ویکی‌پدیا

ابوعبدالله حاکم نیشابوری: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
ابرابزار
خط ۱:
<!--آغاز [[الگو:جعبه عالم مسلمان]]-->
{{جعبه عالم مسلمان |
<!-- Scroll down to edit this page -->
<!-- Philosopher Category -->
| سرشناسی = ''' دانشمند مسلمان '''
| دوران = '''سده چهارم هجری'''
| رنگ = #cef2e0
 
<!-- تصاویر -->
| تصویر =
| توضیح تصویر = ''الحاکم اولین مورخی است که دربارهدربارهٔ تاریخ نیشابور پژوهش کرده است.''
| امضا =
<!-- اطلاعات --> ▼
 
▲ <!-- اطلاعات -->
| نام = محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری
| عنوان = الحاکم، ابن بیع، امام محدثین، محدث خراسان
| زادروز = ربیع الاوّل ۳۲۱ هجری/ ۹۳۳ میلادی در [[نیشابور]]
| درگذشت =۳ صفر ۴۰۳ هجری /۱۰۱۲ ۱۰۱۴ میلادی در [[نیشابور]]
| مذهب =[[سنی]] [[شافعی]]
| سنت مدرسه‌ای =
| نژاد = [[مردم فارس|فارس]]<ref>گروهی وی را از اعراب می دانندمی‌دانند. امااین مسئله به اثبات نرسیده و الحاکم به هیچ یکهیچ‌یک از خاندان هایخاندان‌های عرب مهاجر به خراسان و نیشابور منسوب نیست .</ref>
| منطقه = [[نیشابور]]، [[خراسان بزرگ]]، [[فرارود]]، [[عراق]]، [[حجاز]]
| زمینه‌های فعالیت = '''[[حدیث]]'''، [[تاریخ]] و [[علوم اسلامی]]، [[فقه اسلامی]]، [[علم رجال]]
| ایده قابل‌ذکر = وضع کنندهٔ «[[مصطلح‌الحدیث|علم درایة]]»، ایدهٔ تقسیم صحابهٔ پیامبر اسلام به دوازده گروه
| آثار = ۱.[[المستدرک علی الصحیحین]]. ۲.[[تاریخ نیشابور (الحاکم)|تاریخ النیسابوریین]]. ۳. الاربعین. ۴. الاکلیل. ۵. المدخل الی الصحیح. ۶.امالی آمالی العشّیات. ۷. تسمیة من اخرجهم البخاری و مسلم. ۸. علل الحدیث. ۹. فضایل شافعی. ۱۰. فضایل شافعی. ۱۱. فضایل فاطمة الزهرا. ۱۲. کتاب الضعفاء. ۱۳. مدخل الی الاکلیل. ۱۴. معجم الشیوخ. ۱۵. مُزَکّی الاخبار.
| تأثیرپذیران =
| تأثیرگذاران = أبو بكربکر البيهقيالبیهقی
}}
<!--پایان الگو-->
''' ابوعبدالله، محمّدِ حاکمِ نیشابوری ''' {{به عربی|أبو عبدالله مُحَمّد بن عبدالله الحاکم النَیسابوري}} معروف به ''حاکم نیشابوری'' و ''ابن البیّع''، از دانشمندان [[سنی مذهب]] مسلمان، پیشوای [[علم حدیث]]، قاضی، مورخ و از یارانِ [[صحاح سته]] در سده چهارم و پنجم قمری بوده‌است. غالباً وی را '''امام المحدثین''' و '''محدث الخراسان''' نامیده‌اند. او در عصر سامانیان به هنگام وزارت عتبی در سال ۳۵۹ مدتی قاضی و حاکم نسا یا نیشابور را بر عهده داشته ازینرو به الحاکم نیشابوری معروف شد. عنوان ابن البیّع (یعنی واسطه گر میان بازرگانان) به خاطر پیشه نیاکانش بر وی نهادند.<ref>مقدمهٔ تصحیح کتاب تاریخ نیشابور از محمدرضا شفیعی کدکنی</ref>
 
== نام، نسب و لقب هالقب‌ها ==
نام او محمد و نام پدرش عبدالله بوده. کنیه اش ابوعبدالله است؛ ''ابوعبدالله محمّد بن عبدالله''
{{سخ}}
القاب:''امام المحدثین، محدث الخراسان''
{{سخ}}
انساب :<ref>منظور، نام هانام‌ها و القاب منسوب به وی</ref>:''الضبّی، الطهمانی، النیسابوری، الحافظ، الحاکم، ابن البیع''
 
