ویکی‌پدیا

حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
←‏فتح هرمز و حاکمیت بر کل خلیج فارس: اصلاح پیوند(ها) به صفحهٔ ابهام‌زدایی (انگلیسی) با استفاده از AWB
برچسب: ویرایش توسط ویرایشگر خودکار
ابرابزار
خط ۲:
[[پرونده:Abu Musa and Greater and Lesser Tunbs in Iran and Turan Map by Adolf Stieler map 1891.JPG|بندانگشتی|400px|جزایر ابوموسی، تمب بزرگ و کوچک در [[نقشه ایران و توران در دوره قاجاریه]] که توسط [[آدولف اشتیلر]] ترسیم شده‌است. رنگ جزایر در نقشه، مالکیت آنها را برای ایران ثابت می‌کند.]]
'''حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه''' [[ابوموسی]]، [[تنب بزرگ]] و [[تنب کوچک]] ریشه در دورهٔ امپراتوری‌های ایلامی، ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی دارد. در این دوران نظم و امنیت ایرانی (persianpax) بر سراسر این پهنه آبی خلیج فارس و جزایر آن حکم‌فرما بود.<ref name="ReferenceA">Small Islands, Big Politics The Tonbs and Abu Musa in the Persian Gulf - Hooshang Amirahmadi -</ref>
جزایر سه‌گانه در سال ۱۹۰۸ به طور کامل تحت اشغال بریتانیا به عنوان قیم رسمی [[امارات متصالحه]] در آمددرآمد اما تا سال ۱۹۷۱ هیچ‌یک از دولت‌های وقت ایران این اشغال را قبول نداشته و ابوموسی به همراه تنب بزرگ و تنب کوچک در تقسیمات کشوری ایران قرار داشتند.
 
در سال ۱۹۷۱ پس از توافق ایران و بریتانیا و پیش از خروج نیروهای نظامی بریتانیا از منطقه و تأسیس کشور [[امارات متحده عربی]]، ابوموسی به همراه تنب بزرگ و تنب کوچک پس از نزدیک به ۷۰ سال شکایت‌های مداوم دولت ایران علیه اشغال گری بریتانیا سرانجام به ایران بازگردانده شد.<ref name="books.google.com">Small Islands, Big Politics [http://books.google.com/books?id=q-zvnCiaElEC&lpg=PA56&ots=OMzkv3GnU4&dq=iran%20and%20sharjah%201971%20Memorandum%20of%20Understanding&pg=PA60#v=onepage&q&f=false] The Tonbs and Abu Musa in the Persian Gulf. -</ref>
خط ۲۵:
}}
 
[[پرونده:Persia1808.JPG|بندانگشتی|چپ|ایران در نقشه دولتی بریتانیا ۱۸۰۸, قبل از دست دادن هرات و قبل از [[عهدنامه گلستان]] ۱۸۱۳ ،۱۸۱۳، [[هرات]] ۱۸۵۷ [[معاهده پاریس|و پاریس (۱۸۵۷)]].]]
 
در خصوص پیشینه مناقشه دربارهدربارهٔ سه جزیره چندین کتاب نوشته شده‌است. در کتاب [[اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان (کتاب)]] صفحه ۱۷۰–۱۹۷: پاسخ کوتاه به ادعاهای بزرگ و حاکمیت جزایر سه‌گانه آمده‌است:
 
"به دنبال شکست جنگ سالاران [[ساحل دزدان|ساحل دزدان دریایی]] (pirate coast) از بریتانیا [[ساحل دزدان|سواحل دزدان دریایی]] (شارجه و راس خیمه) به تصرف انگلیس درآمد؛ و بر اساس قرارداد ۱۸۱۹ بریتانیا برای آنها پرچمی و علامت ملی و مهر درست کردو آنها را تحت حمایت (مستعمره) قرارداد. اما با تضعیف دولت مرکزی ایران پس از [[جنگهای ایران و روس]] و [[جنگ‌های انگلستان و ایران]]، [[جنگ هرات]] و مرو، نیروهای [[استعماری]] [[بریتانیا]] به تدریج به سوی سواحل پارسی نیز چشم طمع دوخت و جزایر کیش و خارک و بوشهر را مورد تهدید قرار داد و جنگ خوشاب ۱۸۵۷ روی داد. علی‌رغم بهبود روابط، مناقشه دربارهدربارهٔ جزایر باقی ماند. اسناد و مدارکی که ایران در سال‌های ۱۸۸۷ تا ۱۹۰۳ مبنی بر اعتراض به اشغال جزایر لاوان و...و… [[خلیج فارس]] به بریتانیا ارایه می‌نمود عبارت بودند از:
 
۱- یادداشت اعتراضی سال ۱۸۴۰ صدر اعظم ایران و ممالک محروسه [[حاجی میرزا آقاسی]]: «همه جزایر [[خلیج فارس]] متعلق به [[ایران]] است و انگلیس حق دخل و تصرف در آن ندارد».
خط ۴۶:
* بریتانیا به ایران اعلام کرد: نیاز به شکایت و یا به توسل به زور نیست و امکان رسیدن به توافق با رضایت طرفین وجود دارد.
* رضایت [[انگلیس]] برای خروج از مستعمرات در خلیج فارس و برگرداندن جزایر به ایران.
* وساطت بریتانیا برای جلب رضایت ایران دربارهدربارهٔ محترم شمردن استقلال شیخ نشینان [[خلیج فارس]] و همکاری و مساعدت ایران با آنها.
* مخالفت شدید ایران با تشکیل [[امارات عربی متحده]] قبل از برگشت کامل سه جزیره.
* وساطت [[بریتانیا]] برای بستن توافق نامه برای انجام ترتیبات برگشت جزایر به ایران و تشکیل دولت جدید امارات در خلیج فارس.
* سفر شیخ خالد رئیس شارجه و شیخ صقر رئیس راس الخیمه به ایران و تقاضای کمک مالی در قبال برگشت دادن جزایر سه‌گانه به ایران.
* رد قاطعانه خواسته شیخ صقر (ناصریست بود) از سوی ایران دربارهدربارهٔ واگذاری [[تنب بزرگ]] و [[تنب کوچک]] به ایران در قبال دریافت پول. بریتانیا نیز دربارهدربارهٔ برگرداندن تنب‌ها به ایران هیچ اعتراضی نکردو فقط تلاش کرد که دربارهدربارهٔ بوموسی امتیازاتی بنفع شیوخ از ایران بگیرد.
* در نتیجه ایران رضایت داد به دادن کمک مالی سالانه یک و نیم میلیون پوند به امیر شارجه برای توسعه و عمران شیخ نشین شارجه.
* اعطای سه فقره چک به همین مبلغ برای سال ۱۹۷۱ از سوی وزارت خارجه ایران پس ازامضای توافقنامه همکاری و ترتیبات برگشت جزایر به ایران میان ایران و [[ویلیام لوس]] میانجیگر بریتانیایی.
خط ۵۶:
-[[ویلیام لوس]] میانجی گر بریتانیا و کشورهای عربی به این یادداشت و بیانیه اعتراضی نکردند.[http://parssea.org/?p=2817 ]
* به موجب تفاهم نامه ایران قبول مساعدت کرد که، سالیانه یک و نیم میلیون لیره به شیخ شارجه بپردازدتا زمانی که آن کشور از کمک مالی برای توسعه زیر ساختها بی‌نیاز شود.
* دربارهدربارهٔ جزایر [[تنب کوچک]] و [[تنب بزرگ]] که ایران آن‌ها را ملک مسلم خود می‌دانست، حاضر به پذیرش هیچ گونه شرط و یا همکاری با شیخ [[رأس‌الخیمه]] نشدو اعلام کرد: به زور و یا با رضایت جزایر به ایران بر خواهدبرخواهد گشت. صرف نظر از سوابق تاریخی حاکمیت ایران- انگلیس نیز پذیرفته بود که این دو جزیره در داخل حوزه قلمرو و صلاحیت دریایی ایران قرار دارد (دنیس رایت و اسدالله علم). بنا بر این انگلیس نتوانست دربارهدربارهٔ برگردان تمب‌ها هیچ گونه عذر و بهانه و شرطی بتراشد و بدون هیچ گونه شرطی دو تنب به ایران برگشت داده شد.
 
