زبان فارسی در هند: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۲۴:
پس از حمله [[سلطان محمود غزنوی]] به [[هندوستان]] دراوایل سدهٔ پنجم هجری زبان [[فارسی]] با آمدن سپاهیان محمود در شبه قاره گسترش می‌یابد. البته نباید سهم صوفیان را که مبلغان اصلی اسلام و زبان فارسی بودند، فراموش کرد. بزرگ صوفیانی چون [[هجویری]]، خواجه[[معین‌الدین چشتی]]، شیخ بهاءالدین زکریا مولتانی، [[سیداشرف جهانگیر سمنانی]]، [[سیدعلی همدانی]] و... که با گفتار و کردارشان بر خیل مسلمانان و [[فارسی زبانان]] افزودند. حکومت پادشاهان مسلمان، به ویژه [[پادشاهان پارسی گوی هندوستان]] در سراسر شبه قاره را هم نباید از یاد برد، زیرا آنان با حمایت و پشتیبانیِ فراوان خود از علماء، دانشمندان، سرایندگان، ادیبان، هنرمندان و سایر فرهیختگان موجب شکوفایی و ارتقای زبان فارسی شدند و در این باره منابع و مآخذ فراوان است.
.<ref name="irna.ir"
رسمیت یافتن زبان فارسی به عنوان زبان دین، سیاست، ادب و هنر در شبه قاره موجب شد که علاوه بر پدید آمدن آثار فراوان [[فارسی]] در آن سرزمین توسط اهالی شبه قاره یا ایرانیان و دیگر مهاجران، به ویژه در زمینه‌های تاریخ، فرهنگ، دستور، یادنامه (تذکره) و انشاء آثار بزرگان شعر و ادب و عرفان [[ایران زمین]] مورد پروا و پذیرش دانشوران و متفکران قرار گیرد و دربارهٔ آنها پژوهش شود یا به زبان‌های گوناگون بومی سرزمین هند و پاکستان ترجمه گردد.
خط ۵۶:
[[پرونده:Persian inscriptions.jpg|بندانگشتی|اشعار فارسی]]
[[پرونده:Persian prince tomb taj mahal.jpg|بندانگشتی|taj adoula]]
برای هفتصد سال فارسی زبان اداری هندوستان بود تا اینکه درسال ۱۸۳۶م چارلز تری ویلیان [[زبان انگلیسی]] را بجای زبان فارسی رسمیت داد.<ref name="irna.ir"
== لغتنامه‌های فارسی در هند ==
خط ۶۳:
* و این تألیف ابو حفص سغدی نخستین [[فرهنگ واژگان فارسی]] است و نیز نخستین کتاب نثر فارسی بشمار است و کتاب دوم تاج المصار رودکی و سوم ترجمه [[تاریخ طبری]] است که در حدود ۳۵۲ ابو علی محمد بلعمی به حکم امیر منصور سامانی آنرا بپارسی گردانید.
* فرهنگ دوم [[تاج المصادر]] است که ابو عبد اللّه [[جعفر بن محمد]] رودکی متوفی بسال ۳۲۹ به منظور حل مشکلات اشعار برای مردم خراسان نوشت و از نسخه آن نیز اطلاعی در دست نیست.
* سوم [[لغت فرس]] تألیف ابو منصور علی بن احمد اسدی طوسی است که در سدهٔ پنجم می‌زیسته و در آن اشعار بسیار از استادان سخن مضبوط است که در جائی دیگر دیده نشده. نام هفتاد و شش تن از شعراء قدیم و نیز بعض اشعار کلیله و دمنه و سندبادنامه گمشده رودکی و بعض اشعار و امق و عذرای گمشده عنصری در آن آمده و در ترتیب لغات ملاحظه حرف آخر شده‌است. پاول‌هورن خاورشناس آلمانی بسال ۱۸۹۷ مسیحی آنرا چاپ کرده[و چاپی دیگر پس از مقابله و تصحیح آقای عباس اقبال بسال ۱۳۱۹ در چاپخانه مجلس خورده‌است.]
* چهارم[[فرهنگ قطران]] تألیف حکیم ابو منصر [[قطران تبریزی]] معاصر اسدی است. در مقدمه فرهنگ جهانگیری و [[صحاح الفرس]] به آن اشاره شده ولی امروز کسی را سراغ نداریم که نسخه‌ای از این فرهنگ را داشته یا دیده باشد.