== زندگی ==
او از سنّ ۹سالگی [در سال ۳۳۰ق] و تحت نظر پدر و دایی‌اش شروع به سماع حدیث کرد و از سنّ ۱۶سالگی نوشتن را شروع کرد[۳۳۷ق]. در ۲۰ سالگی در سفری به عراق برای شنیدن حدیث رفت و پس از بجای آوردن حج، به خراسان و ماوراءالنهر بازگشت و در نیشابور ساکن شد.{{سخ}}
 
در زمان دولت سامانیان و در سال ۳۵۹ق به قضاوت شهر نساء منسوب شد و نیز پس از مدتی قضاوت [[جرجان]] (گرگان امروزی) را به او پیشنهاد کردند که این سمت را نپذیرفت. در همان روزها به عنوان سفیر دولت سامانی به دربار [[آل‌بویه]] رفت‌وآمد داشت و در کارهای سیاسی، قضایی و اجتماعی فعّال بود. حاکم سرانجام پس از ۸۴سال زندگی -که بیشتر در پیِ دانش جوئی و نوشتن بوده است-در صفر سال ۴۰۵ هجری قمری درگذشت و در نیشابور به خاک سپرده شد.▼
 
▲در زمان دولت سامانیان و در سال ۳۵۹ق به قضاوت شهر نساء منسوب شد و نیز پس از مدتی قضاوت [[جرجان]](گرگان امروزی) را به او پیشنهاد کردند که این سمت را نپذیرفت. در همان روزها به عنوان سفیر دولت سامانی به دربار [[آل‌بویه]] رفت‌وآمد داشت و در کارهای سیاسی، قضایی و اجتماعی فعّال بود. حاکم سرانجام پس از ۸۴سال زندگی -که بیشتر در پیِ دانش جوئی و نوشتن بوده است-در صفر سال ۴۰۵ هجری قمری درگذشت و در نیشابور به خاک سپرده شد.
== استادان وی ==
در زمان حاکم، نیشابور یکی از بزرگترین مدارس حدیثی جهان اسلام به شمار می‌رفته است و همچنین به دلیل سفرهای علمی حاکم، در کتاب هایکتاب‌های تاریخ و سرگذشت نامه هانامه‌ها تعداد استادان وی را بیش از ۱۰۰۰تن ذکرکرده‌اند.<ref>البته سُبکی تعداد مشایخ حاکم را ۲۰۰۰نفر می‌داند که ۱۰۰۰تن از آنها شیوخ او در نیشابور و ۱۰۰۰تنِ دیگر شیوخ وی در دیگر نقاط بوده‌اند.</ref>
 
=== در علم حدیث ===
پدر و دایی اش، محمد بن یعقوب الأصم، ابوبکر النجاد، محمد بن یعقوب الشیبانی ابن الأخرم، محمد بن عبدالله بن أحمد الصفار، ابوسهل بن زیاد، محمد بن صالح بن هانئ، ابوالنضر محمد بن محمد الفقیه، ابوحامد أحمدبن علی بن حسنویه، محمد بن علی المذکر، عبدالباقی بن قانع، ابوبکر أحمد بن إسحاق الصبغی، ابوعلی الحسین بن علی النیسابوری الحافظ، علی بن عبدالله الحکیمی، إسماعیل بن محمد الرازی، محمد بن القاسم العتکی، ابوجعفر محمد بن محمد بن عبدالله البغدادی الجمال، محمد بن المؤمل الماسرجسی، ابوجعفر محمد بن أحمد بن سعید الرازی صاحب ابن وأره، محمد بن أحمد بن محبوب محدث مرو، القاسم بن القاسم السیاری، أحمد بن محمد بن عبدوس العنزی، محمد بن أحمد الشعیبی الفقیه، إسماعیل بن محمد بن الشعرانی، ابوأحمد بکر بن محمد المروزی الصیرفی، حاجب بن أحمد الطوسی، علی بن حمشاد العدل، ابوعمرو عثمان بن أحمد الدقاق البغدادی، الحسین بن الحسن الطوسی، الحسن بن یعقوب البخاری، عبدالله بن درستویه، عبدالرحمن بن حمدان الجلاب شیخ همذان، علی بن محمد بن محمد بن عقبة الشیبانی، محمد بن حاتم خزیمة الکشی، محمد بن أحمد بن بالویه الجلاب، ابوعمرو ابن السمّاک، دعلج بن أحمد، ابوالعباس المحبوب، ابوجعفر بن عبید الحافظ الهمدانی، ابویحیی نافلة عبدالله بن یزید المقری، ابواسحاق بن فرأس‌المالکی، ابوسهل محمد بن سلیمان الحنفی .
 
