گرته‌برداری: تفاوت میان نسخه‌ها

'''گَرته‌برداری''' یا '''گَرده‌برداری''' نوعی [[وامگیری زبانی]] است که در آن، صورت ترکیبی یا اصطلاحات زبان دیگری، تجزیه می‌شود و برای هر یک از کلمه‌های آن اصطلاح، یک معادل قرار داده می‌شود و عبارت به زبان وام‌گیرنده [[ترجمه]] می‌شود. برای مثال، زمانی که «[[سیب‌زمینی]]» وارد ایران شد، واژه‌ای برای نامیدن آن وجود نداشت، و برای نامیدن آن اصطلاح [[زبان فرانسوی|فرانسوی]] «Pomme de terre» را به‌صورت واژه‌های تشکیل‌دهندهٔ آن («سیب» و «زمین») تجزیه کردند و ترکیب «سیب‌زمینی» را به‌جای آن قرار دادند.

گَرته‌برداری بسیار پنهان‌تر و پیچیده‌تر از [[وام‌واژه]] (گرفتن عین کلمات از زبان بیگانه، مانند: کامپیوتر، تلفن، شوفاژ، ...) است و کمتر مورد توجه ادیبان و حتی زبان‌شناسان قرار گرفته‌است. در گرته‌برداری، برخلاف [[وام‌واژه|وام‌واژه‌ها]]، عین کلمه را از زبان بیگانه نمی‌گیرند، بلکه اصطلاح یا عبارت بیگانه‌ای را اخذ می‌کنند و هر کلمه از آن اصطلاح را به زبان خودی ترجمه می‌کنند، و بدین‌ترتیب، آن عبارت بیگانه را با استفاده از واژه‌های خودی به‌کار می‌برند. در [[زبان فارسی]]، بسیاری از واژه‌ها و اصطلاح‌هایی که به امور و چیزهای جدید و معاصر مربوط هستند و پیشتر در زبان فارسی وجود نداشته‌اند، گرته‌برداری از زبان‌های اروپایی (به‌ویژه [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]) هستند؛ مانند: آسمان‌خراش، بادام‌زمینی، راه‌آهن و… .

البته گرته‌برداری محدود به واژه‌ها و اصطلاحات نیست، بلکه حیطهٔ وسیع‌تری دارد و به [[ترجمه]]، معناکردن، جمله‌سازی، نحوهٔ نگارش، و [[نحو]] نیز کشیده می‌شود. مانند آنکه در [[فارسی]] گفته می‌شود: «فناوری‌های نو ''می‌رود'' که چهرهٔ زمین را به‌کلی دگرگون کند.» این نوع نگارش (می‌رود که...) گرته‌برداری نحوی از زبان‌های غربی است، که در این مثال باید گفته شود: «فناوری‌های نو نزدیک است که...».

که ساده‌ترین گونهٔ گرته‌برداری است و در آن عبارت بیگانه با حفظ ترتیب اجزای خود وارد زبان وام‌گیرنده می‌شود و به‌صورت لفظ‌به‌لفظ (تحت‌اللفظی) ترجمه می‌شود. مانند واژه‌ای آسمان‌خراش و سیب‌زمینی در [[فارسی]] که از روی گرتهٔ زبان‌های [[زبان فرانسوی|فرانسوی]] یا [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] ساخته شده‌است.

پایهٔ زبان بر [[نحو]] است. دو زبان را هنگامی می‌توان متفاوت دانست که نحو آنها متفاوت باشد، حتی اگر واژگانشان مانند یکدیگر باشد (مانند [[فارسی]] و [[اردو]]). بنابراین اگر در نحو زبان تغییراتی روی دهد، شالودهٔ آن زبان دگرگون می‌شود. امروزه تأثیر زبان‌های بیگانه را در نحو فارسی می‌توان دید. مانند این جمله که بر گرتهٔ زبان‌های کشورهای غربی ساخته شده است: «تو مرا درک نمی‌کنی»، به‌جای اینکه بگوید: تو حال یا حرف مرا درک نمی‌کنی.