.<ref name="irna.ir" * پنجم صحاح [[الفرس]] تألیف محمد هندوشاه منشی غیاث الدین بن رشید الدین فضل اللّه‌است که از [[لغت فرس]] استفاده کرده و از[[فرهنگ ابو حفص]] بی‌اطلاع بوده‌است.
* ششم [[معیار جمالی]] تألیف شمس الدین محمد فخری اصفهانی است که بسال ۷۴۵ بنام انجو شاه فارس نوشته و بسال ۱۸۸۵ مسیحی به اهتمام کارل زالمان در روسیه بچاپ رسیده‌است. مؤلف بجای آنکه از استادان سلف شاهد بیاورد اشعار خود را بمناسبت معانی لغات ثبت کرده‌است.
سطر ۷۱ ⟵ ۷۲:
گوئی از اواخر قرن هشتم به بعد [[دانشمندان]] هند به واژگان فارسی و اصطلاحات شعری بیش از ایرانیان توجه داشته‌اند زیرا که دوازده فرهنگ مربوط به اواخر سده هشتم تا آخر سده دهم در دست است که در [[هند]] تألیف شده و در همین مدت دو فرهنگ در ایران تألیف گردیده‌است مکمل زحمات دلبستگان فارسی در هند همانا تألیف
# فرهنگ [[جهانگیری]] بسال ۱۰۱۷ می‌باشد. جهانگیری بهترین و جامع‌ترین فرهنگ فارسی است. مؤلف آن جمال الدین حسین انجوی شیرازی یکی از امراء دربار [[اکبر شاه]] و فرزند و جانشین او [[جهانگیر شاه]] بوده و پنجاه و سه فرهنگ فارسی در دست داشته و در لغات مندرج در آنها و نیز در لغاتی که خود پیدا کرده تحقیق و اجتهاد نموده و تحریفات را دور ریخته‌است. خود گوید «بسیاری از لغات که در هیج فرهنگی نشانی از آن نبود بهم رسید حل آنرا چاره جز تفحص از اهل دیاری که مصنف یا ناظم از آنجا بوده یا توطن در آنجا داشته نیافتم. مثلاً لغاتی که از حدیقه و دیوان [[حکیم سنائی]] غزنوی یافته شد از مردمان غزنی و کابل پژوهش نمودم». ترتیب لغات پسندیده نیست حرف دوم هر کلمه را باب و حرف اول را فصل قرار داده‌است. شاید بهمین جهت کمتر از آنچه شایسته‌است طرف توجه واقع گردیده بسال ۱۲۹۳ هجری در شهر لکهنو چاپی سراسر غلط از این فرهنگ سودمند انجام یافته‌است.
▲در قرن یازدهم و دوازدهم هفده فرهنگ در هند تألیف گردید. از آنجمله است:
# [[برهان قاطع]] تألیف محمد حسین متخلص ببرهان که سال پایان تالیفش ۱۰۶۲ می‌باشد و بترتیب حروف تهجی تنظیم گردیده. هزارها لغت و معنی زائد بر فرهنگهای سلف دارد که بعضی اصیل نیست. این فرهنگ شهرت بسیار یافته و چندین نوبت چاپ شده‌است.
# دیگر [[فرهنگ رشیدی]] تألیف عبد الرشید الحسینی از مردم سند است که تحقیقات مفیدی در لغات فارسی کرده و حرف اول و دوم بترتیب حروف تهجی است و بسال ۱۲۹۲ در کلکته چاپ‌سر بی خورده‌است.
# دیگر بهار [[عجم]] [[بهار عجم]] تألیف
از سده سیزدهم یازده [[فرهنگ]] در دست می‌باشد:
# انجمن آراء ناصری تألیف [[رضا قلی هدایت]] از رجال نامی سلطنت [[ناصر الدین شاه]] قاجار و صاحب تالیفات بسیار دیگر است و بسال ۱۲۸۸ پایان یافته و در همان سال هم چاپ سنگی خورده‌است. بعض الفاظ جعلی برهان و دساتیر را ضبط کرده و بسیاری لغات تاریخی با تحقیقات زمان خود آورده که قابل استفاده‌است. ترتیب لغات به حروف تهجی است و تلفظ را به کمک هم‌وزن هر لغت روشن ساخته‌است. دیگر هفت قلزم تألیف غازی الدین حیدر فرمانروای استان اود واقع در شمال هند است. از ۱۲۲۹ که سال جلوس او بوده تا ۱۲۳۲ آنرا نوشته و قبول محمد نام آنرا مرتب کرده و دیباچه آنرا نگاشته است. این فرهنگ براساس برهان قاطع قرار دارد و دو بار بچاپ سنگی رسیده‌است.
