ویکی‌پدیا

جمال‌الدین قفطی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Chyah (بحث | مشارکت‌ها)
۳۴٬۵۶۳ ویرایش‌ها
اصلاح ارقام، اصلاح املا، ابرابزار
خط ۱:
{{جعبه زندگینامه
''' ابو الحسن علی بن یوسف بن ابراهیم قِفْطی '''معروف به القاضی الاکرم و از کاتبان مشهور در نظم و نثر. نسب وی به [[بکر بن وائل]] می‌رسد. در ربیع الاول یا ربیع الثانی در سال ۵۶۸ در شهر [[قفط]] متولد شده و در [[قاهره]] پرورش یافت.
| اندازه جعبه =
| عنوان = جمال‌الدین قِفطی
| نام = جمال‌الدین ابوالحسن علی بن یوسف قفطی
| زادروز =اکتبر [[۱۱۷۲ میلادی|۱۱۷۲م]]/ [[ربیع الاول]] [[۵۶۸ قمری|۵۶۸ق]]
| زادگاه = [[قفط]]
| تاریخ مرگ =[[۳۰ دسامبر]] [[۱۲۴۸ میلادی|۱۲۴۸م]]/ [[۱۳ رمضان]] [[۶۴۲ (قمری)|۶۴۲ق]]
| مکان مرگ =[[حلب]]
| محل زندگی = [[قاهره]] و [[حلب]]
| پیشه = نویسندهٔ علمی
| دین = [[اسلام]]
}}
'''جمال‌الدین قفطی''' ([[۱۱۷۲ میلادی|۱۱۷۲]]- [[۱۲۴۸ میلادی|۱۲۴۸]]) تاریخ‌نگار، پزشک و مؤلف مصری بود<ref name="فروخ">{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = فروخ | نام = عمر | پیوند نویسنده = عمر فروخ | عنوان = تاریخ الأدب العربی| جلد = سوم | سال = [[۱۹۸۴ (میلادی)|۱۹۸۴]]| ناشر = [[دارالعلم للملایین]] |مکان = [[بیروت]] | صفحه = ۵۵۷}}</ref> به علوم قرآنی، حدیث، فقه و اصول، نحو، منطق، نجوم، هندسه و تاریخ آشنایی داشت و در این زمینه‌ها آثاری نگاشت.<ref name="فروخ" />
 
== پدر و مادرزندگی ==
نام و نسب او» ابوالحسن علی بن یوسف بن ابرایهیم بن عبدالواحد بن موسی» ذکر شده با لقب قاضی اکرم. اصالت او از کوفه بود و پدرش از بزرگان قفط در صعید مصر بود.{{سخ}}
پدرش دبیر بود و او را القاضی الاشرف می‌گفتند. مادرش زنی از بادیه عرب بود از قبیله بلیّ و از قضاعه. مادر این زن کنیزی حبشی بود. پدرش القاضی الاشرف به یکی از بادیه‌ها رفت تا اسبی بخرد، در آنجا با زنی ازدواج کرد و او را به دیار خود آورد. زن صاحب فرزندی شد که او را علی نامید، هر گاه برای دیدار خویشاوندان بدوی خویش به بادیه می‌رفت پسر را نیز همراه می‌برد. زنی اهل نماز و عبادت بود و لهجه‌ای فصیح داشت.
قفطی خود در [[ربیع الاول]] [[۵۶۸ قمری|۵۶۸ق]]/اکتبر [[۱۱۷۲ میلادی|۱۱۷۲م]] در قفط به دنیا آمد. همراه پدرش به قاهره کوچید و آنجا پرورش یافت. هنگامی که پدرش به قدس رفت (۵۹۱ق/۱۱۹۵م) نیز همراهش بود و قفطی آنجا کاتب فارس الدین میمون قصری گشت. قفطی در [[۱۳ رمضان]] [[۶۴۲ قمری|۶۴۲ق]]/[[۳۰ دسامبر]] [[۱۲۴۸ میلادی|۱۲۴۸م]] در حلب درگذشت.<ref name="فروخ" />
 