در دسامبر ۱۹۷۱ نماینده ایران در [[شورای امنیت]] اسناد و مدارک ایرانی بودن جزایر را به اعضای [[شورای امنیت]] ارایه نمود و شکایت ۴ کشور عربی برای همیشه از دستور کار خارج شد.<ref name="persiangulfstudies">{{یادکرد وب |عنوان = ایران هرگاه صلاح بداند می‌تواند یادداشت تفاهم ۱۹۷۱ را فسخ کند |نشانی = http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?P=NEWSVIEW&ID=224 |تاریخ = ۲۳ اردیبهشت۱۳۹۱ |ناشر = کانون پژوهش‌های خلیج فارس}}</ref>
خط ۷۰:
Author:Ajam, Muḥammad.]]'',</ref>
* نقشه شرح وضعیت دریانوردی در خلیج فارس که در سال ۱۷۸۶ توسط جان مک کلئور تهیه‌است
* یادداشت‌های جغرافیایی مربوط به امپراطوری ایران که جی. ام. کیز مشاور سیاسی سرجام ملکم سال ۱۸۱۳ به چاپ رسیده‌است،
* نقشه وزیر مختار بریتانیا در هند، کاپیتان سی. بی. اس. سنت جان در سال ۱۸۷۶
* نقشه سال ۱۸۹۷ رنگی ایران توسط دفتر نقشه‌برداری اداره امور خارجی هند (بریتانیا) در همه این نقشه‌ها جزایر تنب و [[بوموسی]] به رنگ قلمرو اصلی ایران است.
علاوه بر دوره‌های مختلف تاریخی از سال ۱۳۴۶ تا ۱۵۰۰ تمامی جزایر و سواحل [[خلیج فارس]] تحت حکومت سلطان [[هرمز]] بود که خود تابع حکّام فارس یا کرمان محسوب می‌شد. در دوره استعمار مدت کوتاهی حاکمیت مؤثر ایران بر جزایر تحت‌الشعاع قرار گرفت اما ایران هرگز حاکمیت خود بر این جزایر را به دولتی تفویض نکرده‌است.
 
مأموران ایرانی در طول سال‌های ۱۹۳۵ تا ۱۹۷۱ بارها بصورت علنی و یا مخفی به جزایر سرکشی می‌کردند و تحرکات انگلیسی‌ها را گزارش می‌کردند بخصوص دربارهدربارهٔ معدن خاک سرخ ابوموسی و از چراغ‌های دریایی.<ref name="persiangulfstudies" />
 
در دورهٔ ۲۲ نوامبر ۱۹۵۴ تا ۲۰ ژانویه ۱۹۵۵ سواحل ایران در خلیج فارس به صورت فرمان‌داری کل بنادر و جزایر خلیج فارس سازمان دهی شد. طبق طرح تقسیمات اداری جدید، [[تنب بزرگ]] جزء بخش [[قشم]] قرار گرفت که خود قسمتی از حوزهٔ [[بندرعباس]] محسوب می‌شد و جزایر [[تنب کوچک]] و ابوموسی به بخش جزیرهٔ کیش اختصاص یافت. البته ابوموسی در تابستان ۱۹۵۸ در بخش [[کیش]] ادغام شد. در این موارد، دولت بریتانیا هیچ اعتراضی نکرد.
خط ۹۱:
== دوره صفویان ==
[[File:Basra bahrefars.jpg|thumb|persian gulf in the othoman maps 1729 y]]
صفویان که پرتغالیها را از [[خلیج فارس]] بیرون راندند، همه جزایر این دریا را به ایران باز گرداندند؛بازگرداندند؛ و خلیج فارس تماماً یک دریای ایرانی شد؛ و تا سال ۱۸۵۰ روسیه و عثمانی‌ها و بریتانیا ایران را صاحب تمام خلیج فارس می‌دانستند. (نقشه دوره عثمانی۱۱۴۲ ق) افول قدرت صفویان در اوایل قرن دوازدهم سبب ایجاد آشفتگی در ایران شد. شیخ قاسمی کرانه‌های مُسَنْدَم (شارجه)، در دهة ۱۱۰۰ با بهره گرفتن از این آشفتگی، به باسعیدو (در جزیرة قشم) رفت.
 
