[افت فشار]] و مایع طناب نخاعیینخاعی به علت سوراخ‌هایی در سخت شامه می‌باشد.

لایه میانی مننژ، [[عنکبوتیه]] یا [[آراکنوئید]] نامیده می‌شود، و نام آن به دلیل ظاهری است که شبیه تارهای عنکبوت دارد. این لایه برای دستگاه عصبی مرکزی مانند یک ضربه گیر عمل می‌کند. عنکبوتیه لایه یا پرده‌ای فوق العاده نازک و ظریف، شفاف و متشکل از بافت فیبری است که توسط سلول‌های صاف پوشانده شده و در برابر عبور سیال ناتراوا می‌باشد. عنکبوتیه شبیه یک کیسهٔ شل بوده و ظاهری سفید رنگ دارد، زیرا حاوی هیچ ذخیره خونی نمی‌باشد. این لایه شامل شبکه کروئید بوده که مسئول تولید مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی است. بنابراین عنکبوتیه حاوی مایع مغزی طناب نخاعیینخاعی (CSF) می‌باشد. همچنین این لایه دارای زوائد انگشت مانند منحصربه‌فردی است که [[پرزهای عنکبوتیه]] ^{arachnoid villi} نامیده می‌شوند و وظیفه آن‌ها جذب مایع مغزی طناب نخاعیینخاعی است. در فرد بالغ، روزانه تقریباً ۵۰۰ میلی لیتر مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی تولید می‌شود، همگی به استثنای ۱۲۵ تا ۱۵۰ میلی لیتر توسط این پرزها جذب می‌شوند. زمانی که خون وارد این سیستم (در اثر تروما یا [[سکته مغزی]] هموراژیک) بشود، پرزها مسدود می‌شوند و [[هیدروسفالی]] (افزایش اندازهٔ بطن‌ها) ممکن است بروز نماید. فضای ساب دورال، مابین لایه‌های سخت شامه و عنکبوتیه قرار دارد و فضای ساب آراکنوئید مابین لایه‌های عنکبوتیه و نرم شامه واقع شده و حاوی مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی است.

[[نرم‌شامه]]، داخلی‌ترین لایهٔ مننژی است. لایهٔ نرم شامه غشای بسیار ظریفی است، که کاملاً به سطح مغز و طناب نخاعینخاع چسبیده می‌باشد و به گونه‌ای گسترش می‌یابد که تمام چین خوردگی‌های موجود در سطح مغز را می‌پوشاند. غشای نازک نرم شامه از بافت فیبری تشکیل یافته که توسط صفحه‌ای از سلول‌های صاف غیر نفوذپذیر در برابر سیال بر روی سطح بیرونی خود پوشانده می‌شود. این غشا توسط مویرگ‌های خونی که به سمت مغز و طناب نخاعینخاع حرکت می‌کنند نفوذ می‌کند و مویرگ‌های خونی آن مسئول تغذیهٔ مغز هستند.

نرم شامه پوشش مننژی، نازک، نیمه شفاف، توری مانند بوده که به تمامی سطح مغز محکم می‌چسبد و به لایهٔ عنکبوتیه به صورت شل متصل می‌شود. این لایه‌ها اغلب به صورت عنکبوتیه-نرم شامه یا لپتومننژ عنوان می‌شوند. ساب آراکنوئید یا فضای زیر عنکبوتیه، بین لایهٔ عنکبوتیه و نرم شامه بوده، و حاوی مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی (CSF) می‌باشد. فضای زیر عنکبوتیه حاوی رشته‌های فیبری است که پایداری و استحکام دو لایه را برقرار کرده، امکان محافظت مناسب و حرکت پروتئین‌ها، الکترولیت‌ها، یون‌ها، و گلوکز درون مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی را فراهم می‌نماید.

نرم شامه توسط ۲۱ جفت لیگامان دندانه‌دار به سخت شامه متصل می‌شود. این لیگامان‌های دندانه‌دار در ثابت نگه‌داشتن طناب نخاعینخاع و جلوگیری از حرکت به این سو و آن سو و افزایش پایداری آن کمک می‌نمایند. در نقطه‌ای که نرم‌شامه به [[مخروط انتهایی]] یا مخروط طناب نخاعیینخاعی می‌رسد، به صورت یک فیلامنت یا رشتهٔ نازک موسوم به «» فیلوم ترمینال «» امتداد می‌یابد، که درون سیسترن لومبار قرار می‌گیرد. این فیلامنت سرانجام با سخت شامه یکی شده و تا [[استخوان دنبالچه]] امتداد می‌یابد، با پریوستئوم ادغام شده و تشکیل لیگامان کوکسیژیال را می‌دهد.