اﯾﺸـﺎنایشان در زﻣﯿﻨﻪزمینه ﺗﻀـﻌﯿﻒتضعیف [[راوی]] ﻓﻌﺎلفعال ﺑﻮدهبوده.ﺑﻪ ﻃﻮربه ﻣﺜﺎلطور مثال [[ﻋﺒـﺪاﻟﺮزاقعبدالرزاق ﺑﻦبن ﻫﻤﺎمهمام]] کﻪکه از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦبزرگترین [[راوﯾﺎنراویان اﻫﻞاهل ﺳﻨﺖسنت]] ﻫﺴﺖهست را ﻧﻮﺷﺘﻪنوشته ﻻﯾﺤﺘﺠﺞلایحتجج ﺑﻪبه<ref>{{یادکرد کتاب | زبان=فارسی | سال=1392 | عنوان=اثبات شهادت حضرت زهرا به روایت سلیم بن قیس هلالی | تاریخ بازبینی=۱۷ مارس ۲۰۱۴ | مکان=صفحه 18 | ناشر=اﺻﻔﻬﺎناصفهان: ﻣﺮﮐﺰمرکز ﺗﺤﻘﯿﻘﺎتتحقیقات راﯾﺎﻧﻪرایانه ايﻗﺎﺋﻤﯿﻪایقائمیه اﺻﻔﻬﺎناصفهان | نام=سید محمد باقرمحمدباقر | نام خانوادگی=پوسایی}}</ref>▼
 
▲اﯾﺸـﺎن در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻀـﻌﯿﻒ [[راوی]] ﻓﻌﺎل ﺑﻮده.ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل [[ﻋﺒـﺪاﻟﺮزاق ﺑﻦ ﻫﻤﺎم]] کﻪ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ [[راوﯾﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ]] ﻫﺴﺖ را ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻻﯾﺤﺘﺠﺞ ﺑﻪ<ref>{{یادکرد کتاب | زبان=فارسی | سال=1392 | عنوان=اثبات شهادت حضرت زهرا به روایت سلیم بن قیس هلالی | تاریخ بازبینی=۱۷ مارس ۲۰۱۴ | مکان=صفحه 18 | ناشر=اﺻﻔﻬﺎن: ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت راﯾﺎﻧﻪ ايﻗﺎﺋﻤﯿﻪ اﺻﻔﻬﺎن | نام=سید محمد باقر | نام خانوادگی=پوسایی}}</ref>
=== در علم قرائت ===
علی‌ابن الإمام، محمد بن ابو منصور الصرام، ابوعلی بن النقار (مقرئ کوفه)، ابوعیسی بکار (مقرئ بغداد).
 
=== در فقه اسلامی ===
ابوعلی بن ابوهریرة، ابوالولید حسان بن محمد، ابوسهل الصعلوکی
 
== مرگ ==
الحاکم در روز چهارشنبه سوم (5۵)یا هشتم (6۶)صفر سال 405۴۰۵ در نیشابور در حالی که از حمام بیرون آمده بود و هنوز لنگ حمام را از خود باز نکرده بود تا جامعه بپوشد به سکته درگذشت. او را در نیشابور به خاک سپردند و قاضی ابوبکر حیری یکی از مشاهیر زهاد و علمای عصر بر او نماز گذارد.<ref>تصحیح تاریخ نیشابور (الحاکم) از شفیعی کدکنی بخش پیش گفتار</ref>
 
