ویکی‌پدیا

خطبه فدکیه: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
افزودن منبع
خط ۱:
{{فاطمه زهرا}}
 
'''خطبه فدکیه''' سخنرانی طولانی [[فاطمه زهرا]] در [[مسجد پیامبر]]، در ارشاد و راهنمایی مردم است .
 
فاطمه برای ایراد خطبه خطاب به [[مهاجران]] و [[انصار]] به [[مسجدالنبی]] رفت و خطاب به [[ابوبکر]] ضمن تصریح بر مالکیت خود بر [[فدک]] از وی حق خود را مطالبه می‌کند که متن این خطبه در منابع [[اهل سنت]] یافت می‌شود.<ref>{{cite web|last=Al-Qurashi|first=Baqir Shareef|url=http://www.maaref-foundation.com/english/library/pro_ahl/fatima/the_life_of_fatima/16.htm|title=THE LIFE OF FATIMA AZ-ZAHRA'}}</ref><ref>* فتوح البلدان، ج۱، ص۳۵.
خط ۸:
* وفاءالوفاء، ج۳، ص۹۹۹.
* معجم البلدان ج۴، ص۲۳۸.</ref>
 
== زمینه تاریخی ==
{{اصلی|اختلاف مالی فاطمه و عباس با ابوبکر|فدک}}
فدک ناحیه ایناحیه‌ای در نزدیک [[خیبر]] و با فاصله دو تا سه روز راه پیاده تا [[مدینه]] بود که از آب کافی برخوردار بود و خرمای فراوانی در آن به عمل میمی‌آمد.<ref>{{cite آمدbook|last1=Akhtar Rizvi|first1=Sayyid Saeed|title=Fadak|publisher=Dar es Salaam|location=Tanzania|page=1|url=https://books.google.com/books?id=Y06lAgAAQBAJ&pg=PA1&dq=fadak&hl=en&sa=X&ei=i6c8VNu4Aae-ygOHrIDoDQ&ved=0CCAQuwUwAA#v=onepage&q=fadak&f=false|accessdate=14 October 2014}}</ref>
این زمین پیش از [[اسلام]] متعلق به [[یهودیان]] [[بنی نظیر]] بود و محمد با صلح آن را به دست آورد.<ref>{{cite book|last1=Hakim|first1=Sayyid Manthir|title=Fatimah Al - Zahra|isbn=14969269511-4969-2695-1|page=12}}</ref>▼
<ref>{{cite book|last1=Akhtar Rizvi|first1=Sayyid Saeed|title=Fadak|publisher=Dar es Salaam|location=Tanzania|page=1|url=https://books.google.com/books?id=Y06lAgAAQBAJ&pg=PA1&dq=fadak&hl=en&sa=X&ei=i6c8VNu4Aae-ygOHrIDoDQ&ved=0CCAQuwUwAA#v=onepage&q=fadak&f=false|accessdate=14 October 2014}}</ref>
▲این زمین پیش از [[اسلام]] متعلق به [[یهودیان]] [[بنی نظیر]] بود و محمد با صلح آن را به دست آورد.<ref>{{cite book|last1=Hakim|first1=Sayyid Manthir|title=Fatimah Al - Zahra|isbn=1496926951|page=12}}</ref>
 
پس از وفات [[محمد]]، [[پیامبر اسلام]]، کشمکشی بین [[ابوبکر]]، [[خلیفه]] وقت، از یک طرف و فاطمه و [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] (عموی محمد) بر سر اموال محمد بوجود آمد. این اختلاف بر سر اموالی مانند فدک و سهمی از خیبر بود. فاطمه و عباس ادعای تملک و به ارث رسیدن این اموال را داشتند. اما از طرف دیگر ابوبکر از دادن این اموال به آنان سر باز زد با این استدلال که پیامبر به او گفته‌است که اموال او به ارث نمی‌رسد و باید صرف [[صدقه]] شود. بررسی احادیث نشان می‌دهد که در طی دو مرحله فاطمه در این مورد با ابوبکر به جدال پرداخت که در مرحله اول عباس نیز در این اختلاف حضور داشت. <ref name="EoI">{{پک|Veccia Vaglieri|1991|ک=Fatima|ص=844-850}}</ref> ویلفرد مادلونگ می گوید،می‌گوید، ابوبکر بدین ترتیب، نه تنها اموال خاندان محمد را از اختیار آنها درآورد، بلکه اظهار کرد که اگر آنها نیاز مالی داشته باشند صدقه بگیرند. این کار در مخالف قطعی با [[سنت محمد]] بود که خاندانش را به جهت [[آیه تطهیر|موقعیت طهارت]] از پذیرش صدقه منع کرده بود. همچنین، بئین ترتیب پرداخت سهم ویژه ([[خمس]]) آنها از غنائم و [[الفی|فیء]] هیچ توجیهی نداشت. علاوه بر آن، این حدیث که ابوبکر طرح کرد، به ابوبکر این اعتبار را می دادمی‌داد که محمد به او دستورهای ویژه ایویژه‌ای برای خلافت پس از خود داده است. چنانکهچنان‌که [[عایشه]] می گوید،می‌گوید، فاطمه پس از آن ابوبکر را ترک کرد و تا شش ماه بعد که از دنیا رفت با وی سخن نگفت. علی نیز، فاطمه را شبانه دفن کرد و به خلیفه اطلاع نداد. <ref>Madelung, 1997, p. 50 and 51</ref>
 