== کودکی ==
قفطی گوید که در ایام کودکی از مصر به [[قفط]] آمدیم و من گربه‌ای اصفهانی داشتم و آنسان که عادت کودکان است آن را دوست می‌داشتم. گربه در خانه ما زایید و چند بچه آورد. گربه نر یک یا دو بچه را خورد و من سخت غمگین شدم و بر آن شدم که او را بکشم. پس دامی نهادم و گربه در دام افتاد. من با چوبی که در دست داشتم به قصد کشتنش فرا رفتم. در آن روزها دیوار میان سرای ما و همسایه خراب شده بود. حصیری میان دو خانه نصب کرده بودیم. در آن حیاط دو دختر بودند که در زیبایی همتایی نداشتند و در همه شهر به جمال شهره بودند. در این حال گوشه بوریا کنار رفت. چشمم بر آن دو چهره زیبا افتاد و من در اوایل جوانی بودم. به من اشارت می‌کردند که گربه را رها کن. من گربه را رها کردم و، حیران، محو جمال ایشان ایستادم. مادرم بیمار و در خانه بود. گفت: چه شد که گربه را نکشتی، تو به عزم کشتن او رفته بودی. گفتم: گربه از آن دیگری بود و کشتن آن روا نبود. گفت: نه به این سبب بلکه به تو اشارت شد و تو این کار نکردی. گفتم: چه کسی به من اشارت کرد، معنی کلام تو را در نمی‌یابم. مادرم گفت، آری ای پسر بشنو که چه می‌گویم<ref>ترجمه: دو چیز است که راضی به بی‌حرمتی و پرده‌دری آنها نیستم. یکی همسر دوست و یکی همسایه پهلو به پهلو</ref>:
ثنتان لا ارضی انتهاکهما عرس الخلیل و جارة الجنب
 
بیت دیگر هم بود که من آن را فراموش کرده‌ام. چون آبی بود که بر آتش من ریخته شد. از آن پس تا بودم قدم بر بام ننهادم و به غرفه بالا هم نرفتم. حتی گرمای تابستان را تحمل می‌کردم و بر بام نمی‌شدم.
 
== قفطی از زبان خودش ==
قاضی اکرم گوید که اولین بار که با پدرم به مصر آمدیم مرکب سواری نداشتیم زیرا با کشتی آمده بودیم. به پدرم گفتم، ناچار باید مرکبی حاصل کنیم. پدرم گفت: این کار برای من دشوار است. به بازار وردان رفتیم که ستور می‌فروختند. در آنجا خرهایی بود بهتر از استر. پدرم گفت: یکی از این خران را می‌خریم و به قاهره می‌رویم. من سر باز زدم و گفتم: محال است بر خر سوار شوم. پدرم گفت که ناچار باید به [[قاهره]] رویم، پس چگونه رویم. به پدرم گفتم: صبر می‌کنیم شاید اسبی یا استری خریدیم. پدرم مرا سرزنش می‌کرد. در این حال مرد محتشمی پدیدار شد. پدرم نزد او رفت و گفت: برادر آیا القاضی الاشرف ابو الحجاج یوسف بن القاضی الامجد ابو اسحاق ابراهیم الشیبانی قفطی را می‌شناسی؟ گفت: نمی‌شناسم. پدرم گفت به امان خدا برو. از چند تن دیگر همین سؤال را کرد. آنها هم گفتند که نمی‌شناسند. سپس رو به من کرد و گفت: در شهری که یک تن هم تو را نمی‌شناسد این کبر و غرور برای چیست؟ پس بر خری سوار شدیم و به قاهره رفتیم.
 
همو گوید در سال ۶۰۸ به حج رفتم. پدرم نیز با من بود. در مکه جماعتی از اهل بلد خود را دیدم که مدتی بود آنها را ندیده بودم. به منزل من آمدند و شرط احترام و مودت به جای آوردند و به کاروان خود باز گشتند. اینان هر یک برای من چیزی به ارمغان آورد. یکی از آنها دو ظرف بزرگ آورد که در یکی روغن بود و در دیگری عسل، آن ظرفها را بر شتری بار کرده بود. غلامان بار بر گرفتند و ظرفها را به خیمه بردند. سپس به خوردن پرداختند. پس طواف کردیم و من به خیمه خود رفتم و بیاسودم. شب در خواب دیدم که طواف می‌کنم، در این حال مردی سیه چرده و تند خوی بیامد و دست مرا گرفت و از حرم بیرون آورد و بر سر دو ظرف برد. پرسید: این ظرفها را می‌شناسی؟ گفتم: آری، اینها را برای من هدیه آورده‌اند. آن مرد سر ظرفها را با دست بفشرد از آنها آتش زبانه کشید آنسان که صورت من از حرارت آن بسوخت. من از وحشت از خواب جستم و دیگر تا بامداد خواب به چشمم نرفت. دیگر روز مردی را که هدیه آورده بود یافتم، نامش ابو شجاع بود. پرسیدم: آن روغن و عسل از کجا آورده است؟ ابو شجاع گفت: اینها را از خالص مال خود خریده‌ام. پرسیدم آیا در مال تو شبهه‌ای هست؟ و خواب دوشین را حکایت کردم. گریه بر او افتاد و دست مرا به دست گرفت و گفت: سعی می‌کنم از عهده برآیم. آری مرا دو خواهر است که من در تقسیم ترکه پدرمان سهم آنها را نداده‌ام. اکنون عهد می‌کنم که آن دو را خشنود سازم. من از سخن او پند گرفتم و با خود عهد کردم هیچ طعامی را تا به حلال بودن آن یقین نکنم و ندانم که از کجا آمده‌است تناول نکنم. چنانکه در سرای ملک الرحیم اتابک طغرل ظاهری ضیافتی بود و بر سفره طعامهای شاهانه بود چون کباب و گوشت پخته و سنبوسک و انواع حلواها و چیزهای دیگر. با آنکه ظهر نزدیک بود من دست به طعام نبردم. اتابک سبب پرسید؟ گفتم: طبعم به آنها مایل نیست. غلامی را اشارت کرد، او به درون رفت و مرغی بریان آورد. اتابک گفت: این طعام را از جایی بر نگرفته‌اند، بلکه این مرغ در خانه ما پرورش یافته. آنگاه من دست فرا کردم و تناول نمودم.
 