=== فتح هرمز و حاکمیت بر کل خلیج فارس ===
{{همچنین ببینید|فتح هرمز (۱۶۲۲)}}
۲۱ آوریل سال ۱۶۲۲ سپاه ایران [[جزیره هرمز]] را از بزرگ‌ترین امپراتور قرن باز پس گرفت و جایگاه خود را در جهان در فهرست ابرقدرت‌های قرن شانزدهم ثبت کرد. انگلیسی‌ها نیز ۴ کشتی خود را با خدمه فنی در اختیار ارتش امام قلی خان گذاشتند. آلبوکرک (پرتغالی) اعتقاد داشت هرکشوری که سه نقطه مالاگا- عدن و هرمز را در اختیار داشته باشد بر تجارت دنیا حاکم خواهد بود. اهمیت هرمز آنقدر بود که استعمارگران انگلیسی را نیز به طمع انداخته بود. سپاه ایران بدلیلبه دلیل شکایت‌های ایرانیان گمرون قصد تنبیه پرتغالی‌ها در خلیج فارس کرد و نه تنها [[جزیره هرمز]] را آزاد ساخت بلکه [[پرتغالی|پرتغالی‌ها]]‌ها را تا [[مومباسا]] در[[کنیا]] مجبور به عقب‌نشینی کرد؛ و این مقدمه‌ای برای شکست‌های پی در پی [[پرتغال]] در شرق آفریقا. شد و با حمایت شاه ایران، امام مسقط موفق شد قلعه عظیم ممباسا را در جنگ خونینی که به جنگ صلیبی ممباسا معروف است را تصرف کند. ایران تا سال ۱۸۲۰ پرچم دار تمام خلیج فارس و دریای عمان و بحر فارس شد. بریتانیا که از شکست پرتغال خرسند بود در[[عهدنامه مجمل]] ۱۸۰۸ و [[عهدنامه مفصل]] ۱۸۱۲ مجمل و مفصل حاکمیت ایران را بر کل خلیج فارس به رسمیت شناخت.<ref>سمینار بین‌المللی ایران و آفریقا ۱۳۸۱دانشگاه تربیت مدرس- یونسکو- جلد دوم مقاله ایرانیان بلوچ در جنگ ممباسادکتر عجم چاپ ۱۳۸۳ دانشگاه تربیت مدرس؛ و کتاب [[اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان]] صفحه ۸۴–۸۵–۲۰۴–۲۰۵</ref>
 
در کتاب تاریخ عالم آرای عباسی چنین آمده‌است:
{{نقل قول|از فتوحات (پیروزی‌هایی) که درین سنه مبارکه مطابق احدی و ثلثین و الف(۱۰۳۱ قمری) به نیروی اقبال قرین حال اولیاء دولت بیزوال گردید، فتح و تسخیر بلده هرموز است که بسعی امامقلیخان امیر الامرا فارس بوقوع پیوست...پیوست… و در سال گذشته اشعاری شد (آن پیروزی به شعر درآورده شد) که بنابر ظهور بی ادبی‌هایبی‌ادبی‌های فرنگیه پرتکالیه مقیم آنجا...آنجا… امیر الامرا مذکور لشکر بتادیب (مجازات) ایشان فرستده خود نیز متعاقب رفت...رفت… در این وقت که فرنگیه پای از دایره ادب بیرون نهاده به اموری که بتحریر پیوست اقدام نمودند...نمودند… جماعت [[مردم انگلستان|انگلیسی]] را اخبار نموده ایشان نیز بر حسب وعده آماده خدمت شدند. القصه‌امام قلی خان شجاعت شعار با جنود قاهره فارس متوجه آن صوب (سوی) گشته خود در بندر گمبرو که الیوم به [[بندرعباس|بندر عباسی]] موسوم است اقامت کردند و افواج قاهره (سپاهیان پیروزمند) از [[دریا]] با کشتی‌ها و سفاین عبور نموده داخل جزیره هرمز شدند...شدند… القصه بعد از دو ماه و چند روز امتداد ایام محاصره و جنگ و جدال به نیروی دولت و اقبال که همواره قرین حال این [[دودمان]] والاست، قلعه رفیع بنیان [[هرموز]] که در متانت و حصانت شهره جهان و از کارنامه‌های نادره فرنگیان است، مسخر اولیای دولت ابد پیوند گردید...گردید… چون خبر فتح هرموز رسید، جناب خانی (امام قلی خان) مورد تحسین و آفرین شاه (عباس) و سپاه گردید و آن خبر بهجت اثر بر مبارزان قلعه گشای رکاب همایون مبارک و میمون آمده در همان روز قلعه [[قندهار]] نیز بتوفیق کردگار مفتوح گشت.. از هر طرف که چشم گشایی نشان فتح...فتح… وز هر طرف که گوش نهی مژده ظفر.<ref>کتاب تاریخ عالم آرای عباسی و خامه اسکندربیگ ترکمان، در صفحهصفحهٔ ۹۷۹</ref>}}
 
== دوره‌های افشاریه و زندیه ==
نادرشاه افشار (حک: ۱۱۴۸–۱۱۶۰)، عربهای مسندم را برجای خود نشاند، ولی مرگ وی آشفتگی را به ایران باز گرداندبازگرداند. کریم خان زند (متوفی ۱۱۹۳) قبایل عربِ ساکن در کرانه‌های شمالی خلیج فارس را سرکوب کرد و اقتدار ایران را در کرانه‌های ایرانی شمال [[خلیج فارس]] برقرار کرد. (جعفری ولدانی). در این دوران بود که شاخه‌ای از قواسم (جواسم) [[مُسَنْدَم]]، در [[بندر لنگه]] ساکن شدند و توانستند با قبول تابعیت ایران مقام ضابطی بندر لنگه و توابع آن را از کریم خان زند بگیرند. (لوریمر، ج ۱، ص ۶۳۱–۶۳۲؛ نوری زاده بوشهری، ص ۱۲۹؛ موحد، ص ۹۴–۹۷). در سراسر دوران صفویه و زندیه و قاجاریه، فرمانداری بندر لنگه شامل بندرهای کنگ، لافْت، چارَک و جزایر قشم، کیش، تنب بزرگ و کوچک، ابوموسی، سیری / سرّی، فارور و نَبیو فارور می‌شد (مجتهدزاده، ۱۹۹۵، ص ۱۹).
 
== دوره قاجار ==
خط ۱۱۱:
 
=== بهره‌برداری ایران از خاک سرخ بوموسا ===
بوموسا از زمانی اهمیت پیدا کرد که معدن خاک سرخ آن مورد توجه قرار گرفت. بهره‌برداری از معدن خاک سرخ بوموسا ابتدا از سوی ناصرالدین شاه به معین التجار بوشهری واگذار شد اما چند سال بعد این معدن به حال خود رها شد تا این که یکی از تجار بندر لنگه با زد و بند با شیخ قاسمی در بند لنگه بهره‌برداری و صادرات خاک سرخ را به دست گرفت و سالانه چهل هزار کیسه خاک سرخ بهره‌برداری می‌کرد او نیز چند سال بعد کار را رها کرد. بعد از مدتی یک آلمانی از شرکت ونکهاوس با دولت ایران وارد مذاکره شد و قرارداد بهره‌برداری از این معدن را بدست آورد ولی با کارشکنی انگلیسی‌ها دوباره کار رها شد و اینبار انگلیسی‌ها خود بهره‌برداری را بدست گرفتند. در همین زمان ایران نیروهای مخفی به معدن فرستاد تاوضعیت بهره‌برداری غیر قانونیغیرقانونی انگلیسی‌ها را گزارش کنند.[http://parssea.org/?p=2817 ]
سلمان قاسمیان از [[عبدالرضاهوشنگ مهدوی]] نقل می‌کند:
 