== آثار ==
آثار او به [[زبان عربی]] است.
* <big>'''[[المستدرک علی الصحیحین]]'''</big>:معروف ترینمعروف‌ترین اثر حاکم است. این کتاب مجموعه ایمجموعه‌ای از احادیث است که با وجود تطابق با معیارهای دو پیشوای علم حدیث؛ محمد بن اسماعیل بخاری و مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، اما آن دو این احادیث را جمع آوریجمع‌آوری و ارائه نداده اندنداده‌اند!
* <big>'''[[تاریخ نیشابور (الحاکم)|تاریخ النیسابوریین]]'''</big> .
* <big>'''معرفة علوم الحدیث'''</big> یا معرفة اصول الحدیث .<ref>در قاهره به سال ۱۹۳۷ به تصحیح معظم حسین چاپ شده است.</ref>
* الاربعین
* الاکلیل
* المدخل الی الصحیح
* امالیآمالی العشّیات
* تسمیة من اخرجهم البخاری و مسلم
* سئوالات الحاکم للدّار قطنی
سطر ۷۱ ⟵ ۷۷:
* معجم الشیوخ
* مُزَکّی الاخبار
 
== پا نویس ==
{{== پانویس}} ==
{{پانویس|۲}}
 
== تصاویر ==
<center>
سطر ۷۸ ⟵ ۸۶:
پرونده:Hakem Nishaburi Marafatol Olum AlHadith.png|'''معرفة علوم الحدیث'''؛ شناخت دانش حدیث
 
پرونده:| '''[[تاریخ نیشابور (الحاکم)|تاریخ النیسابوریین]]''' که با نام تاریخ نیشابور شناخته شده است .الحاکم اولین مورخی است که دربارهدربارهٔ تاریخ نیشابور پژوهش کرده .
</gallery>
</center>
 
== منبع و پیوند به بیرون ==
{{درگاه|اسلام|Star and Crescent.svg}}
سطر ۹۵ ⟵ ۱۰۴:
* حاکم نیشابوری، المستدر ک علی الصحیحین، تصحیح: عبدالسلام بن محمد علّوش، دارالمعرفه، بیروت، ۱۴۱۸ق.
* حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، به تصحیح شفیعی کدکنی، نشر آگه، ۱۳۷۵ش.
* حاکم نیشابوری، سؤالات مسعودبن علی السجزی.... ، تحقیق: موفق بن عبدالله، دارالغرب الاسلامی، بیروت، ۱۴۰۸ق.
* حاکم نیشابوری، کتاب معرفة علوم الحدیث، تصحیح وتعلیق: السیّد معظم حسین، مکتبة المتنبی، قاهره [بی‌تا].
* خلیل بن ایبک صفدی، الوافی بالوفیات، تحقیق: احمد الأرناووط و ترکی مصطفی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۰ق.
* خیرالدین الزرکلی، الأعلام،،الأعلام، بیروت، ۱۳۷۷ق.
* دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حدّاد عادل، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، تهران، ۱۳۸۰ش.
* دائرةالمعارف تشیّع، زیرنظر: احمد صدر حاج سیّد جوادی و دیگران، نشر شهید سعید محبّی، تهران، ۱۳۷۶ش.
* سید حسن صدر، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، منشورات الاعلمی، طهران،
* سیّد محسن أمین، أعیان الشیعة، تحقیق: سیّد حسن أمین، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۲۰ق، ج۱۴.
* شمس الدین محمد بن احمد الذهبی، تذکرة الحفاظ، داراحیاء التراث العربی، بیروت، [بی‌تا].
سطر ۱۱۱ ⟵ ۱۲۰:
* عبدالوهّاب بن علی السبکی، طبقات الشافعیّة الکبری، تحقیق: مصطفی عبد القادر احمد عطا، دارالکتب العلمیّة، بیروت، لبنان، ۱۴۲۰ق.
* عثمان بن عبدالرحمن، مقدمة ابن صلاح فی علوم الحدیث، مؤسسة الکتب الثقافیّة.
* علی بن حسن ابن عساکر الدمشقی، تبیین کذب المفتری... ، دارالکتب العربی، بیروت، ۱۴۱۱ق.
* فؤاد سزگین، تاریخ نگارش‌های عربی، ترجمه، تدوین و آماده‌سازی: مؤسسه نشر فهرستگان، سازمان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۰ش.
* محمد باقر خوانساری، روضات الجنّات فی احوال العلماء و السادات، اسماعیلیان، قم، ۱۳۹۰ق.
* محمد بن أحمد الذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی محمد البجاوی، دارالفکر
* محمد محمد أبوزهو، الحدیث والمحدثون، دارالکتب العربی، بیروت.
* مصطفی بن عبدالله معروف به حاجی خلیفة، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، دارالکتب العلمیّة، بیروت، ۱۴۱۳ق.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/ابوعبدالله_حاکم_نیشابوری»