== خصوصیات متن خطبه ==
خط ۲۴:
[[علامه مجلسی]] این خطبه را در جلد بیست و نهم کتاب [[بحار الانوار]] آورده و لغات آن را نیز شرح نموده و برخی مضامین آن را نیز تبیین نموده‌است.<ref>بحارالانوار، ج ۸، ص ۱۱۴.</ref>
 
[[سید جعفر شهیدی]]، از افراد غیر شیعه ایشیعه‌ای همچون [[ابن ابی الحدید]] و نقیب بصری یاد می کندمی‌کند که به نقل رویداد خطبه فدکیه پرداخته اندپرداخته‌اند. او با این استدلال که این افراد (اهل سنت معتزلی) سودی از جعل این روایات نمی‌بردند رویداد دعوای حقوقی فدک را صحیح می داندمی‌داند.<ref>زندگانی حضرت زهرا نوشته سید جعفر شهیدی قابل دسترسی در [http://www.tebyan.net/index.aspx?CONTENT=&PageIndex=18&METADATAID=736&PERSONALID=0&PID=102834&PageSize=1&VOLUME=1&NAVIGATEMODE=TextSearch&BOOKID=17058&PARENTID=0 اینجا] ص ۱۹</ref>
 
دنیس صوفی معتقد است به دلیل تواتر روایت‌های ناراحتی فاطمه از ابو بکر، به نظر می‌رسد مراسم کفن و دفن فاطمه به خواسته خود او در شب انجام شده تا ابو بکر به عنوان رئیس جامعه نتواند با مراسم تشییع او کاری داشته باشد.<ref>Denise L. Soufi, "The Image of Fatima in Classical Muslim Thought," PhD dissertation, Princeton, 1997, p.126</ref>
 
وی می‌افزاید احادیثی که بر دخیل بودن فاطمه در رویدادهای پس از مرگ پیامبر دلالت دارند، با وجود جانب دارانه بودنشان حاوی مقداری حقیقت هستند. به این دلیل که اهل سنّت نتوانستند به طور کامل آنچه را که به وضوح برای باز سازی تاریخشان زیان آور بود محو کنند: این مسئله که فاطمه با ابو بکر بر سر ضبط خلافت و املاک پیامبر دعوا داشته است، اینکه فاطمه هیچ گاههیچ‌گاه او را به خاطر کارهایش نبخشید، و اینکه مرگ او برای مدتی (احتمالاً به خواست خود فاطمه) مخفی نگاه داشته شد تا مانع سرپرستی ابو بکر از مراسم کفن و دفن فاطمه شود. چیزی که در این مورد کنایه آمیز است، این است که این پنجره کوچک به شخصیت فاطمه توسط اهل سنّت نادیده گرفته شده یا کوچک شمرده شده ولی توسط شیعیان بزرگ شده و بیش از اندازه روی آن تاکیدتأکید شده است.<ref>Denise L. Soufi, "The Image of Fatima in Classical Muslim Thought," PhD dissertation, Princeton, 1997, p.206</ref>
 
=== بحثی کوتاه دربارۀدربارهٔ سند خطبۀخطبهٔ فدکیه ===
آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی در کتاب ''خطبۀخطبهٔ فدک'' آورده‌اند:
از نظر سند باید گفت، این [[خطبه]] را هم علمای عامّه - اهل سنت- و هم علمای خاصّه - شیعه- نقل کرده‌اند، به همین خاطر نقل و سند خطبه، انحصار به شیعه ندارد و علمای عامه نیز آن را به اسناد گوناگون نقل می‌کنند. یکی از کسانی که این خطبه را نقل کرده [[ابن ابی الحدید]] است. وی در شرح نهج البلاغه [[امیرالمومنین علی|امیرالمؤمنین علی]] در ذیل نامۀنامهٔ به [[عثمان بن حنیف]] به مناسبتی به مسئله «فدک» اشاره کرده و این خطبه را با اسناد گوناگون و معتبر از نظر عامّه نقل می‌کند. در بین این اسناد از عبدالله بن حسن مثنی به عنوان کسی که این خطبه را نقل کرده است نام می‌برند. حسن مثنّی پسر حسن بن علی بن ابیطالب است که به او «عبدالله محض» هم می‌گویند. از آن جهت که نسب وی از جانب پدر به پیشوایمان حسن سلام الله علیه و از حهت مادر به حسین بن علی سلام الله علیه می‌رسد، به او «محض» گفته می‌شود؛ یعنی کسی که هم از ناحیه پدر و هم از ناحیه مادر سیادت دارد. او هم نوه حسن سلام الله علیه و هم نوۀنوهٔ حسین سلام الله علیه محسوب می‌شود. به هر حال ابن ابی الحدید می‌گوید:
 