# [[غیاث اللغات]] تألیف محمد غیاث الدین رامپوری که چهارده سال رنج برده و کتاب خود را بسال ۱۲۴۲ بپایان رسانیده‌است. لغات عربی و اصطلاحات علمی بسیاری در آن مضبوط و حرف اول و دوم هر لغت بترتیب حروف تهجی است.
.<ref>پژوهشی در تأثیر زبان فارسی بر زبان‌های شبه قاره هندوستان [http://www.irna.ir/NewsShow.aspx?NID=80223154] قطره</ref> در ابتدای [[قرن چهاردهم]] مفصل‌ترین فرهنگ فارسی بنام
# - [[فرهنگ آنندراج]] آنندراج فرمانروای شهرستان [[ویجی‌نگر]] واقع در جنوب [[هند]]نوشته شد. مؤلف [[محمد پادشاه]] متخلص بشادد بیرراجه [[آنندراج]] و مردی دانشمند و شاعر بوده. لغات عربی را از [[منتهی الارب]] و منتخب اللغه و صراح و غیاث و فرهنگ فرنک (اشتاینگس یا جانسون) و لغات فارسی را از مؤید الفضلا و بهار عجم و غیاث و انجمن آراء و برهان و هفت قلزم و کشف اللغات و شمس و مصطلحات وارسته با توضیح و شواهد هر یک نقل کرده و بترتیب حروف تهجی درآورده‌است. از جهانگیری و رشیدی و سراج استفاده نکرده. تاریخ پایان تألیف ۱۳۰۶ است بسال ۱۳۰۷ در شهر لکهنو در ۳۰۱۱ صفحه بزرگ چاپ سنگی خورده‌است.
دو فرهنگ دیگر بنام
# فرهنگ
#
▲# [[اقنوم عجم]]
▲# [[شامل اللغات]]
▲# [[قائمه لطف اللّه]]
▲# [[لغت نعمت اللّه]] تألیف قرن نهم و دهم
(شرح فوق از مقدمه جلد پنجم [[فرهنگ نظام]] تألیف علامه آقا محمد علی داعی الاسلام به اختصار نقل گردید). این فرهنگ جامع لغات فارسی و لغات عربی مستعمل در فارسی بامر «نظام» حکمران دکن واقع در جنوب هند از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۸ قمری تألیف و در همان‌جا در ۵ جلد و ۳۵۳۶ صفحه چاپ سنگی شده‌است. از فرهنگ جامع [[ناظم الاطباء]] نفیسی که از «ا» تا «ل» در چهار جلد به چاپ رسیده و جلد آخر آن زیر چاپست و نیز از لغت‌نامه آقای [[علی اکبر دهخدا]] که چهار جزء آن بتازگی از چاپ درآمده چون هر دو پس از ۱۳۱۸ تاریخ اتمام فرهنگ نظام انتشار یافته یاد نشده‌است.<ref>مجله دانش فروردین ۱۳۲۸ فرهنگهای فارسی و پیدایش بیشتر آنها در هند</ref>
سطر ۱۰۲ ⟵ ۱۰۱:
# فهرست نسخه‌های خطی و چاپی دیوان حافظ در هند، ترتیب و تنظیم: دکتر شریف حسین قاسمی، دیماه ۱۳۶۷ ه ش/جمادی‌الاول ۱۴۰۹ ه.
# فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه‌های عمومی و آرشیو پتیالا (پنجاب، هند), نشر اول ۱۳۷۷ ه ش/۱۹۹۹ م.
# فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه انجمن ترقی اردو، دهلی‌نو،
نشر اول ۱۳۷۷ ه ش/۱۹۹۹ م. # فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه کتابخانه عمومی هردیال، دهلی،
نشر اول ۱۳۷۷ ه ش/۱۹۹۹ م. قند پارسی ۵۶۸ # فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه جامعه همدرد، تغلق‌آباد، دهلی‌نو،
نشر اول زمستان ۱۳۷۷ ه ش/۱۹۹۹ م. # فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه جامعه ملیه اسلامیه، دهلی‌نو، نشر اول ۱۳۷۷ ه ش/۱۹۹۹ م.
# فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه رضا رامپور، جلد اول، دوم و سوم، شامل معرفی ۵٬۵۰۰ نسخه فارسی با همکاری کتابخانه رضا رامپور ـ رامپور.
