|
[[پرونده:Kompas Sofia.JPG|بندانگشتی|چپ|270px|یک قطب‌نما.]]
[[پرونده:Hand made Compass by Mr, Ebrahim Latakhafi.jpg|بندانگشتی|چپ|270px|قطب‌نمای برنجی کار استاد [[ابراهیم لاتخافی]]، [[اصفهان]].]]
'''قُطب‌نما''' وسیله‌ای برای تعیین جهت و [[جهت‌یابی]]. این وسیله با استفاده از [[میدان مغناطیسی]] زمین جهت [[قطب شمال]] را نشان می‌دهد که در حقیقت [[شمال مغناطیسی]] زمین است؛ که با [[شمال حقیقی]] مقداری فاصله دارد. زاویه بین شمال حقیقی و شمال مغناطیسی، '''[[میل مغناطیسی]]''' نامیده می شودمی‌شود. امروزه برای تعیین شمال حقیقی از قطب‌نماهای پیشرفته‌تری مانند [[قطب‌نمای ژیروسکوپی]] استفاده می‌شود.
== تأثیرات جاذبه‌های مغناطیسی موضعی (فلز و الکتریسیته) ==
هر گاه قطب‌نما در نزدیکی اشیای آهنی یا فولادی و یا منابع الکتریکی که جریان در آن جاریست قرار گرفته باشد، عقربه‌اش از جهت قطب مقداری منحرف می‌شود، که به آن '''[[انحراف مغناطیسی]]''' می‌گویند. کلاً به همراه داشتن اشیایی از جنس آهن یا انواع مشابه آن می تواندمی‌تواند باعث اختلال در حرکت عقربه شود. حتی وجود یک گیره کاغذ روی نقشه ممکن است مسئله ساز شود.شود؛ بنابراین، هنگام استفاده از قطب‌نما باید مطمئن شویم که از اشیای انحراف‌دهنده آن، به‌طور کلی دور است. همچنین احتمال تأثیرگذاری
جاذبه‌های مغناطیسی موجود در خاک نیز وجود دارد، که بسیار نادر است.
در جدول زیر حداقل فاصله‌یفاصلهٔ وسایل مختلف از قطب‌نما -برای این‌که قطب‌نما شمال مغناطیسی را به درستی نشان دهد- آمده است:
{| border="1"
! اشیا !! فاصله
|-
|خطوط برق فشار قوی || 55۵۵ متر
|-
|کامیون و اتومبیل || 10۱۰ متر
|-
|خطوط تلفن || 10۱۰ متر
|-
|ابزار الکتریکی و مکانیکی || 2۲ متر
|-
|کلاهک‌ها و اشیاء کوچک فلزی || 2۲/1۱ متر
|}
== قطب‌نمای پیشرفته ==
قطب‌نماهای پیشرفته که بیشتر در صنایع [[مخابرات]] و امور [[نیروی نظامی|نظامی]] به کار برده می‌شوند، مجهز به سلول‌های [[شبنما]] هستند که حتی در تاریکی شب عمل [[جهت‌نمایی]] را صورت دهند. این نوع قطب‌نماها در [[دوربین]]های دو چشمی نظامی، [[تانک]]ها، [[نفربر]]ها و حتی در ساختمان برخی خودروهای پیشرفته نیز به کار می رودمی‌رود.
از قطب نماهای پیشرفته در اندازه گیریاندازه‌گیری [[طول جغرافیایی]] و [[عرض جغرافیایی|عرض جغرافیاییِ]] محل نیز استفاده می‌کنند که در [[نقشه‌خوانی]]، پیاده‌سازی عملیات نظامی، [[دیده‌بانی]] در مناطق جنگی و ...… نقش تعیین‌کننده دارند.
== قطب نمای M1 ==
ساختمان قطب نمای M1
1۱ – دستگیره یا شصتی : حلقه ایحلقه‌ای است که در انتهای قطب نما قرار دارد و برای نگهداشتن قطب نما به حالت تراز در موقع استفاده بکار می رودمی‌رود.
