پریخان خانم (دختر شاه تهماسب یکم): تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۴۰:
خشونت اسماعیل دوم، گرایش وی به [[تسنن]]، طرد پریخان خانم دختر قدرت‌طلب و بانفوذ شاه طهماسب و تهدید امرای [[قزلباش]] نهایتاً منجر به کشته شدن او شد. کشندگان شاه اسماعیل با همکاری کنیزان حرم و پریخان خانم [[افیون]] مصرفی شاه را مسموم کردند و محافظان روز بعد شاه را نیمه‌مرده همراه با رفیقش [[حسن‌بیگ حلواچی اوغلی]] از اتاق او در دولتخانه بیرون آوردند. شاه ساعتی بعد مرد اما حسن‌بیگ زنده ماند.<ref>{{پک|پناهی سمنانی|۱۳۷۱|ک=شاه اسماعیل صفوی مرشد سرخ کلاهان|ص=۲۸۷ تا ۳۰۳|زبان=fa}}</ref> برخی نوشته‌اند ۱۲ مرد به لباس زنانه به اتاق خواب او رفتند و به تحریک خواهر شاه پریخان خانم، او را خفه کردند. برخی مرگ او را به بیماری [[قولنج]] ذکر کرده‌اند و عده‌ای مرگ او را خوردن [[تریاک]] یا [[فلونیا]]ی زیاد در منزل [[حسن‌بیگ حلواچی اوغلی]] نوشته‌اند. برخی دیگر هم در آن عصر مرگ شاه اسماعیل دوم را باور نداشتند و می‌گفتند وی کشته نشده است.<ref>{{پک|باستانی پاریزی|۱۳۶۷|ک=سیاست و اقتصاد عصر صفوی|ص=۴۳|زبان=fa}}</ref>
در این زمان پریخان خانم خواهر او از حمایت بعضی امرای [[قزلباش]]ها برخوردار بود و در به قدرت رسیدن محمد خدابنده که شاهزاده‌ای ناتوان و بیمار بود نقش کلیدی داشت. پریخان خانم امیدوار بود پس از به تخت نشستن محمد نابینا خود کنترل قدرت را در دست داشته باشد اما در عمل اینگونه نشد و
== زندگی‌نامه ==
خط ۴۶:
پریخان خانم، دختر [[شاه طهماسب یکم]] دومین پادشاه سلسله [[صفویان]] و خواهر [[شاه اسماعیل دوم]] و [[شاه محمد خدابنده]]، سومین و چهارمین پادشاهان صفوی بود.
از آغاز زندگی او اطلاعی در دست نیست، جز آنکه در حوالی اهر یا ابهر از مادری چرکس به دنیا آمد. وی مورد توجه پدر بود و به دلیل کاردانی مشاور او شد. به هنگام بیماری شاه که به مرگ او انجامید، امیران [[قزلباش]] تصمیم گرفتند که [[
پریخان خانم بر این اندیشه بود که چون شاه جدید را در کسب قدرت یاری رسانده می‌تواند در امور سلطنت مداخله کند، اما شاه اسماعیل پس از رسیدن به قزوین از قدرت پریخان خانم کاست و امیران قزلباش را از گرد او پراکند و ملازمانش را جواب کرد. همچنین اموال او را مصادره کرد و شاهزاده از آن پس زندگی محقری در پیش گرفت. [[شاه اسماعیل دوم]]، که نگران حمایت پریخان خانم از برادرش سلیمان میرزا برای جانشینی تخت و تاج بود، سلیمان میرزا را نیز کشت. این کشتارها سبب مخالفت سران قزلباش با او و تماسهای پنهانی آنان با پریخان خانم شد.▼
▲پریخان خانم بر این اندیشه بود که چون شاه جدید را در کسب قدرت یاری رسانده می‌تواند در امور سلطنت مداخله کند، اما شاه اسماعیل پس از رسیدن به قزوین از قدرت پریخان خانم کاست و امیران قزلباش را از گرد او پراکند و ملازمانش را جواب کرد. همچنین اموال او را مصادره کرد و
