هیربد: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
بدون خلاصۀ ویرایش برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز هیربد |
||
خط ۱:
{{ Infobox
| bodystyle =
| bodyclass = vcard
| titlestyle =
| title =
| abovestyle = background: #CD853F
| aboveclass = fn org
| above = {{{نام|{{{ناماثر|{{PAGENAME}}}}}}}}
| imagestyle =
| captionstyle =
| image = [[پرونده:Gold statuettes from the Oxus Treasure by Nickmard Khoey.jpg|بندانگشتی|235px|چپ|تندیس زرین روحانیان مزدیسنا از [[گنجینه آمودریا]]]]
| caption =
| headerstyle = background: #F0E68C
| labelstyle =
| datastyle =
| header1 = اطلاعات کلی
| label2 = عنوان
| data2 = {{{نام|هیربد}}}
| label3 = نام کلیتر
| data3 = {{{نام کامل|هیربدان}}}
| label4 = عناوین دگر
| data4 = {{{نامهای دیگر|[[موبد]]، [[مغ]]، [[کاهن]]، [[آثروانان (زرتشتی)|آثروان]]}}}
| label5 = منصب
| data5 = {{{منصب|}}}
| label6 = لقب
| data6 = {{{لقب|}}}
| label7 = نژاد
| data7 = {{{نژاد|}}}
| label8 = دودمان
| data8 = {{{دودمان|}}}
| label9 = آئین
| data9 = {{{آئین|[[مزدیسنا]]}}}
| label10 = زادگاه
| data10 = {{{زادگاه|}}}
| label11 = تختگاه
| data11 = {{{تختگاه|}}}
| label12 = پرچم
| data12 = {{{پرچم|}}}
| label13 = ملیت
| data13 = {{{ملیت|ایرانی}}}
| header14 = {{#اگر:{{{نام نبرد|{{{نام نبرد|}}}}}}{{{نوع جنگ|{{{نوع جنگ|}}}}}}{{{سال نبرد|}}}{{{سال نبرد|}}}{{{مدت نبر|}}}{{{مدت نبرد|}}}|}}
| label15 = شناخته شده
| data15 = {{{شناخته شده|}}}
| label16 = دوره
| data16 = {{{دوره|}}}
| label17 = پیش از
| data17 = {{{پیش از|}}}
| label18 = پس از
| data18 = {{{پس از|}}}
| label19 = دوران سلطنت
| data19 = {{{دوران سلطنت|}}}
| label20 = نبردها
| data20 = {{{نبردها|}}}
| label21 = نبرد اول
| data21 = {{{نبرد اول|}}}
| label22 = نبرد دوم
| data22 = {{{نبرد دوم|}}}
| label23 = نبرد سوم
| data23 = {{{نبرد سوم|}}}
| label24 = نتیجه نبرد
| data24 = {{{نتیجه نبرد|}}}
| header25 = {{#اگر:{{{تولد|{{{سال تولد|}}}}}}{{{مرگ|{{{سال مرگ|}}}}}}{{{فرزندان|}}}{{{تعداد فرزندان|}}}|}}
| label26 = نام نیا
| data26 = {{{نام نیا|}}}
| label27 = نام پدر
| data27 = {{{نام پدر|}}}
| label28 = نام مادر
| data28 = {{{نام مادر|}}}
| label29 = همسران
| data29 = {{{همسران|}}}
| label30 = فرزندان
| data30 = {{{فرزندان|}}}
| label31 = برادران
| data31 = {{{برادان|}}}
}}
'''هیربُد''' یا '''هیربَد''' یا '''هیربَذ''' ([[پارسی میانه]]: hērbed، [[زبان اوستایی|اوستایی]]: aēθrapaiti) یکی از پیشوایان آئین [[مزدیسنا]] است. در [[اوستا]] به صورت ائثَرپئتی به معنی آموزگار یا استاد و یا آموزنده آمده و در [[زبان پهلوی]] ایرپت یا هیرپت و در فارسی هیربد گفته میشود. در نوشتههای پهلوی از واژهٔ هیربد غیر از مفهوم آموزگار، پیشوای دینی نیز اراده میشود.