2۲ – درب قطب نما : درپوشی است آلومینیومی که در وسط آن تار موئی قرار دارد و کاربرد تارموئی مانند مگسک اسلحه است و دو سر تار موئی دو نقطه فسفری (شبنما) وجود دارد و در موقع کار شبانه از آن استفاده میمی‌شود. شود .در حاشیه درب قطب نما خط کشی تعبیه شده است و بر اساس مقیاس 000۰۰۰/50 ۵۰: 1۱ بر مبنای کیلومتر مدرج شده است.
3۳ – تیغه نشانه روی و عدسی چشمی : تیغه ایست که بالای آن شکاف کوچکی همانند شکاف درجه اسلحه است و با زاویه 45۴۵ درجه نسبت به صفحه مدرج قرار میگیردمی‌گیرد و در موقع گرا گرفتن با کمک تار موئی بکار می رودمی‌رود. در این حال توسط عدسی چشمی که در وسط تیغه تعبیه شده اعداد مربوط به گرای هدف نشانه روی شده قرائت می شودمی‌شود. خواباندن تیغه بر روی صفحه قطب نما سبب قفل شدن صفحه مدرج می شودمی‌شود.
4۴ – بدنه : کلیه اجزای قطب نما در داخل بدنه که از جنس آلومینیوم است قرار دارد. در کنار این محفظه خط کشی تعبیه شده که با بازشدن کامل درب قطب نما ،نما، خط کشی قطب نما را کامل میکندمی‌کند.
5۵ – طوقه کار در شب : طوقه متحرکی است که جداره خارجی آن دندانه دار است و تعداد 120۱۲۰ دندانه دارد این دندانه هادندانه‌ها با زائده ایزائده‌ای در کنار قطب نما در تماس است که به هنگام چرخش تق تق صدا میدهدمی‌دهد و هر تقه برابر 3۳ درجه است . بر روی صفحه طوقه یک خط و یک نقطه فسفری مشاهده می شودمی‌شود که در موقع کار در شب از آن استفاده میشودمی‌شود. (زاویه بین خط و نقطه 45۴۵ درجه و 15۱۵ تقه است)
6۶ – صفحه ثابت : در زیر طوقه کار درشب صفحه شیشه ایشیشه‌ای ثابتی قرار دارد که روی آن یک خط سیاه بنام شاخص تعبیه شده . این خط درست در امتداد شکاف تیغه نشانه روی و تار موئی قرار دارد که در موقع گرا گرفتن هر عددی زیر شاخص باشد گرای آن امتداد است.
7۷ – صفحه مدرّج : صفحه ایست لغزنده که عقربه مغناطیسی روی آن نقش بسته است . بر روی این صفحه دو گونه تقسیم بندیتقسیم‌بندی وجود دارد.
الف : تقسیم بندیتقسیم‌بندی داخلی که برحسب درجه صورت گرفته و به رنگ قرمز میباشدمی‌باشد که به ازای هر 5۵ درجه علامت گذاری وهر 20۲۰ درجه عددگذاری شده است. (محیط دایره به 360۳۶۰ قسمت مساوی تقسیم شده و زاویه بین دو شعاع دایره که یک قسمت را فرا گرفته است ،است، یک درجه نام دارد).
ب : تقسیم بندیتقسیم‌بندی خارجی که برحسب میلیم غربی و برنگ سیاه است که به ازای هر 20۲۰ میلیم علامت گذاری و هر هر 200۲۰۰ میلیم عددگذاری شده است ولی دو صفر سمت راست آن اعداد بمنظور اختصار حذف شده است. (در این تقسیم بندیتقسیم‌بندی محیط دایره به 6400۶۴۰۰ قسمت تقسیم شده که هر قسمت آنرا یک میلیم گویند).
== جستارهای وابسته ==
== منابع ==
{{پانویس}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =نویسندگان | نام = | پیوند نویسنده =|عنوان =فرهنگ اصطلاحات علمی | ترجمه= | سال =۱۳۴۹ | چاپ = نخست| ناشر =بنیاد فرهنگ ایران|مکان = تهران |صفحه=۷۸۴| شابک =}}
{{انواع ابزارها}}
{{ستاره‌شناسی اسلامی}}
| 