ویکی‌پدیا

ارمنی‌های گرجستان: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز ←‏جایگزینی با [[وپ:اشتباه|اشتباه‌یاب]]: سینماتوگرافهای⟸سینماتوگراف های، امپراتروی⟸امپراتوری، ، مخیتاریستهای⟸مخیتاریست های، ، آخلکالاک...
ابرابزار
خط ۱:
'''ارمنی‌های گرجستان''' اقلیت قومی ساکن در [[گرجستان]] هستند؛ که به (ارمنی Վիրահայեր به لاتین Virahayer)، آنها گروه [[اقلیت|اقلیتی]] بزرگ در گرجستان با ۵٪ جمعیت می‌باشند.
 
جمعیت ارمنی عمدتاً در [[تفلیس]]، و ناحیه [[سامتسخه-جاواختی]] که مرز جنوبی با [[ارمنستان]] را تشکیل می‌دهد ساکن هستند. آمار رسمی گرجی ارمنی‌های جاواخک را ۵۴٪ جمعیت این منطقه اعلام نموده است.<ref>[http://www.statistics.ge/main.php?pform=145&plang=1 2002 Georgia census results] {{wayback|url=http://www.statistics.ge/main.php?pform=145&plang=1 |date=20060831235152 |df=y}}</ref> در [[آبخازیا]] نیز ارمنیان دومین گروه بزرگ قومی بعد از گرجیهاگرجی‌ها را تشکیل می‌دهند.<ref>[http://www.iwpr.net/?s=f&o=257748&p=crs&l=EN&apc_state=hena-Abkhazia_2______publish_date_1_10_compact_11 Abkhazia Offers Citizenship to Diaspora]. [[Institute for War and Peace Reporting|IWPR]]. CRS No. 314, 10-Nov-05; V.A. Chirikba. Armenians and their Dialects in Abkhazia. In: ''Evidence and Counter-Evidence, Festschrift Frederik Kortlandt'', Volume 2, SSGL 33, Amsterdam - New York: Rodopi, p. 51-67.</ref>
 
== تاریخ ==
پیشینه ارمنیان در گرجستان به دوران باستان می‌رسد. آنان بیشتر در سرزمین‌های خاوری گرجستان سکونت داشتند که [[پادشاهی ایبری]] خوانده می‌شد. در سده یازدهم میلادی پس از سقوط پادشاهی [[دودمان باگراتونی]] در ارمنستان، ارمنیانی که به گرجستان روی آورده بودند در حیات سیاسی، نظامی و اقتصادی گرجستان نقش مؤثری به عهده گرفتند و در فرایند اتحاد گرجستان و آزادسازی قفقاز از سلطه [[ترکان سلجوقی]] نقشی مؤثر داشتند.<ref>The Caucasus: An Introduction. Oxford University Press, USA (9 September 2010), p. 48</ref> مهاجرت ارمنیان به گرجستان که در سده‌های چهاردهم تا هجدهم میلادی همچنان ادامه داشت، در دهه سوم سده هجدهم میلادی دامنه گسترده‌تری یافت. تا نیمه‌های سده نوزدهم میلادی در بسیاری از شهرها بیشتر سکنه ارمنی بودند.
 
در سده‌های هجدهم و نوزدهم، [[تجار]] ثروتمند ارمنی از قبیل جواهر فروشان مشهور و کارخانه داران نفتی، [[سرمایه‌گذاری]] کلانی در تجارت گرجستان نموده و به ساخت مراکز فرهنگی و مدارس کمک نمودند. تعداد ارمنی‌ها به طور تصاعدی افزایش یافت به گونه‌ای که تفلیس پایتخت این کشور برای ارمنیانی که از خارج به گرجستان آمده بودند برای ارمنی‌های شرقی یا به زبان ارمنی «آرولاهایر»<ref group="پانویس">arevelahayer</ref> در اوائل قرنسده نوزدهم تبدیل به یک مرکز واقعی شد چنان‌که [[استانبول]] نیز مرکز فرهنگی ارمنی‌های غربی یا به زبان ارمنی «آرومداهایر»<ref group="پانویس">arevmedahayer</ref> شده بود.
 