همه منابع دربارهٔ نقش پریخان خانم در مرگ شاه سخن گفته‌اند. به نوشته روملو پریخان خانم به کمک حسن بیک حلواچی اُغلی، ندیم شاه اسماعیل، شاه را مسموم کرد؛ نیز گفته‌اند که چون پریخان خانم در دورة سلطنت شاه اسماعیل بی‌اعتبار شده بود با کنیزان حرم همزبان شد و شاه را مسموم کرد▼
▲همه منابع دربارهٔ نقش پریخان خانم در مرگ شاه سخن گفته‌اند. به
پس از مرگ شاه، سلطان قلخانچی اُغلی ذوالقدر، حاکم شیراز، [[شاه شجاع]]، پسر هشت ماهة [[شاه اسماعیل دوم]]، را برای سلطنت پیشنهاد کرد تا پریخان خانم عهده‌دار نیابت سلطنت باشد. اما امیران قزلباش به سلطنت محمدمیرزا، پسر بزرگ شاه طهماسب، رأی دادند ولی چون محمد میرزا نابینا بود، کارهای سلطنت در دست پریخان خانم قرار گرفت.▼
▲پس از مرگ شاه، سلطان قلخانچی اُغلی ذوالقدر، حاکم شیراز، [[ابوالفوارس شجاع‌الدین|شاه شجاع]]، پسر هشت
[[میرزا سلمان جابری اصفهانی]]، وزیر شاه اسماعیل، که به پریخان خانم و شمخال سلطان اعتماد نداشت، از قزوین نزد شاه و همسرش، مهدعلیا خیرالنسا، رفت و آنان را از قدرت و اختیار پریخان خانم و اطاعت و انقیاد امیران قزلباش از او، آگاه ساخت؛ بلافاصله نیز خبر رسید که پریخان خانم و شمخال سلطان و چرکسها قصد شورش دارند.▼
▲[[میرزا سلمان جابری اصفهانی]]، وزیر شاه اسماعیل، که به پریخان خانم و شمخال سلطان اعتماد نداشت، از قزوین نزد شاه و همسرش، مهدعلیا
شاه و [[مهدعلیا]]، ابتدا فرمان حکومت شکی را برای شمخال سلطان فرستادند تا او را از [[قزوین]] دور کنند. سپس مهدعلیا شوهرش را بر آن داشت تا پریخان خانم را به خانه [[خلیل‌خان افشار|خلیل خان افشار]]، [[للگی|لله]] پریخان خانم، بفرستد. برخلاف دستور شاه، و به دستور پریخان خانم، او را به خانة خودش می‌بردند که در میان راه ملازمان خلیل خان هجوم آوردند و او را به خانة خلیل خان بردند و در آنجا خفه کردند. اموال او که ده هزار تومان می‌شد به پاس این خدمت به خلیل خان بخشیده شد.▼
▲شاه و [[خیرالنساء بیگم|مهدعلیا]]، ابتدا فرمان حکومت شکی را برای شمخال سلطان فرستادند تا او را از [[قزوین]] دور کنند. سپس مهدعلیا شوهرش را بر آن داشت تا پریخان خانم را به خانه [[خلیل‌خان
جسد پریخان خانم در امامزاده حسین، در کنار سلیمان میرزا و شاه اسماعیل به خاک سپرده شد. پریخان خانم اعتبار و نفوذ زیادی در دربار داشت، چنان‌که برای مثال توجه خاص او به میرزا مخدوم شریفی، مفسر و محدث و واعظ اهل تسنن، سبب شد تا او در عهد شاه اسماعیل دوم عهده‌دار نیمی از امور صدارت شود و زمانی که مخالفت امیران قزلباش با شاه، به زندانی شدن میرزا مخدوم انجامید، بعد از درگذشت شاه، مرحمت پریخان خانم سبب رهایی او و مهاجرتش به عتبات عالیات شد.
[[محتشم کاشانی]] اشعار زیادی در مدح پریخان خانم سروده‌است. از بناهای منسوب به وی، مدرسه پریخان خانم در اصفهان در
== پانویس ==
| |||