"«تجدید حاکمیت ایران بر لنگه در سال ۱۸۸۷م/۱۳۰۵ ه ق، و تحقیقات ''[[احمد خان دریابیگی]]'' و ارسال این موارد به دربار ناصر الدین شاه و صدر اعظم او - امین السلطان از دیدگاه مقامات انگلیسی یک شوک سیاسی بود. نماینده سیاسی که مخفیانه از این نامه اطلاع یافته بود، آن را برای وزیر مختار انگلستان در تهران فرستاد. ظاهراً این نخستین سندی است که ایران به طور رسمی بر حاکمیت دیرین خود بر جزایر تاکیدتأکید نموده و به دست مقامات انگلیسی رسیده‌است. این نامه مقامات انگلیسی را نسبت به آینده موقعیت خود در خلیج فارس نگران نمود. همزمان، پرچم ایران بر سیری بر افراشتهبرافراشته شد. اگرچه انگلستان حضور نیروهای ایرانی در این جزیره را مورد اعتراض قرار داد اما در سال ۱۸۸۸م/۱۳۰۵ ه ق موقعیت ایران در سیری را به رسمیت شناخت و نسبت به اعلامیه ایران که جزایر چهارگانه را جزئی از سرزمین خود دانسته بود اعتراضی ننمود. وزیر مختار انگلستان در تهران نیز در ژوئیه همان سال به ناچار موضع ایران را پذیرفت و به علاوه نسخه‌ای از نقشه ۱۸۸۶ م/۱۳۰۳ه ق، شعبه اطلاعات وزارت جنگ انگلستان که در آن جزایر مذکور به رنگ خاک ایران بود را به شاه داد. این نقشه در سال ۱۸۹۱ م/۱۳۰۸ (ه. ق) تجدید چاپ شد. در سال‌های ۱۸۹۲ م/ ۱۳۰۹ ه ق و ۱۸۹۷ م/۱۳۱۴ه ق به دستور لرد کرزن نقشه‌هایی از ایران تهیه شد و در این موارد نیز جزایر مذکور جزئی از خاک ایران هستند."»<ref>مهدوی، هوشنگ. (۱۳۵۵)، عبدالرضا هوشنگ، تاریخ روابط خارجی ایران، تهران، سیمرغ</ref>
 
از طرف دیگر دکتر تقی طبرسا در رابطه با اعتراض مظفرالدین شاه به اشغال جزایر تنب و ابوموسی توسط انگلستان می‌نویسد:
خط ۱۲۰:
در این حال، مظفرالدین شاه طی فرمانی توسط عین الدوله صدر اعظم به وزیر امور خارجه مورخ ۲۲ ربیع‌الثانی ۱۳۲۲ [۶ ژوئیه ۱۹۰۴م / ۱۵ تیر ۱۲۸۳] نوشت:
 
«در خصوص تمب و ابوموسی...ابوموسی… با این که دولت علیه این دو محل را که ملک ثابت خود می‌داند...می‌داند… و از دریابیگی و معین‌التجار هم که احتمال قوی می‌رود مستندات این کار را بدانند یا بتوانند تحصیل نمایند هم جداً خواهید خواست که هر سندی بتوانند به دست بیاورند یا دلیلی اقامه نمایند به اطلاع جناب مستطاب عالی برسانند که به لندن مرقوم بنمایید...بنمایید…"<ref>انطباق اصل سرزمین بلاصاحب و توجیه بریتانیا در اشغال جزایر ایرانی تنب و ابوموسی در سال ۱۲۸۲ (۱۹۰۳م) [http://isudanesh.iranjournals.ir/?_action=articleInfo&article=72] شماره ۲، زمستان ۱۳۸۴</ref>
* [[محمد مصدق]] در کتاب «خاطرات و تألمات»، فصل ۲۴: «انتصاب من به وزارت خارجه» (وزیر خارجه)۱۳۰۲، دربارهدربارهٔ این جزیره‌ها، چنین نوشته‌است:
 
«اولین روز ورودم به وزارت خارجه، میرزا محمد تقی خان منتخب الملک، نامه‌ای به من ارائه نمود که «سرپرسی لورن»، به نخست وزیر نوشته و موضوعش این بود که «جزایر «ابوموسی» و «شیخ شعیب» (لاوان)، متعلق به ایران نیست و نظامیان ایران برخلاف حق در آنها دخالت می‌کنند». بعد از خواندن [[پرونده (جزایر)]] متوجه شدم که این جزایر ملک مطلق ایران است فوراً یادداشت اعتراض نوشتم و چند بار هم با او مذاکرات شفاهی داشتم.<ref>[http://parssea.persianblog.ir/] ParsSea.. محمد مصدق"خاطرات و تألمات"(رنج‌ها):۱- شرح مختصری از زندگی و خاطراتم - به کوشش ایرج افشار، تهران ۱۳۶۴ صفحه ۱۶۲ فصل بیست وچهارم.</ref>
خط ۱۳۲:
[[پرونده:BOMOSA.jpg|thumb|280px|left|استقبال شیخ محمد القاسمی، حاکم [[شارجه]] از فرماندهان [[ارتش ایران]] (نفر اول سمت راست [[فرید خزعل]] از نوادگان [[شیخ خزعل]] فرمانروای محمره (خرمشهر) است) در کرانه جزایر تنب، [[ناو]] آرتمیس- آذر ۱۳۵۰/۱۹۷۱.]]
 
در سال ۱۹۰۳ دولت‌های هند و بریتانیا، شیوخ شارجه را که آن هنگام از داشتن سرزمین بی‌بهره بود، وادار کردند که پرچم قبیله‌ای خود را در جزیره‌ها به اهتزاز در آورنددرآورند. ایران اعتراض به این اقدام را تقریباً بلافاصله آغاز کرد تا سال ۱۹۷۰ که اعتراض‌های نیرومند ایران سرانجام بریتانیای کبیر را وادار ساخت تا از راه مذاکره این مسئله را حل کند.
 