در سال‌های ۱۸۲۹ و ۱۸۳۰ میلادی در پی انعقاد [[پیمان آدریاناپل (۱۸۲۹)]]، قریب ۵۸٬۰۰۰ ارمنی از ارزروم و نواحی شرقی عثمانی اسکان یافتند. این گروه در شهرهایی چون [[آخالتسیخه]] و [[آخالکالاکی]] مستقر شدند. مهاجرت ارمنیان به گرجستان در سالهایسال‌های ۱۸۹۴ تا ۱۸۹۶ میلادی به سبب قتل‌عام‌های گسترده در [[ارمنستان غربی]] ابعاد وسیع تری یافت.
 
== معماری ==
ارمنیان آثار [[معماری]] با ارزشی در گرجستان از خود باقی گذاشتند و تفلیس دارای آثار ارزشمندی از معماری است که توسط ارمنیان برجسته در سده‌های گذشته ساخته شده‌اند. تعدادی از ساختمانهاساختمان‌ها که توسط ارمنیان بانفوذ ساخته شده‌اند و برخی از بناهای جذاب تاریخی را در بر می‌گیرند در تفلیس وجود دارند.
[[پرونده:House of Melik-Azaryants in Tbilisi.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|خانه ملیک آزاریانتس در تفلیس]]
برای نمونه می‌توان خانه زیبای «ملیک آزاریانتس»<ref group="پانویس">Melik-Azaryants</ref> در تفلیس در خیابان اصلی موسوم به «خیابان روستاولی»<ref group="پانویس">Rustaveli Avenue</ref> را نام برد.
 
گنبدهای کلیساهای ارمنی در تمامی قسمتهای شهر قابل رویت هستند ولی ناقوسهایشانناقوس هایشان چندین سال است که بی صدا مانده‌اند. در آغاز سده بیستم سی کلیسای ارمنی در تفلیس وجود داشت.
 
کلیسای ارمنی «نوراشن» که یک بنای معماری از سال ۱۷۰۱ میلادی بوده نابود شده است. دیوارهای نوراشن که به معنی ساختمان جدید بود از سوی نقاش «هوناتان هوناتانیان»<ref group="پانویس">Melik-Azaryants</ref> که نقاش «ایراکلی دوم»<ref group="پانویس">King Iraklii II</ref> پادشاه گرجی بود تزئین شد اما هم اکنون روبه پوسیدگی و تباهی نهاده است.
 
== جنگ ارمنستان و گرجستان ۱۹۱۸ ==
این جنگ یک جنگ مرزی در ۱۹۱۸ میلادی بین [[جمهوری دموکراتیک گرجستان]] و [[اولین جمهوری ارمنستان]] بر سر قسمتهاییقسمت‌هایی از استانهایاستان‌های مورد اختلاف [[استان لوری]]، جاواخک و [[مارنئولی]] که از لحاظ تاریخی سرزمینهایسرزمین‌های دو فرهنگی ارمنی و گرجی محسوب می‌شدند رخ داد. در پایان [[جنگ جهانی اول]] تعدادی از این سرزمین‌ها از سوی [[عثمانی]] اشغال شدند وقتی آنها آن جا را ترک کردند هم ارمنیان و هم گرجیهاگرجی‌ها مدعی کنترل آنها شدند. این خصومتهاخصومت‌ها ادامه داشت تا اینکه معاهده آتش‌بس [[بریتانیا|بریتانیایی]] امضا شد که به موجب آن قسمت مورد اختلاف مارنئولی تحت اداره مشترک ارمنی و گرجی درآمد و این وضعیت تا تأسیس حکومت [[شوروی]] در ارمنستان در سال ۱۹۲۰ ادامه یافت.
 