== آثار ==
* إنباة الرواة علی أنباهِ النُحاة
از آثار اوست:
* إخبار العلماء بأخبار الحکماء یا تاریخ الحکماء
* کتاب [[الضاد و الظاء]] و آن در چیزهایی است که در لفظ شبیهند ولی در خط مختلف
* أخبار السلجوقیة
* کتاب ا"لدّر الثمین فی اخبار المتیّمین"
* کتاب "تاریخأخبار مصر من ابتدائها الی ملکأیام صلاح الدین ایاها (در شش مجلد) ▼
* کتاب من الوت الایام الیه فرفعته ثم التوت علیه فوضعته ▼
* تاریخ بنی بویه
* کتاب "اخبار المصنّفین و ما صنّفوه" ▼
* الإیناس فی أخبار آل مرداس
* کتاب "[[اخبار النحویین]]"، که کتاب بزرگی است
* تاریخ الیمن
▲* کتاب "تاریخ مصر من ابتدائها الی ملک صلاح الدین ایاها (در شش مجلد)
* کتاب "تاریخ المغرب و من تولّاهاتولاه من بنیأتباع ابن تومرت
* کتاب "تاریخ الیمنمحمود منذبن اختطّتسبکتکین و بنیه الی الآنحین انفصال الأمر عنهم
* أخبار المُتَیَّمین
* کتاب "المجلّی فی استیعاب وجوه کلّا"
▲* کتاب "اخبارأخبار المصنّفین و ما صنّفوه"
* کتاب "الاصلاح لما وقع من الخلل فی کتاب الصّحاح للجوهری
* أشعار الیزیدین
* کتاب الکلام علی الموطّا
* الأنیق فی أخبار ابن رشیق
* کتاب الکلام علی الصحیح البخاری
▲* کتاب من الوتألوَت الایامالأیام الیهألیه فرفعته ثم التوتألوت علیه فوضعته
* کتاب تاریخ محمود بن سبکتکین و بنیه الی حین انفصال الامر عنهم
* کتاب نهزة الخاطر و نزهة الناظرالناضر فی احسنأحاسن ما نقل من علی ظهور الکتب.▼
* کتاب اخبار السلجوقیة منذ ابتداء امرهم الی نهایته
* إصلاح خلل الصحاح
* کتاب الایناس فی اخبار آل مرداس،
* کتاب الرّد علی النصاریالضاد و ذکر مجامعهم الظاء
* الذیل علی أنساب البلاذی
* کتاب مشیخة زید بن الحسن الکندی
▲* کتاب نهزة الخاطر و نزهة الناظر فی احسن ما نقل من علی ظهور الکتب.
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
== منابع ==
* [[معجم البلدان]] ۴: ۳۸۳
* [[عقود الجمان]] لابن الشعار ۵: ۱
* [[الحوادث الجامعه]]: ۲۳۷
* [[مفرّج الکروب]] ۴: ۳۱۲
* [[الطالع السعید]]: ۴۳۶
* سیر الذهبی ۲۳: ۲۲۳
* [[الوافی]] ۲۲: ۳۳۸
* الفوات ۳: ۱۱۷
* [[مرآة الجنان]] ۴: ۱۱۶
* الزرکشی ۲۳۴
* [[النجوم الزاهره]] ۶: ۳۶۱
* تاریخ مختصر الدول: ۲۷۲
* بغیة الوعاة ۲: ۲۱۲
* حسن المحاضره ۱: ۵۵۴
* [[الشذرات]] ۵: ۲۳۶
 
[[رده:تاریخ‌نگاران اهل مصر]]
[[رده:درگذشتگان ۱۲۴۸ (میلادی)]]
[[رده:زادگان ۱۱۷۲ (میلادی)]]
[[رده:عالمان مسلمان]]
[[رده:نویسندگان عرب]]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/جمال‌الدین_قفطی»