مذاکراتی که توسط «سر ویلیام لوس» نماینده ویژه بریتانیا در امور جزایر و «امیرخسرو افشارقاسملو» نماینده ویژه و سفیر ایران در بریتانیا پی گیری شد، ماه‌ها ادامه یافت تا سرانجام به این نتیجه رسیدند که دو جزیره تنب که در بالای خط میانه و نزدیک ساحل ایران است، بدون ردو بدل شدن هیچ توافق نامه‌ای به ایران بازپس داده شوند و دربارهدربارهٔ ابوموسی، طی یک تفاهم نامه اعمال حاکمیت مشترک ایرانی - شارجه‌ای با دراختیار گذاشتن امنیت کل جزیره به ایران در نظر گرفته شود.<ref>سیدعلی حق شناس،حق‌شناس، [[حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی]]، ص ۹۲</ref>
 
این توافق براساس تفاهم‌نامه ۲۷ نوامبر ۱۹۷۱ که از سوی ایران و شارجه، زیر سرپرستی وزارت امور خارجه و مشترک‌المنافع پادشاهی متحده بریتانیا، امضاء شد، شکل گرفت. بازگشت جزایر سه‌گانه به ایران روز ۳۰ نوامبر ۱۹۷۱ در شرایطی صورت گرفت که نیروهای ایرانی در جزیره ابوموسی مورد استقبال برادر حاکم وقت شارجه و حاکم فعلی قرار گرفتند. این اتفاق در شرایطی صورت گرفت که پادشاهی متحده بریتانیا هنوز مسئول روابط خارجی و دفاع سرزمینی اماراتی بود که چند روز پس از آن به امارات متحده عربی تبدیل شدند. پس از آن نماینده دایمی پادشاهی متحده بریتانیا در شورای امنیت سازمان ملل متحد در جلسه ۹ دسامبر ۱۹۷۱ از این که این ترتیبات و توافق‌ها به صلح و امنیت در منطقه یاری خواهد داد، ابراز «رضایت» کرده بود.<ref>[http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1/bodyView/467/0/تفاهم. %D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87. %DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B1.html دیپلماسی ایرانی - تفاهم نامه ۱۹۷۱<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
 
در حقیقت با فشارهای متعدد بریتانیا، ایران مجبور شد که ورود به جزیره بوموسا را زیر شرایط یک یادداشت تفاهم انجام دهد. حال این که ایران اصرار داشت که بدون هیچ گونه قید و شرطی جزایر باید به حاکمیت ایران برگردد ولی شارجه و بریتانیا ضمانت‌های لازم برای احترام به مالکیت شهروندان تابعه شارجه را درخواست داشتند.
ایران در تمام مذاکرات اعطای ضمانت به شهروندان شارجه را موقت می‌دانست.<ref name="persiangulfstudies" />
 
در جریان اعاده [[حاکمیت ایران]] بر جزایر، سه تن از نیروهای ایران (سروان رضا سوزنچی، مهناوی حبیب سلکی کهریری و ناوی آیت‌الله خانی) به دلیل ناهماهنگی میان شیخ [[شارجه]] با پلیس بومی جزیره تنب بزرگ کشته شدند. این درحالی بود که ورود نیروهای ایرانی به جزایر از قبل با شیوخ شارجه و راس الخیمه هماهنگ شده بود و شیخ شارجه، برادر خود شیخ صقر را به استقبال نیروهای ایران فرستاده بود.<ref>مجله خواندنیها. شنبه ۱۳ آذرماه ۱۳۵۰ شماره ۲۳ سال سی و دوم</ref>
خط ۱۵۶:
==== متن یاداشت تفاهم ====
<blockquote>
* مقدمه: ایران و [[شارجه]] هیچ‌کدام از ادعای خود نسبت به ابوموسی دست بر نداشتهبرنداشته و ادعای طرف دیگر را نیز به رسمیت نمی‌شناسند. بر این اساس ترتیبات زیر اتخاذ می‌گردد:
* ۱ ـ نیروهای ایرانی وارد جزیره ابوموسی می‌شود. این نیروها مناطقی را که بر روی نقشه پیوست این یادداشت تفاهم مشخص شده تصرف می‌کند.
* ۲ ـ (الف) ـ ایران در این مناطق تحت تصرف صلاحیت‌های کامل دارد و پرچم ایران در آن جا برافراشته خواهد بود.
خط ۱۶۴:
که از این پس از بهره‌برداری فوق حاصل شود، توسط شرکت به طور مستقیم به ایران و نیم دیگر به شارجه پرداخت خواهد گردید.
* ۵ ـ شهروندان ایران و شارجه از حقوق مساوی برای ماهی گیری در دریا برخوردارند.
* ۶ ـ یک موافقت نامه دربارهدربارهٔ کمک مالی، میان ایران و شارجه منعقد خواهد شد.
* امضاء از طرف بریتانیای کبیر ویلیام لوس - از طرف ایران...ایران…<ref name="books.google.com" /><ref>سیدعلی حق شناس،حق‌شناس، [[حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی]]، ص ۱۲۹</ref>
</blockquote>
* این یاداشت تفاهم ۶ بندی را ایران امضاء نکرده بلکه وزارتخارجه و مشترک‌المنافع بریتانیا متن و ضمایم آن را ابتدا برای امیر شارجه فرستاده و او شیخ خالد طی نامه مورخ ۱۸ نوامبر ۱۹۷۱ اعلام نموده که مفاد آن را پذیرفته‌است از سوی دیگر وزیر خارجه ایران نیز طی دو نامه در یک روز به شماره W21281 تاریخ ۲۵ نوامبر ۱۹۷۱ و در پاسخ به یادداشت مورخ ۲۴ نوامبر وزارت خارجه و مشترک‌المنافع بریتانیا که منضم به یادداشت تفاهم مذکور بوده ابتدا پاسخ مثبت داده‌است؛ و سپس طی نامه شماره W21284 اعلام می‌کند که من از طرف دولتم مأمور شدم به اطلاع برسانم که ضمن پذیرش یادداشت تفاهم - ایران هیچ گونه محدودیتی را در اجرای اقداماتی که برای امنیت جزیره لازم بداند نخواهد پذیرفت. فردای آن روز هویدا نیز همین مطلب رادر بیانیه‌ای در پارلمان اعلام می‌کند.<ref>[http://parssea.org/?p=2817 / سفر ریاست جمهوری به ابوموسی اقدامی به جا، مناسب، قانونی وامری داخلی است]</ref>
خط ۱۷۱:
: این تفاهم نامه که طی آن مالکیت ۳ جزیره ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی پس از اشغال طولانی مدت آن بوسیله دولت وقت بریتانیا، به ایران بازگردانده شده به امضاء بریتانیا به عنوان قیم امارات رسیده است.<ref>http://www.tazehnews.com/news/13503/متن%20کامل%20تفاهم%20نامه%20جزایر%20سه%20گانه%20در%20سال%201971</ref>
 