پس از سقوط حکومت گرجستان و تسلط حکومت شوراها در ژوئیه ۱۹۲۱ میلادی با تصمیم دفتر مرکزی حزب کمونیست قفقاز، بخش آخالکالاک و دیگر مناطق ارمنی نشین جاواخک به گرجستان واگذار شد. تحت حاکمیت [[گرجستان شوروی]]، جاواخک از نظر اداری به دو بخش آخالکالاک و بوگدانوفکا تقسیم شد.
 
== ارمنیان در گرجستان شوروی ==
بعد از تأسیس [[جمهوری سوسیالیستی گرجستان شوروی]] و با وجود تأسیس [[جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی]]، اکثر ارمنی‌ها تصمیم به ماندن و بهره‌مندی از کامیابیهای معقول زندگی به غیر از آزادیهایآزادی‌های مذهبی را نمودند. چنان‌که دولت [[کمونیست]] فعالانه اکثر کلیساهای ارمنی و بناهای فرهنگی را ملی اعلام کرد و آزادیهایآزادی‌های مذهبی جمعیت ارمنی متوقف شدند. در نتیجه این اقدام ده‌ها کلیسا بسته شدند و تنها دو کلیسا به فعالیت خود ادامه دادند.
 
== ارمنیان در جمهوری گرجستان ==
ارمنیان از تأسیس جمهوری گرجستان به امید شرایط زندگی بهتر بعد از فروپاشی حکومت شوروی استقبال نمودند؛ ولی وضعیت اقتصادی و بویژه اجتماعی برای ارمنیان گرجستان مطلوب نبود. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات عدم امکان ارمنیان گرجستان در استفاده از زبان خود در زندگی عمومی می‌باشد. سیاست‌های کنونی زبانی دولت بسیار خشن است و متهم به براندازی حقوق سابق اقلیت‌ها و استفاده از ارمنیان و [[روس|روسها]]ها از زبانشان و کلاً محدود کننده دسترسی آنها به مشاغل و [[آموزش و پرورش]] می‌باشد.<ref name=icg>[http://www.crisisgroup.org/home/index.cfm?id=4517&l=1 Georgia’s Armenian and Azeri Minorities], 22 November 2006 ''(free registration needed to view the full report)''</ref>
 
[[روبرت کوچاریان]] اصرار به یادگیری [[زبان گرجی]] از سوی ارمنی‌های گرجستان کرده است زیرا برای ورود در جامعه گرجی اساسی است.<ref>[http://www.caucaz.com/home_eng/depeches.php?idp=1643 Armenia: Kocharian urges Armenians in Georgia to learn Georgian]. ''Caucaz Europenews''. 1 May 2007.</ref>
خط ۵۳:
ارمنی‌ها اکثریت جمعیت در این منطقه را تشکیل می‌دهند اتحادیه دموکراتیک متحد ارمنی‌ها محلی «جاواخک برای جاواخک»<ref group="پانویس">United Javakhk Democratic Alliance</ref> در محدوده گرجستان یک استقلال محلی را پیشنهاد کرده است. این امر افزایش احساسات ضد ارمنی در گرجستان را نتیجه داده زیرا برای گرجیها یادبود تقاضای استقلال برای [[آبخاز]]، [[اوستیای جنوبی]] و [[آجارستان]] را که گرجستان آنها را مرزهای تاریخی خود در نظر می‌گیرد تداعی می‌کند با وجود این گفته می‌شود که خواست ارمنی‌های جاواخک تفاوت و فاصله زیادی با خواست سایر مناطق دارد.
[[پرونده:SamtskheJavakhetiLocationinGeorgia.svg|بندانگشتی|چپ|250px|موقعیت سامتسخه-جاواختی در نقشه]]
خط لوله نفتی «باکو تفلیس جیحان» و «خط لوله گاز طبیعی قفقاز جنوبی» که از طریق این منطقه می‌گذرد با مخالفتهاییمخالفت‌هایی از سوی ارمنی‌های محلی مواجه شده است، و همچنین «خط آهن قارص آخالکالاک باکو» که ارمنستان را جدا می‌کند.
 