:من این خطبه را از طریق عامه نقل می‌کنم و به منابع شیعی آن کاری ندارم.
خط ۳۸:
در عبارت ابن ابی الحدید آمده است:
 
«و اعلم إنما نذکر فی هذا الفصل ما رواه الرجال الحدیث و ثقاتهم و ما اودعه احمد بن عبدالعزیز الجوهری فی کتابه...کتابه…
 
نام کتاب جوهری، «سقیفه و فدک» می‌باشد. این کتاب، کتاب معروفی است و خود جوهری نیز از علمای مورد وثوق و بزرگی بوده است که بسیار از او تجلیل می‌کنند. البته این خطبه در منابع شیعی مثل بحارالانوار مرحوم مجلسی، احتجاج طبرسی، بلاغات النساء، الشافی، دلائل الامامه، الطرائف، کشف الغمه و ...… نیز آمده است.<ref name="خطبه فدک">[http://www.waladiat.ir/post/70 تهرانی، مجتبی ، 1316هـ. ش.؛ خطبۀ فدک؛ تهران: موسسهمؤسسه فرهنگی و پژوهشی مصابیح الهدی، 1391. صص 9،19،20]،</ref>
 
قابل ذکر است سخن ابن ابی الحدید - از کتاب جلوه تاریخ، ترجمه شرح ابن ابی الحدید - بدین‌گونه است:
 
بدان که ما شرح این کلمات را در سه فصل بیان می‌کنیم، فصل نخست در بارهدرباره آنچه که در حدیث و خبر در مورد فدک آمده است، فصل دوم در اینکه آیا از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ارث برده می‌شود یا نه. فصل سوم در اینکه آیا فدک از سوی رسول خدا به فاطمه علیه السّلام واگذار و بخشیده شده است یا نه.
 
فصل اول: در مورد اخبار و احادیثی که از قول اهل حدیث- اهل سنت- و در کتابهای ایشان نقل شده است، نه کتابهای شیعه و رجال ایشان که ما با خویشتن شرط کرده‌ایم که از آنها چیزی نیاوریم و همه آنچه را در این فصل می‌آوریم و آنچه از اختلاف و اضطرابی که پس از رحلت رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بوده است، بیان می‌داریم از نوشته ابوبکر احمد بن عبد العزیز جوهری در کتاب السقیفة و فدک است.است؛ و این ابوبکر جوهری محدثی پارسا و مورد اعتماد و ادیب بوده است که دیگر محدثان او را ستوده و مصنفاتش را روایت کرده‌اند.
 
ابو بکر جوهری می‌گوید:
خط ۵۸:
گوید: روایت شده است که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در قبال تمام فدک صلح فرمود و خدا داناتر است که چگونه بوده است.
 
ج. مالک بن انس، از قول عبد اللهعبدالله بن ابی بکر بن عمرو بن حزم روایت می‌کند که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در قبال نیمی از زمین‌های فدک با آنان صلح فرمود و کار همان گونه بود تا آنکه عمر آنان را تبعید کرد و عوض نیمه دیگر به آنان شتر و چیزهای دیگر پرداخت.
 
د. کس دیگری غیر از مالک بن انس می‌گوید: هنگامی که عمر می‌خواست ایشان را تبعید کند، کسانی را برای تقویم اموال آنان فرستاد که ابو الهیثم بن التیهان و فروة بن عمرو و حباب بن صخر و زید بن ثابت بودند. آنان نخلستانها و سرزمین فدک را تقویم کردند، عمر بهای نیمه‌ای را که از ایشان بود، پرداخت که پنجاه هزار درهم بود و آن را از اموال عراق که برای عمر رسیده بود، پرداخت و ایشان را به شام تبعید کرد.
خط ۶۴:
ابو بکر جوهری می‌گوید:
 
هـ . محمد بن زکریا برای من، از جعفر بن محمد بن عماره کندی، از پدرش، از حسین بن صالح بن حی، از قول دو مرد از بنی هاشم، از قول زینب دختر علی بن ابی طالب علیه السّلام، و جعفر بن محمد بن علی بن حسین هم، از پدرش
 