: امارات بر این نظر است که که شارجه تفاهم نامه ۱۹۷۱ بر سر ابوموسی را از سر اجبار و در آن زمان فقط به طور دو فاکتو پذیرفته‌است. این ادعا خلاف مکاتبات شارجه و وزارت خارجه برتانیا و ویلیام لوس است و از سوی دیگر در ۱۹۷۱ بریتانیا[[مقیم خلیج فارس]] مسئولیت روابط مستعمرات و شارجه را برعهده داشته اشت و ایران در حال مذاکره با مستعمره گر اشغالگر بوده و شارجه طبق قراردادهای ۱۸۶۴ و ۱۸۹۲ صلاحیت مذاکره با ایران را نداشته‌است. شیخ محمد القاسمی حاکم فعلی شارجه، که ولیعهد برادرش خلیفه بن محمدالقاسمی حاکم شارجه و نماینده او بود شخصاً از سربازان ایرانی استقبال کرد. از سوی دیگر نامه‌ای که امارات در ۱۹۹۲ در سازمان ملل توزیع کرد و از ایران خواست به توافق ۱۹۷۱ پایبند بمانداز سوی دیگر توافقنامه مساعدت مالی به شارجه و دریافت کمک مالی نشانگر رضایت امیر شارجه نسبت به ترتیبات برگشت جزایر به ایران بوده‌است.<ref name="ReferenceA" />
* (توضیح: قرارداد مساعدت مالی ۳۰ نوامبر ۱۹۷۱ با ورود ایران به ابوموسی جداگانه امضاء شد. قرارداد مساعدت مالی سالانه یک و نیم میلیون پوند انگلیس جهت توسعه شارجه را دولت ایران سخاوتمندانه پذیرفت؛ و سه فقره چک تحویل شیخ خالدداد. این مبلغ هر سال قابل پرداخت بود تا زمانیکه درآمد شارجه به سقف سه میلیون پوند در سال برسد)<ref name="persiangulfstudies" /><ref>{{یادکرد وب |عنوان = کمک مالی ایران به شارجه|نشانی =http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8503160416 |پژوهشگر:م. عجم تاریخ = ۱۳۸۵/۰۳/۱۷|ناشر = فارس}}</ref>
 
== پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران ==
بر اساس یک سند سری سفارت بریتانیا در بغداد، اولویت‌های [[صدام حسین]] در آغاز جنگ چنین بود: اولویت نخست: تصرف آبادان و خرمشهر، پیشروی به سوی اهواز ولی نیروهای ایرانی به طرز شگفت‌انگیزی مانع این پیشروی شدند. اولویت دوم: پس از گذر از قصر شیرین پیشروی به سوی جاده کرمانشاه، تصرف اراضی نوار شمال و جنوب مندلی. اولویت سوم: کمک از شیخ صقر حاکم [[راس الخیمه]] برای سوخت دهی به جنگنده‌های عراقی، حمله به جزایر سه‌گانه و اشغال آنها و سپس تحت فشار قرار دادن تهران برای آغاز مذاکره در شرایط اشغال اراضی ایران.<ref>[http://www.radiozamaneh.com/content/بازتاب-مسائل-داخلی-ایران-در-اسناد-آرشیو-ملی-بریتانیا-۹-اختصاصی-زمانه بازتاب مسائل داخلی ایران در اسناد آرشیو ملی بریتانیا (۹) - اختصاصی "زمانه"]</ref>
 
تفاهمنامه ۱۹۷۱ دو مجموعه حقوق را روشن می‌کرد، حقوق اتباع شارجه و حق انحصاری حاکمیت ملی ایرانی در خصوص موارد مطرح. در آوریل ۱۹۹۲، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر این که ایران به گروهی از کارمندان شارجه (که تابع شارجه نبودند) شامل کارگران و تکنیسنهای پاکستانی و فیلیپینی و هندی و معلمین مصری اجازه ورود به جزیره ابوموسی را نداده‌است. ایران ضمن تکذیب خبر اخراج اتباع شارجه، از زبان کمال خرازی نماینده‌اش در سازمان ملل گفت که آنهایی که در آنجا نزیسته‌اند حق ندارند آنجا بمانند. این اظهارات توسط برخی در غرب به این تعبیر شد که فقط اتباع شارجه که ارتباط ثابت شده‌ای با جزیره دارند اجازه خواهند یافت در آینده در آن بمانند. ولایتی وزیر خارجه ایران گفت که تفاهمنامه ۱۹۷۱ تنها به اتباع شارجه حق می‌دهد که در جزیره اقامت داشته باشند. نماینده‌ای از امارات در بازدید از تهران پیشنهاد داد که کمیسیونی از نمایندگان ایران و امارات برای مطالعه قضیه تشکیل شود ولی ایران بر این اساس که این مسئله بین ایران و شارجه‌است آن را رد کرد.<ref name="books.google.com" />
 
=== شکایت امارات متحده عربی ===
در سال 1980۱۹۸۰ میلادی امارات متحده عربی دعوی خود<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www1.american.edu/ted/abumusa.htm|عنوان=Abu Musa: Island Dispute Between Iran and the UAE|ناشر=www1.american.edu|بازبینی=2016-10-10}}</ref> را به سازمان ملل متحد برد، اما توسط شورای امنیت ملل متحد رد و پرونده بسته شد.
 
=== سفر احمدی‌نژاد به ابوموسی ===
[[محمود احمدی‌نژاد]] در ۲۳ فروردین سال ۱۳۹۱ در راستای برنامه‌های چهارمین دور سفر هیئت دولت به [[استان هرمزگان]] به جزیره ابوموسی سفر کرد و در جمع مردم شهرستان ابوموسی سخن رانی و به شدت بر حقانیت و اصالت نام [[خلیج فارس]] تأکید کرد. این اولین دیدار یک رئیس‌جمهور ایرانی از این جزیره بود.<ref>{{یادکرد وب| نشانی=http://www.seratnews.ir/fa/news/58373/بازتاب-سفر-احمدی-نژاد-به-ابوموسی-در-رسانه-های-اماراتی| عنوان = بازتاب سفر احمدی نژاداحمدی‌نژاد به ابوموسی در رسانه‌های اماراتی | ناشر = صراط نیوز}}</ref><ref name=news.gooya>[http://news.gooya.com/politics/archives/2012/04/138900.php امارات سفر احمدی نژاداحمدی‌نژاد به ابوموسی را «نقض آشکار حاکمیت» خود دانست]</ref>
 