=== پیش زمینه ===
ارمنی‌ها در سامتسخه-جاواختی معتقدند که قربانی سیاست انتقال ناشی از توازن جمعیتی تعدادی از خانواده‌های گرجی که در آن جا سکونت داشته‌اند شده‌اند. ارمنی‌ها همچنین معتقدند که در این منطقه دست‌خوش محرومیت‌ها و تبعیضات دولتی قرار گرفته‌اند. آنها با وجود اینکه در این منطقه در اکثریتند و به طور کلی می‌توان گفت که در گرجستان از اقلیت‌های بزرگ محسوب می‌شوند ولی در خصوص آموزش [[زبان ارمنی]] و تدریس آن در این کشور و نیز در برخورد با کلیسای حواری ارمنی، تبعیضات آشکاری اعمال می‌گردد. تعدادی از ارمنی‌ها در اوائل سده نوزدهم در نتیجه سیاستهایسیاست‌های روسی اعمال شده از سوی ژنرال [[ایوان پاسکویچ]] به این منطقه بازگردانده شدند، زیرا این منطقه قبلاً مدتها در دست [[ترک‌های مسختی]] بوده و آنها در این منطقه توانسته بودند توازن جمعیتی را به نفع خود تغییر دهند. البته ارمنی‌های بیشتری بعد از [[نسل‌کشی ارمنیان]] به این منطقه آمدند.
 
برخی از گروه‌های سیاسی جمهوری ارمنستان و [[جماعت ارمنیان پراکنده]] و به نحو قابل توجهی [[فدراسیون انقلابی ارمنی]] علیه دولت گرجستان این ادعا را مطرح می‌کنند که جاواخک (نام ارمنی سامتسخه-جاواختی) باید متعلق به ارمنیان باشد. ارمنستان متحد کلیه سرزمینهای تعیین شده بوسیله [[معاهده سور]] و نیز مناطق [[آرتساخ]]، جاواخک و نخجوان را در بر خواهدبرخواهد گرفت.
 
=== تاریخ ===
جاواخک، یکی از استانهایاستان‌های ایالت [[گوگارک]] در شمال [[ارمنستان بزرگ]] بوده و به مدت دو هزار سال جزئی از قلمرو حکومت [[هایاسا]] بوده است. این منطقه در سنگ نوشته‌های [[آرگیشتی یکم]] به صورت «جاباخا»<ref group="پانویس">Jabakha</ref> آمده است.
 
ارامنه عمدتاً در مناطق [[آخالکالاکی]] و [[نینوتسمیندا]] متمرکزند. در آغاز سال ۱۹۱۸ میلادی جمعیت آخالکالاکی ۱۲۰۰۰۰۱۲۰٬۰۰۰ نفر بود که از این میان ۸۹۰۰۰ نفرشان ارمنی بودند (حدود ۷۴٪) ترک‌های مسختی ۸۰۰۰ نفر (۷٪) و سایر اقوام ۲۳۰۰۰۲۳٬۰۰۰ نفر (۱۹٪) بودند. در این دوره در آخالکالاکی ۱۱۱ روستا وجود داشت که ۶۶ تای آنها ارمنی، ۲۴ تای آنها ترکی، ۹ تای آنها روسی و ۱۰ تای آنها گرجی بودند (دو روستای «وارگاو»<ref group="پانویس">Vargav</ref> و «هزاباورا»<ref group="پانویس">Hzabavra</ref> جمعیت ارمنیشان با گرجیها ادغام شدند) و یک روستا هم دارای جمعیتی آمیخته از ارمنی و گرجیها بود.
 
