فرهنگ جامع زبان فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها

به‌سبب حجم گستردهٔ آثار فارسی از آغاز تا امروز، به‌ناچار دست به گزینش آنها زده شده، ولی کوشش بر آن بوده تا، درمورد متون قدیم، از همهٔ انواع منظوم و منثور، ازجمله متون حماسی، دینی، عرفانی، ادبی، علمی، سفرنامه‌ها، متون «عامیانه»، و درمورد منابع معاصر، از داستان‌ها، رمان‌ها، پژوهش‌های گوناگون، مقالات و سایر نوشته‌های مجله‌ها، روزنامه‌ها و وبگاه‌های اینترنتی و جز آنها مدخل‌گزینی شود. از میان تصحیحات مختلف متون قدیم، معتبرترین آنها برگزیده شده‌اند و، درمورد تصحیحات پراشکال موجود، آن تصحیح با برخی نسخه‌های خطی کتاب مقابله شده و متن تصحیح‌شده وارد پیکره شده است؛ از آن جمله‌‌اند: ترجمهٔ تفسیر طبری، تفسیر قرآن پاک و بعضی متون دیگر. در برخی موارد، ترجیح بر آن بوده که به جای متن‌های مصحَّح، نسخهٔ خطی کتاب‌ها خوانده و مدخل‌گزینی انجام شود، مثلاً، درمورد ذخیرهٔ خوارزمشاهی، چاپ عکسی آن به‌تمامی خوانده و واژه‌ها و شواهد آن وارد پیکره شده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ جامع زبان فارسی، جلد آ|نام خانوادگی=صادقی|نام=علی‌اشرف|ناشر=|سال=۱۳۹۲|شابک=|مکان=|صفحات=راهنمای استفاده از فرهنگ، صفحه‌های ۹ و ۱۰}}</ref>

 

این پیکره واژه‌های عمومی زبان فارسی را در بردارد، هرچند واژه‌های تخصصی و علمی نیز در آن به‌وفور یافت می‌شود. درمورد واژه‌های تخصصیِ مربوط به رشته‌های علمی و فنی، افزون بر این پیکره، در هریک از شاخه‌های بخش تخصصی گروه فرهنگ‌نویسی، از منابع ویژه‌ای استفاده شده است. از آن میان به‌سبب اهمیت و فراوانی واژه‌های حرفه‌ها و پیشه‌ها، تعریف‌نگاری بخشی از این واژه‌ها مبتنی بر پژوهش‌های میدانی بوده است. <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ جامع زبان فارسی، جلد آ|نام خانوادگی=صادقی|نام=علی‌اشرف|ناشر=|سال=۱۳۹۲|شابک=|مکان=|صفحات=راهنمای استفاده از فرهنگ، صفحه‌های ۱۰}}</ref>

 

برای اطمینان بیشتر از اینکه حتی‌الامکان هیچ واحد واژگانی‌ای از دست نرود، برای متون کهن و معاصر از هر قرن یا دورهٔ تاریخی چند کتاب شاخص برگزیده شده و همهٔ واحدهای واژگانی و شواهد آنها استخراج شده‌اند، مانند تاریخ بیهقی، شاهنامه، سمک عیار، مثنوی، تاریخ عالم‌آرای عباسی و جز آنها از متون کهن و بوف کور، دایی جان ناپلئون، باغ بلور و سووشون و جز آنها از متون معاصر. بدین‌سان، کوشش شده تا پیکرهٔ موجود همهٔ واحدهای واژگانی این متون را در بر داشته باشد. شایان ذکر است که در هر متن، هر واحد واژگانی حداکثر پنج بار گزینش شده است. برخی متون برجستهٔ منظوم قدیمی به طور کامل در پیکره گنجانده شده‌اند، یعنی دست‌کم یک واحد واژگانی هر بیت گزینش شده تا همهٔ ابیات این منظومه‌ها در پیکره وجود داشته باشند، از آن جمله‌اند، شاهنامه، همهٔ آثار منظوم سعدی، مولوی، دیوان حافظ و جز آنها. <ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ جامع زبان فارسی، جلد آ|نام خانوادگی=صادقی|نام=علی‌اشرف|ناشر=|سال=۱۳۹۲|شابک=|مکان=|صفحات=راهنمای استفاده از فرهنگ، صفحهٔ ۱۰}}</ref>

 

درست است که این فرهنگ، فرهنگ جامع زبان فارسی نام دارد، ولی این پیکره، واژه‌ها و ترکیبات دو گونهٔ فارسی تاجیکی و دری افغانستانی را در بر ندارد. به‌سبب تنوع منابع تاجیکی و دری، که هرکدام گویش‌های خاص خود را نیز دارند، در تحریر اولیهٔ فرهنگ، منابع این دو گونهٔ زبانی مدخل‌گزینی نشده‌اند و تنها به برخی کاربردهای واحدهای واژگانی رایج در این دو گونهٔ زبانی اشاره شده است. با این همه در تحریرهای بعدیِ فرهنگ، حتماً آثار متعدد این دو گونهٔ زبانی خوانده و واژه‌ها و ترکیبات آنها در فرهنگ گنجانده خواهد شد.<ref>صادقی، علی‌اشرف. ''فرهنگ جامع زبان فارسی، جلد آ''. ۱۳۹۲. راهنمای استفاده از فرهنگ، صفحهٔ ۱۰.</ref>