==== واکنش‌ها ====
وزیر امور خارجه امارات سفر رئیس جمهور ایران به جزیره ابوموسی را نقض آشکار حاکمیت امارات بر سرزمین‌های خود دانست.<ref name=news.gooya /> همچنین فدراسیون فوتبال امارات بازی تدارکاتی که قرار بود بین تیم‌های فوتبال ایران و امارات برگزار شود لغو کرد.<ref>[http://www.tabnak.ir/fa/news/237693/گستاخی-اماراتی‌ها-به-فوتبال-هم-رسید گستاخی اماراتی‌ها به فوتبال هم رسید!]</ref>
 
خلیفه بن سلمان ال خلیفه، نخست وزیر [[بحرین]] نیز در همبستگی با امارات به این سفر اعتراض کرد و آن‌راآن را نقض حاکمیت امارات خواند.<ref>{{یادکرد وب| نشانی=http://www.entekhab.ir/fa/news/58832/بحرین-قویا-سفر-احمدی-نژاد-به-جزیره-ابوموسی-و-نقض-حاکمیت-امارات-را-محکوم-می-کنیم-از-امارات-که-به-دنبال-حفظ-ثبات-در-خلیح-ع-ر-ب-ی-است-حمایت-می-کنیم| عنوان = بحرین: قویا سفر احمدی نژاداحمدی‌نژاد به جزیره ابوموسی و نقض حاکمیت امارات را محکوم می‌کنیم! / از امارات که به دنبال حفظ ثبات در خلیح ع ر ب ی است حمایت می‌کنیم!
| ناشر = انتخاب}}</ref>
 
نخست وزیر لبنان سفر احمدی نزاد به ابوموسی را اقدامی در راستای افزایش نزاع موجود در منطقه دانست. هم چنین دولت‌های اردن و لیبی نیز در بیانیه‌هایی جزایر سه‌گانه را جزئی از خاک امارات دانستند و از سفر احمدی نژاداحمدی‌نژاد انتقاد کردند.<ref>[http://www.asriran.com/fa/news/209625/حمایت-اردن-مراکش-لیبی-و-لبنان-از-موضع-امارات-در-برابر-ایران حمایت لیبی، لبنان، اردن و مراکش از موضع امارات در برابر ایران]</ref>
 
سخن گوی وزارت امور خارجه فرانسه از سفر احمدی نزاد به جزیره ابوموسی ابراز تاسف کرد و گفت ایران با نپذیرفتن پیشنهادهای امارات برای حل منازعه بر سر جزایر، موضع مسالمت آمیزی را در پیش نگرفته‌است.<ref>[http://www.tabnak.ir/fa/news/239515/فرانسه-چرا-احمدی-نژاد-به-ابوموسی-رفت فرانسه: چرا احمدی نژاداحمدی‌نژاد به ابوموسی رفت!؟]</ref>
 
تونس هم اعلام کرد از امارات در کسب آنچه «حقوق تاریخی و مشروع» اش خواند حمایت می‌کند با این حال معتقد است مشکلات را باید در چارچوب گفت وگو و احترام روابط میان همسایگان و منافع متقابل پی گیری کرد.<ref>[http://alef.ir/vdcbaab89rhbs8p.uiur.html?154149 الف - حمایت دولت انقلابی تونس از ادعاهای امارات<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
خط ۲۰۲:
 
==== واکنش مقامات ایران ====
در پی اظهارات مداخله‌جویانه معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا دربارهدربارهٔ سفر احمدی نژاداحمدی‌نژاد به ابوموسی، وزارت خارجه ایران سفیر سوئیس که حافظ منافع آمریکا در ایران است را فراخواند.<ref>[http://www.jahannews.com/vdcc04qi12bqsm8.ala2.html حضار سفیر سوئیس به وزارت‌خارجه]</ref>
 
احمدرضا پوردستان فرمانده [[نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران|نیروی زمینی ارتش ایران]] گفت:اگر بخواهد تعرضی صورت بگیرد و موضوع از طریق سیاسی حل نشود نیروهای نظامی آماده‌اند اقتدار ایران را به کشور متعرض نشان دهند.<ref>[http://www.aftabnews.ir/vdcdsx0fjyt0k56.2a2y.html هشدار فرمانده نیروی زمینی ارتش در خصوص جزایر سه‌گانه]</ref>
خط ۲۱۳:
عده‌ای نیز پیشنهاد دادند که استان جدیدی متشکل از جزایر خلیج پارس به نام استان خلیج فارس به مرکزیت [[بوموسی]] تشکیل شود<ref>[http://www.fardanews.com/fa/news/110099/پیشنهاد-تشکیل-استان-خلیج-فارس پیشنهاد تشکیل استان خلیج فارس] فردانیوز</ref> اما همه این پیشنهادها تاکنون بلاتکلیف مانده‌است.<ref>[http://www.asriran.com/fa/news/113586/تشکیل-استان-خلیج-فارس-به-مرکزیت-بوموسی-و-تبدیل-جزایر-به-منطقه-آزادتجاری تشکیل استان خلیج فارس به مرکزیت بوموسی و تبدیل جزایر به منطقه آزادتجاری] عصر ایران</ref> به هر حال ایده تغییر نام استان بوشهر به استان خلیج فارس و یا دریای پارس موضوعی است که در ایران طرفدارانی دارد.<ref>[http://www.tabnak.ir/fa/news/208123/تشکیل-استان-خلیج-فارس تشکیل استان خلیج فارس] تابناک</ref>
 
پس از سفر احمدی نژاداحمدی‌نژاد موضوع تشکیل استان توریستی فرهنگی [[خلیج فارس|خلیج فارس با]] مرکزیت «ابوموسی» مطرح شد. بر اساس این طرح نام «ابوموسی» به «بوموسو» تغییر پیدا می‌کرد و شهرستان‌های هم جوار این استان متشکل از جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک، بندر سیریک، کیش، قشم، بندر لنگه و لاوان می‌شدند. یکی از دلایل موافقان این طرح این بود که با تشکیل استان خلیج فارس هواپیمایی‌هایی که از آسمان این استان عبور می‌کنند مجبورند که هنگام عبور از آسمان این استان هم نام این استان را بگویند.<ref>[http://khabarfarsi.com/ext/2452658 احتمال تغییر نام جزیره ابوموسی ]</ref>
 
=== اسناد جزیره‌ها ===
خط ۲۱۹:
 