امروزه با جمعیت ارمنی بومی سامتسخه-جاواختی و تسالکا سعی می‌شود به نوعی در جهت سیاست ضد ارمنی دولت گرجستان مقابله گردد. در سالهایسال‌های اولیه حکومت شوروی در گرجستان در سرزمینی که امروزه سامتسخه-جاواختی نامیده می‌شود ۲۰۰۴۰۳۲۰۰٬۴۰۳ نفر زندگی می‌کردند و ترکیب ملی این منطقه به قرار زیر بوده است:
* ارمنیان ۱۰۹۷۴۸ نفر ۵۴٫۸٪
* ترک‌های مسختی ۵۷۰۷۹ نفر ۲۸٫۵٪
خط ۷۱:
* سایر ملل ۱۵۰۴۰ نفر ۷٫۵٪
 
بنابراین ارمنیان اکثریت جمعیت این منطقه را دارا بودند. ترک‌های مسختی، یک چهارم جمعیت و گرجیهاگرجی‌ها نیز اقلیت مشهودی بودند.
 
در سال ۱۹۴۴ میلادی بنا بر تصمیم دولت اتحاد شوروی، جمعیت ترک‌های مسختی، سامتسخه-جاواختی (که تقریباً ۱۰۰۰۰۰۱۰۰٬۰۰۰ نفر بودند) به [[آسیای مرکزی]] ([[قزاقستان]] و [[ازبکستان]]) تبعید شدند. محل اقامت قبلی آنها با جمعیت گرجی [[ایمرتی]] پر شد.
 
از ۱۲۰ روستای خالی شده از ترک‌های مسختی ۱۱۵ تای آنها در «آدیگن»،<ref group="پانویس">Adigen</ref> [[آخالتسیخه]] و «آسپیندزا»<ref group="پانویس">Aspindza</ref> بودند که ۶۵ تای آنها از سوی جمعیت گرجی خارجی از ایمرتی اسکان داده شدند. سایر روستاها به طور اساسی متروکه ماندند تنها پنج روستا در آخالکالاکی (ساگامو،<ref group="پانویس">Sagamo</ref> خاوت،<ref group="پانویس">Khavet</ref> ارینجا،<ref group="پانویس">Erindja</ref> داونیا<ref group="پانویس">Davnia</ref> و کارسپ<ref group="پانویس">Karsep</ref>) و ناحیه «بوگدانووکا»<ref group="پانویس">Bogdanovka</ref> با جمعیت ارمنی پر شدند.
خط ۸۰:
 
== ارمنی‌های آبخازیا ==
ارمنی‌ها در [[آبخاز]] بعد از آبخازها دومین گروه بزرگ جمعیتی قومی را تشکیل می‌دهند. ارمنیان در اواخر سده نوزدهم و اوائل سده بیستم در آبخازیا ساکن شدند و هم اکنون در نواحی [[گاگرا]]، [[سوخومی]] و «گولریپش»<ref group="پانویس">Gulripshi District</ref> بزرگ‌ترین گروه قومی با بیست درصد از جمعیت و به طور کلی ۴۵۰۰۰ نفر از جمعیت ۲۱۵۰۰۰۲۱۵٬۰۰۰ نفری آبخازیا را تشکیل می‌دهند.
 
== ارمنی‌های آجاریا ==
خط ۸۶:
 
== ارمنی‌های باتومی ==
در شهر [[باتومی]] بعد از گرجیها که جمعیت آنها در این شهر ۱۰۴۳۱۳ نفر است ارمنیان با ۷۵۱۷۷٬۵۱۷ نفر دومین گروه بزرگ قومی در این شهر را تشکیل می‌دهند.
 
== پانتئون ارمنیان تفلیس ==
خط ۱۱۷:
در گرجستان همچنین یک حوزه ارمنی کاتولیک وجود دارد. ارمنی‌های کاتولیک به طور برجسته در جاواخک و تعداد کمتری هم در سایر نقاط کشور از جمله تفلیس به سر می‌برند.
 