معمولاً، سخت شامه به [[جمجمه]] یا به استخوان‌های کانال مهره‌ای در طناب طناب نخاعیینخاعی متصل می‌شود، عنکبوتیه به سخت‌شامه درحالیکه نرم شامه به بافت دستگاه عصبی مرکزی متصل می‌گردد. زمانی که سخت شامه و عنکبوتیه در اثر آسیب یا بیماری جدا شوند، بین آن‌ها فضای ساب دورال قرار می‌گیرد.

وظایف نرم شامه شامل پوشش دادن و محافظت از دستگاه عصبی مرکزی (CNS)، محافظت از [[رگ|رگ‌های خونی]] و احاطه نمودن سینوس‌های وریدی نزدیک دستگاه عصبی مرکزی، دربرگرفتن مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی (CSF) می‌باشد.

[[انبارک]] یا سیسترن، هرگونه حفره در فضای زیر عنکبوتیه مغز بوده که با جدایش عنکبوتیه و نرم شامه ایجاد می‌گردد. در بعضی از نقاط فضای زیر عنکبوتیه بزرگ می‌شود که به سیسترن معروف است، بزرگ‌ترین انبارک، سیسترن مگنا است که با بطن چهارم ارتباط دارد. این فضاها با مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی پر شده‌اند. سیسترن‌های بسیاری در مغز وجود دارد.

cisterna magna (یا cisterna cerebellomedullaris) یکی از سه حفرهٔ اصلی در فضای زیر عنکبوتیه مابین لایه‌های عنکبوتیه و نرم شامه مننژهای مغز می‌باشد. این حفره‌ها روی هم رفته به صورت سیسترن اشاره می‌شوند. [[سیسترن ماگنا]] مابین مخچه و سطح خلفی [[بصل الطناب نخاعیالنخاع]] واقع شده است. مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی تولید شده در بطن چهارم به داخل سیسترن مگنا از طریق دیافراگم‌های جانبی و میانی می‌ریزد.

دو سیسترن اصلی دیگر، pontine cistern، بین [[پل مغزی]] و بصل الطناب نخاعیالنخاع واقع شده و interpeduncular cistern مابین پدانکول‌های مغزی قرار گرفته و آنها و ساختارهای شامل شده در حفرهٔ بین پدانکولی را در بر می‌گیرد و حاوی حلقه شریانی ویلیس است.

در [[دستگاه عصبی]] مرکزی، حفرهٔ زیر عنکبوتیه فاصله میان غشای عنکبوتیه و نرم‌شامه می‌باشد. این فضا توسط بافت اسفنجی متشکل از ترابکولا (فیلامنتهای [[بافت همبند]] ظریف که از غشای عنکبوتیه امتداد دارند و داخل نرم شامه یکی می‌شوند) و کانال‌های به هم مرتبط اشغال گردیده و در آن مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی قرار گرفته است.

این حفره بر روی سطح نیمکره‌های مغز کوچک می‌باشد. در نوک هر [[شکنج مغز]] ^gyrus، نرم شامه و عنکبوتیه در تماس نزدیک هستند اما در شیارهای ^sulci میان شکنج‌ها، فضاهای مثلثی به جا می‌مانند، که در آن بافت ترابکولار ساب آراکنوئید وجود دارد. با وجود اینکه نرم شامه به صورت تنگاتنگ سطح مغز را دنبال کرده و به داخل شیارها فرو می‌رود، غشای عنکبوتیه در سرتاسر آن‌ها شکنج به شکنج متصل می‌شود. در بخش‌های مشخص قاعدهٔ مغز، عنکبوتیه توسط فاصله‌هایی پهن و عریض از نرم‌شامه جدا می‌شود که آزادانه با یکدیگر در ارتباط بوده و سیسترن ساب آراکنوئید نامیده می‌شوند؛ در این‌ها بافت زیر عنکبوتیه دارای فراوانی کمتری است. فضای زیر عنکبوتیه محل فصل مشترک میان بافت عروقی و مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی بوده و در سد خونی-مغزی فعال می‌باشد. لایه آراکنوئید و لایهٔ ساب آراکنوئید همراه با آن به سمت طناب طناب نخاعیینخاعی نیز امتداد دارند. و وظایف آن در طناب طناب نخاعیینخاعی مشابه وظایفش در مغز می‌باشد.

[[فضای زیرسخت‌شامه‌ای]] ^{Subdural space} یک فضای مصنوعی ایجاد شده بوسیله جدایش غشای عنکبوتیه از غشای سخت شامه در نتیجهٔ [[تروما]]، فرایند بیماری‌زا، یا عدم حضور [[مایع مغزی طناب نخاعیینخاعی|مایع مغزی-طناب نخاعیینخاعی]] به وجود می‌آید. آن همچنین ممکن است محل تروما همچون [[هماتوم]] زیرسخت‌شامه‌ای، ایجادکنندهٔ جدایش غیر طبیعی سخت شامه و عنکبوتیه باشد. از این رو، فضای ساب‌دورال به صورت فضای بالقوه یا مصنوعی عنوان می‌شود.