==هیربد و تاریخچه آن==
آنچه دانسته میشود در روزگاران پیش کار آموزش با پیشوایان دینی بوده و هیربدان که یکی از طبقات روحانیان بودهاند، این وظیفه را به عهده داشتهاند. پائینترین طبقهٔ روحانیان را [[مغان]] می نامیدند. پس از ایشان هیربدان و سپس [[موبد|موبدان]] بودند. در میانشان کسانی بودند که مأمور خواندن سرودها و نمازهای مذهبی بوده اند. آنها را «زوت» می نامیدند و گروهی بودند که مأمور بودند که آتش را نگاه دارند و ایشان را «راسپی» میخواندند.<ref>اساطیر و فرهنگ ایران، ص ۶۵۱</ref> [[خوارزمی]] خادم آتش گفته است. [[طبری]] حکایت میکند که خسرو پرویز آتشکدههایی بنا کرد و دوازده هزار هیربذ براین زمزمهٔ ادعیه و سرودن اغانی در آن آتشکدهها برگماشت. رئیس گروه هیربدها، [[هیربدانهیربد]] یا هیربَذان هیربذ نام داشت که بعد از [[موبد]] بزرگ یا [[موبدان موبد]] در رتبهٔ اول قرار داشته است.<ref>کریستن سن، ص ۱۴۰</ref>
در روزگار اولیه ساسانیان، هیربد لقب کلی روحانیانی بود که اجازه آموزاندن علوم دینی را داشتند و [[کرتیر]]، بلندپایهترین روحانی آن دوره، نیز این لقب را برای خود استفاده میکرد. بعدها در ادبیات فارسی نو واژهٔ هیربد در معانی نادقیق و گوناگونی از جمله پیشوای دین زرتشتی، خدمتکار [[آتشکده]] و قاضی و دادستان زرتشتی کاربرد یافت. امروزه در میان زرتشتیان، به روحانیانی در ردهٔ پایین گفته میشود که مراسم [[ناور|ناوَر]] را گذراندهاند و اجازه انجام آیینهای سطح پایینتر را دارند.
==هیربَد در شاهنامه==
شاهنامه از اصطلاح هیربَد یاد میکند و بر خلاف متون اوستایی هیربَد پردهدار شبستان [[کیکاووس]] است. البته جنبهٔ روحانی هیربَد با چشم و دل پاک، به منزلهٔ آنست که او یک شخصیت دینی بوده چون اگر غیر از آن بود پاسبان حرمسرای کیکاووس گماشته نمیشد. این منصب مشابه [[خواجه (هویت جنسی)|خواجگان]] دربار پادشاهان ادوار بعد ایران است.
زمانیکه [[سیاوش]] در عنفوان جوانی پس از دوران نسبتاً طولانی از [[زابل در شاهنامه|زابل]] به نزد پدر بازگشت همه درباریان شیفته و عاشق سیما و هیکل سیاوش شدند، در این میان [[سودابه]] مادر ناتنی سیاوش با نظر سوء او را میخواست به کاخش دعوت نماید. سیاوش به نیّت او شک کرده بود و میخواست طفره رود امّا نمیشد، لاجرم باید به شبستان پدر سر میزد. او وقتی که برای بار نخست به شبستان پدر آمد از هیربَد نام برده میشود:
{{شعر}}
{{ب|یکی مرد بُد نام او '''هیربَد'''|زدوده دل و مغز و رایش ز بد}}
{{ب|که بتخانه را هیچ نگذاشتی|کلید در پرده او داشتی}}
{{ب|سپهدار ایران به فرزانه گفت <ref>یا [[کیکاووس]] به هیربد گفت</ref>|که چون بر کشد تیغ هور از نهفت}}
{{ب|به پیش سیاوش همی رو به هوش|نگر تا چه فرماید، آندار گوش}}
{{ب|به [[سودابه]] فرمود تا پیش اوی|نثار آورد گوهر و مشک و بوی <ref>[[شاهنامه]]. جلد سوم. داستان سیاوش، ص ۱۲۱</ref>}}
{{پایان شعر}}
== پانویس ==
{{پانویس}}
==منابع==
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =دیاکونوف | نام =ایگور میخائیلوویچ| پیوند نویسنده =ایگور دیاکونوف| عنوان =تاریخ ماد | ترجمه =[[کریم کشاورز]]| سال =۱۳۸۶ | ناشر =شرکت انتشارات علمی و فرهنگی|مکان =تهران | شابک =۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۰۶-۵}}
* عفیفی، رحیم. اساطیر و فرهنگ ایران در نوشتههای پهلوی. چاپ اول. تهران: انتشارات توس، ۱۳۷۴ .ISBN 964-315-437-8
* کریستین سن، آرتور. ایران در زمان ساسانیان، ترجمهٔ رشید یاسمی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات امیرکبیر ۱۳۶۷
* عفیفی، رحیم، ارداویرافنامهٔ منظومِ زرتشت بهرامِ پَژدو، مشهد: دانشگاه مشهد، ۱۳۴۳، ص۱۶۲.
سطر ۱۳ ⟵ ۱۳۹:
* Kreyenbroek, Philip G. (2004), "[http://www.iranicaonline.org/newsite/ Hērbed]", Encyclopaedia Iranica, 12, Costa Mesa: Mazda
==پیوند به بیرون==
{{افراد شاهنامه}}
{{ایزدان ایران}}
{{مزدیسنا}}
{{موضوع-خرد}}
[[رده:اساطیر]]
[[رده:اساطیر ایرانی]]
[[رده:ایزدان مزدیسنا]]
[[رده:مفاهیم مزدیسنا]]
[[رده:رهبران مذهبی]]
[[رده:عنوانهای مذهبی]]
[[رده:مناصب و طبقات اجتماعی در دوران ساسانیان]]
[[رده:مزدیسنا]]
|