کاتولیک‌های ارمنی تابع حوزه کاتولیکی ارمنستان، گرجستان و [[اروپای شرقی]] می‌باشند که بعد از تعطیلی طولانی در دوره [[اتحاد شوروی]] در سال ۱۹۹۱ میلادی مجدداً بازگشایی شد. «اسقف نرسس در نرسسیان»<ref group="پانویس">Nerses Ter-Nersesian</ref> عضو جماعت مخیتاریست هایمخیتاریست‌های ونیز برای چندین سال عهده دارعهده‌دار ریاست این حوزه بود که به علت کهولت سن جای خود را به «اسقف نشان گاراکهیان»<ref group="پانویس">Nshan Garakeheyan</ref> داد.
 
در [[کلیسای کاتولیک]] ارمنی مراسم مذهبی به زبان ارمنی است ولیکن هستند ارامنه کاتولیکی که مراسم را به [[زبان لاتین]] اجرا می‌کنند با این وجود ارامنه کاتولیک از سوی [[واتیکان]] تابع کلیسای کاتولیک ارمنی در نظر گرفته می‌شوند.
خط ۱۲۴:
در پایان سده نوزدهم هنگامی که تقریباً همه کاتولیک‌های گرجی مراسم را به زبان لاتین اجرا می‌کردند برخی تمایلات در استفاده از مراسم [[بیزانس|بیزانسی]] مورد استفاده در [[کلیسای ارتدکس گرجی]] و [[کلیسای حواری ارمنی]] از سوی کلیسای کاتولیک ابراز شد. حکومت [[تزار|تزاری]] روسیه که گرجستان را از آغاز آن سده تحت نظر خود داشت این مراسم را محدود به [[کلیسای ارتدکس شرقی]] کرده بود.
 
از این رو برخی از این گرجیهایگرجی‌های کاتولیک اعم از روحانیون و عوام، مراسم ارمنی را پذیرفته و به حوزه کاتولیک ارمنی [[آرتوین]] که در [[قفقاز جنوبی]] روسیه از سال ۱۹۰۵ میلادی تأسیس شده بود پیوستند تنها بعد از اعطای [[آزادی مذهبی]] در روسیه در ۱۹۰۵ میلادی بود که سرانجام برخی کاتولیک‌ها در گرجستان، مراسم بیزانسی را اعمال کردند.
 
== آموزش و پرورش ==
خط ۱۳۳:
 
== روابط ارمنستان و گرجستان ==
ارمنستان و گرجستان دارای تاریخ طولانی روابط فرهنگی و سیاسی بوده‌اند. تعامل این روابط در [[قرون وسطی]] زمانی که گفتگوی فرهنگی باروری علیه امپراتور همسایه خود به عمل آوردند نمایان گشت. ازدواجهای پرشماری میان خانواده‌های مشهور و سلطنتی ارمنی و گرجی و نیز میان خانواده‌های چندین نواحی مرزی صورت گرفته است. روابط ارمنی‌ها و گرجیهاگرجی‌ها همیشه ماهیتی واقعی داشته ولی آنها حتی این روابط را در سالهای استقلال پس از شوروی رسماً بیان نمودند. دولتهای ارمنستان و گرجستان کلاً با هم دارای روابط مثبتی هستند ولی برخی مشکلات در این اواخر هم وجود داشته است. شمار ارامنه‌ای که در گرجستان ساکنند بیش از شمار گرجیهاییگرجی‌هایی است که در ارمنستان زندگی می‌کنند.
 
باوجود اینکه و جود شمار زیادی ارمنی در گرجستان و داشتن پنج نماینده، مجلس گرجستان هنوز قانونی برای شناسایی [[نسل‌کشی ارمنیان]] تصویب نکرده است. برخی می‌گویند که دستکم یکی از علل عدم شناسایی نسل‌کشی، حضور شمار گسترده‌ای از جمعیت [[آذری‌ها]] در گرجستان است که یک اقلیت بزرگ در جمهوری گرجستان محسوب می‌شوند.
 