سطر ۱۱۲ ⟵ ۱۱۴:
# فهرست نسخه‌های خطی فارسی و عربی، جلد دوم به زبان انگلیسی) بخش تاریخ و کتابخانه مولانا آزاد دانشگاه اسلامی علیگر.
# فهرست نسخه‌های خطی فارسی و عربی، جلد سوم (به زبان فارسی) کتابخانه حکیم ظلّالرحمن (آکادمی ابنسینا) علیگر شامل معرفی ۲۹۰ نسخه.
# فهرست میکروفیلم نسخه‌های خطی فارسی و عربی، کتابخانه‌های گجرات شامل کتابخانه عالیه مهدویه، کتابخانه عالیه چش تیه و کتابخانه درگاه پیر محمد
شاه، فارسی، به کوشش مرکز میکروفیلم نور. شامل معرفی ۱۵۰۰ نسخه تألیفات شیعه در این کتابخانه، در دست اقدام. ۵۶۹ فهرست فهارس نسخ خطی کتابخانه‌های هند # فهرست میکروفیلم نسخه‌های خطی کتابخانه راجه محمودآباد، لکهنو، شامل
# . فهرست میکروفیلم نسخه‌های خطی کتابخانه جامعه همدرد، دهلی.
# فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مزمل اﷲ خان، علیگر، در دست اقدام.
سطر ۱۲۲ ⟵ ۱۲۶:
== پیشینهٔ چاپ کتاب‌ها و روزنامه‌های فارسی در هند ==
چاپ فارسی در شرق از هندوستان آغاز گردید. در هند نخستین ماشین چاپ برای چاپ فارسی توسط [[چارلز ویلکینز]]
روزنامه‌نگاری فارسی در هند قدمتی بیش از روزنامه‌نگاری فارسی در ایران دارد. از سال ۱۸۲۱ چاپ روزنامه‌های فارسی توسط هندی‌ها آغاز گردید. هند مرکز مهم چاپ روزنامه‌هایی بود که توسط آزادی‌خواهان و روشنفکران ایرانی مقیم هند منتشر می‌شد تا آغاز جنگ جهانی اول از مجموع حدود ۴۷ روزنامه‌ای که در خارج از به زبان فارسی منتشر می‌شد هندوستان با ۱۹ روزنامه مقام نخست را داشت. در سال ۱۸۴۶ همزمان ۶ روزنامه فارسی به هواداری از جنبش مشروطیت ایران در هند چاپ می‌شد.<ref>{{یادکرد مجله | نویسنده= عباس سرافرازی | عنوان = نقش روزنامه‌های فارسی چاپ هند در انقلاب مشروطه ایران | مجله = فصلنامه مطالعات شبه قاره | شماره = ۲ | سال = ۱۳۸۹| صفحه = ۵۳–۶۶| پیوند = http://jsr.usb.ac.ir/pdf_382_80183b9e9b1f920811b8071214e07176.html |فرمت = PDF | تاریخ بازبینی = ۱۳ اسفند ۱۳۹۳}}</ref>
سطر ۱۳۳ ⟵ ۱۳۷:
* [[علی اصغر حکمت]]
==
{{پانویس|۲}}
سطر ۱۴۴ ⟵ ۱۴۸:
* نوشتار: خیام و هند، نوشته: ابوالقاسم رادفر - عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی
* Clawson، Patrick. Eternal Iran، ۲۰۰۵، ISBN 1-4039-6276-6، Palgrave Macmillan
* اهمیت زبان فارسی در عصر دهکده جهانی، دکتر محمد عجم - همشهری،
[http://www.hamshahrionline.ir/news-8213.aspx]-
* تأثیر زبان فارسی بر زبان و ادبیات شبه قاره هند دکتر عجم سایت آفتاب [http://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/literature_verse/c5_1316857075p1.php/تاثیر-زبان-فارسی-بر-زبان-و-ادبیات-شبه-قاره-هند]
* [http://www.wdl.org/en/item/8908/zoom/#group=1&page=7]
* زبان «اردو» برآمده از مشترکات فارسی و هندی است. مصاحبه دکتر عجم [http://www.irna.ir/News/80222330/نخستین-مركزمطالعات-ایران-و-هند-در-دانشگاه-,روهیل-كند، هند-افتتاح-شد/خارجی/]
* [http://pehrest.ir
{{گستره زبان فارسی}}
| |||