=== سایر اظهار نظرها ===
* در مهر ماه [[۱۳۹۳]]، وزیر خارجه امارات در سخنرانی خود در اجلاس جهانی سازمان ملل بار دیگر نسبت به جزایر سه‌گانه خلیج فارس ادعاهای خود را تکرار کرد و گفت تهران نباید پرچم خود را در جزیره ابوموسی قرار دهد. نماینده جمهوری اسلامی ایران در جلسه مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز در پاسخ به این ادعاها، بر حق حاکمیت سرزمینی ایران بر جزایر ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ تأکید کرد و این سه جزیره را جزء لاینفک خاک ایران دانست و اظهارات وزیرخارجه امارات دربارهدربارهٔ جزایر سه‌گانه را مصداق دخالت در امور داخلی ایران دانست.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.entekhab.ir/fa/news/182565| عنوان =ایران جزایر ما را اشغال کرده و پرچم خود را به اهتزاز دراورده | ناشر = انتخاب}}</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.asriran.com/fa/news/357752/واکنش-ایران-به-اظهارات-وزیر-خارجه-امارات-در-سازمان-ملل| عنوان =واکنش ایران به اظهارات وزیر خارجه امارات در سازمان ملل | ناشر = عصر ایران}}</ref>
 
== جستارهای وابسته ==
خط ۲۵۰:
== منابع ==
* کتاب کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلتیک خلیج فارس مجتهد زاده [http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=pages&ID=319&Sub=307]
* ۶هزار سند در آرشیو بریتانیا دربارهدربارهٔ جزایر خلیج فارس [http://www.persiangulfstudies.com/ar/index.asp?P=NEWS2&Nu=58]
* حق‌شناس، سیدعلی، حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی، تهران، سنا، ۱۳۸۹.
* در خصوص یادداشت تفاهم:[http://parssea.org/?p=2817]
خط ۲۶۳:
* سندشماره 2055 S/PV. تاریخ ۵/۱۰/۱۹۷۲ آرشیو بایگانی شورای امنیت.
* سندشماره 1763 S/PV. تاریخ ۲۰/۲/۱۹۷۴ آرشیو بایگانی شورای امنیت.
# UN Report of the Secretary General on the work of the Organnisaion، 16 june 1971 to 15 june 1972. Bathurst & Northcutt op.cit ،pp,pp.11–14۱۱–۱۴.
# UN Report of Secretary General Offical Records، 27the Session pp.۷۶
* آرشیو اسناد مکاتبات وزارت خارجه بریتانیا FO و اداره ششم سیاسی.
خط ۲۶۹:
# F.O. 416/17، R/15/11253. Residency Agent Lingeh to Political Resident in the Persian Gulf، 4 April 1904.
# - F.O. 416/17. R/15/1/253/ india office to Foreign office. 14 April 1904. Enclosing Telegram from viceroy. 13 April 1904.
#* IBID،IBID, POLITICAL RESIDENT MEMOTANDUM OF MAY 1895.P.985/O
# TELEGRAM FROM TEHRAN TO POLITICAL RESIDENT PERSIAN GULF 20 MAY 1905 P.116/05
# FO 371/13721، INDIA OFFICE TO FO، 25۲۵ OCTOBERاکتبر 1902۱۹۰۲
# - F.O.248 /843. R/15/1/253. Cox To Ruler of sharjah.5 Aug 1905.
# - F.O. 416/17. R/15/1/253.Harding to the Marquess of Landsdown. 20 April 1904.
خط ۲۸۱:
# - F.O.371/18901.P.116. Mar 12.1932. pp.116&۱۱۷.
# - F.O. 248، ۴۴۸، No. 87. 26th sep. 1887 F.O. 248، ۴۴۸، No. 222، enclosed with letter No. 88 To The British charge d’Affair at Tehran.
# -FO 371/14478، MEMORANDUM،MEMORANDUM, SUGGESTION THAT THE ISLAND OF TUNB MIGHT BE LEASED TO PERSIA، 14۱۴ NOVنوامبر 1930۱۹۳۰
#* - FO 371/15276، BRITISH RESIDENCY AND CONSULATE GENERAL،GENERAL, BUSHIRE.
# FO 371/17827، PERSIAN CLAIM TO TUNB AND ABU MOSA FROM FO،FO, MEMORANDUM،MEMORANDUM, BY Mr. D.W. LASELLES 4 SEP. 1934.
# FO 371/ 18901، THE PERSIAN CLAIM TO THE ISLAND OF TUNB AND ABU MOSA 17/5/1935
# FO 1089/13 BRITISH RESIDENCY،RESIDENCY, BAHRAIN، 10 NOV 1954.
# FO 371/109852، BRITISH EMPASSY،EMPASSY, TEHRAN، 18 DEC. ۱۹۵۴.
# FO 371/114640/FO TO THE SECRETARY OF THE ADMIRALTY، 31۳۱ JANژانویه 1955۱۹۵۵
# FO،FO, TO g.e. MiLLARD،MiLLARD, TEHRAN، 2۲ NOVنوامبر 1961۱۹۶۱
# FO 371/13721، FROM BRITESH RESIDENCY TO THE FOREIGN SECRETARY.NEW DELHI
# - Wolf، 22 July، 1888. 1888. Enclosing Map of Persia. Public Records Library.
خط ۲۹۵:
# - Wolf، 7 Sep، 1888. To Mr Marquis of Salisbury No،176. Public Records Library
* Books:
# - Lorimer،Lorimer, J. C. Gazetteer of the Persian Gulf،Gulf, Oman and Central Arabia Vol،Vol, IIB،IIB, Historical. Calcutta superintendent Government printed India 1915; Repbulished in 1970 by Gregg International Publishers Ltd،Ltd, West mead،mead, England)،, p.2138.
# - Lights and Record Book of the Survey of Persian Gulf by Capitain Haine 1829.
# - Memorandum Respecting British Intereste in the Persian Gulf،Gulf, confidential،confidential, No، 9161. January ۱۹۱۴،1914, CAB 16/94۹۴.
- Marquis of Salisbury، 22 Jun، 1888. Enclosing map of Persia to Mr Wolf No،64. Public Records Library.
# - Oppenheim،Oppenheim, L. International Law،Law, A Treatise،Treatise, Vol.1، Peace،Peace, ed. By H، lauter pacht، 8th ed. London Xongman، ۱۹۵۵.
# - Persian Gulf and Gulf of Oman Resources and Coast defence،defence, ۱۹۰۳،1903, Admiralty.
# - Starke،Starke, J.G. (967). Introduction to International Law 6thed. London: Butter Worth.
# - Trigonometrical Survey Made by Order of the United English East Indian co. by George Barnes Brucks،Brucks, Commander.H.C.marine 1830.
 
== پیوند به بیرون ==
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/حاکمیت_ایران_بر_جزایر_سه‌گانه»