== احساسات ضد ارمنی ==
این امر بیشتر در مشاجره در خصوص بی طرفیبی‌طرفی عقائد یا اظهار نظر در مورد موضوعی اعمال شده از سوی مقامات است تا اعمال فعالیت‌های بالفعل.
برخی از ارمنیان معتقدند که آنها قربانی سیاست انتقال توازن جمعیتی از سامتسخه-جاواختی شده‌اند تا تعدادی از خانواده‌های گرجی در آنجا اسکان یابند. ارمنی‌ها همچنین دارای نماینده کمی در حکومت هستند یعنی دارای ۵ کرسی از ۲۳۵ کرسی پارلمان می‌باشند. تبعیض و [[بی‌اعتمادی]] متقابل نیز وجود دارد. اعتراضاتی چند نیز وجود داشته که برخی از آنها منجر به برخورد فیزیکی با مأموران شده است.<ref name="icg" />
 
[[جمهوری خودمختار]] [[آبخاز|آبخازیا]] نیز دارای جمعیت مهمی از ارمنیان است که بیست درصد از جمعیت این جمهوری را تشکیل می‌دهند ولیکنو لیکن مقامات غیررسمی آبخازی متهم شده‌اند که عمداً از تعداد ارمنیان محلی آبخازیا کاسته‌اند.
 
== ارمنی‌های مشهور گرجستان ==
خط ۱۵۱:
* [[سایات‌نووا]]
* [[رافی]]
* [[گابریل سوندوکیان]] نویسنده و [[نمایشنامه نویسنمایشنامه‌نویس]] برجسته ارمنی و مؤسس درام نوین ارمنی بود. سوندوکیان هم [[ارمنی کلاسیک]] و مدرن و زبانهای فرانسه، ایتالیایی و روسی را در [[دانشگاه سن پترزبورگ]] فرا گرفت یعنی جائی که او مقاله‌ای در اصول نظم فارسی نگاشت.
سپس او به تفلیس برگشته و خدمات اجتماعی انجام داد. در سال ۱۸۶۳ میلادی کمپانی تئاتر ارمنی تفلیس اولین نمایش او را با نام «عطسه در شب خوش اقبالخوش‌اقبال» را به صحنه برد. نمایشنامه معروف او یعنی «پپو»<ref group="پانویس">Pepo 1871</ref> در سال ۱۸۳۵ میلادی مبدل به اولین فیلم ارمنی شد. فیلم دیگر بر اساس آثار او «خاتابالا»<ref group="پانویس">1971 Khatabala</ref> است. تئاتر دولتی ارمنستان به افتخار او نام گذاری شده است.
* [[هوانسهوهانس تومانیان]]
* [[آرام خاچاتوریان]]
* [[سرگئی پاراجانف]]
* [[میکائیل تاریوردیف]] او در تفلیس متولد شده و آهنگساز برجسته شوروی با تبار ارمنی بود. او ریاست گروه آهنگسازان اتحادیه سینماتوگراف هایسینماتوگراف‌های شوروی را از بدو تأسیس آن بر عهده داشت.
* [[سباستین شاهومیان]]<ref group="پانویس">1971 Sebastian Shaumyan</ref> او تئوریسین شوروی زبانشناسیزبان‌شناسی بود. او علاوه بر ارمنی، گرجی و روسی زبانهای آلمانی و انگلیسی را نیز فرا گرفت. او مدرک زبانشناسی خود را در [[دانشگاه دولتی]] تفلیس اخذ نمود. او زبانشناسی ساختاری را در ۱۹۶۵ میلادی تألیف نموده و بخش زبانشناسیزبان‌شناسی ساختاری را در انستیتوی زبان روسی در مسکو تأسیس نمود.
او مبادی «دستور زایشی»<ref group="پانویس">1971 Generative Grammar</ref> روسی را در ۱۹۵۸ میلادی و مدل کاربردی [[دستور زایشی]] و حسابهای دگرگون شده روسی را در سال ۱۹۶۳ میلادی هر دو را با «سوبولوا»<ref group="پانویس">1971 Soboleva</ref> بازنوشت نمود.
* [[تیگران پتروسیان]]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/ارمنی‌های_گرجستان»