و. همچنین عثمان بن عمران عجیفی، از نائل بن نجیح بن عمیر بن شمر، از جابر جعفی، از ابو جعفر محمد بن علی علیه السّلام،
 
ز. همچنین احمد بن محمد بن یزید، از عبد اللهعبدالله بن محمد بن سلیمان، از پدرش، از عبد اللهعبدالله بن حسن بن حسن،
 
همگی نقل کرده‌اند:
خط ۷۴:
چون به فاطمه علیها السّلام خبر رسید، ابو بکر تصمیم به منع از تصرف فدک گرفته است، چادر خویش را پوشید و همراه تنی چند از زنان قوم خود و دخترکانش حرکت فرمود و چگونگی حرکت و راه رفتن او با راه رفتن پیامبر هیچ تفاوت نداشت. به مسجد و پیش ابوبکر آمد و انبوه مهاجران و انصار حاضر بودند، میان او و ایشان پرده‌ای سپید قبطی آویخته شد. فاطمه علیها السّلام ناله‌ای اندوهناک برآورد که همگان فریاد گریه‌شان برآمد. مدتی طولانی سکوت فرمود تا آنان از گریستن آرام گرفتند و سپس چنین فرمود:
 
سخن خود را با ستایش آن کس که از همگان به ستایش و نعمت و بزرگواری شایسته‌تر است آغاز می‌کنم، سپاس و ستایش خداوند را در قبال آنچه از نعمت ارزانی داشته و به آنچه الهام فرموده است...است…
 
و خطبه‌ای طولانی و پسندیده را نقل کرده‌اند که در پایان آن چنین فرموده است:
 
از خدای آن چنان کهچنان‌که شایسته اوست، بترسید و در آنچه به شما فرمان داده است، او را فرمان برید که از میان بندگان دانشمندان از خدا بیم می‌ورزند.
 
و خداوندی را که به سبب عظمت و نورش هر که در آسمان‌ها و زمین است برای تقرب به او وسیله‌ای جستجو می‌کند، سپاس دارید و ما وسیله خداوند میان خلق خدا و ویژگان او و محل قدس و حجت خداوندیم و ما وارثان پیامبران خداییم.
خط ۸۴:
سپس گفت:
 
من فاطمه دختر محمدم، این سخن را می‌گویم و تکرار می‌کنم و این سخن را یاوه و بیهوده نمی‌گویم، اینک با گوش‌های شنوا و دل‌های موافق گوش دهید...دهید…<ref name="test">[http://www.waladiat.ir/post/70 سخن ابن ابی الحدید - از کتاب جلوه تاریخ، ترجمه شرح ابن ابی الحدید]،</ref>
 
== گفتگوی فاطمه و علی پس از خطبه ==
به نوشته [[بحارالانوار]] و نیز مناقب [[ابن شهرآشوب]]، فاطمه پس از بازگشت از [[مسجد]] در خانه خطبه‌ای کوتاه و [[مسجع]] خطاب به شوهر خود گفت: آنروز که شمشیرت را بر زمین نهادی همان روز خویشتن را خانه‌نشین نمودی، تو شیرمردی بودی که گرگان را میکشتی،می‌کشتی، و امروز بر روی زمین آرمیده‌ای ...… از اینکه اینگونه سخن میگویممی‌گویم خداوندا عذر میخواهم،می‌خواهم، و یاری و کمک از جانب توست. علی نیز در پاسخ گفت: ای دختر برگزیده خدا و ای باقی‌مانده نبوت، من در دینم سست نشده و از آنچه در حدّ توانم است مضائقه نمی‌کنم <ref>مناقب ابن شهرآشوب ج ۲ ص ۲۰۸</ref><ref>بحارالانوار ج ۴۳ ص ۱۴۸</ref><ref>[http://www.yazahra.net/far/selecttext.php?ic=386&subid=11]</ref>
 
== پانویس ==
خط ۱۰۱:
* محمّدباقر مجلسی، ''[[بحارالانوار]]''، چاپ کمپانی.
* حجت‌الاسلام رحمانی همدانی با ترجمه دکتر افتخارزاده،'' فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی''.
* تهرانی، مجتبی رحمة الله علیه، 1316هـ۱۳۱۶هـ. ش.؛ خطبۀخطبهٔ فدک؛ تهران: موسسهمؤسسه فرهنگی و پژوهشی مصابیح الهدی، 1391۱۳۹۱. صص 9،19،20۹٬۱۹٬۲۰
 
== پیوند به بیرون ==
{{ویکی‌نبشته|فاطمه زهرا/خطبه فدکیه}}
* [http://www.al-shahidah.com/ گروه طرح و تحقیق فاطمیه]
* [http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=خطبه+فدک متن خطبه فدک]
* [http://www.waladiat.ir/post/70 بحثی کوتاه پیرامون خطبه فدکیه]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/خطبه_فدکیه»