گاهشماری اوستایی نو: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ابرابزار |
|||
خط ۱:
{{مزدیسنا۲}}
'''گاهشماری اوستایی نو
به گفتهٔ اکثر محققان این گاهشماری در زمان [[هخامنشیان]] رایج شد و آن را متأثر از [[گاهشماری مصری]] می‌دانند. تاریخ رواج آن را [[۴۴۱ (پیش از میلاد)|۴۴۱]] پیش از میلاد در دوران [[اردشیر درازدست]] می‌دانند<ref>تقیزاده ۶۳</ref> بنا به قرائن این گاهشماری در دوران [[اشکانیان]] هم متداول بود. اما بیشترین اطلاعات پیرامون آن از عهد [[ساسانیان|ساسانی]] به بعد است.
خط ۹:
== گاهشماری سیار ==
این گاهشماری ناقص و برای کاربرد مردم بود. دراین گاهشماری، یک سال ۳۶۵ روز بود و دارای ۱۲ ماه سی‌روزه و ۵ روز اضافه بود که به این پنج روز اضافه [[اندرگاه]] گفته‌می‌شود. در منابع دوران اسلامی نام این پنج روز به صورت ''خمسهٔ مسترقه'' یا ''پنجهٔ دزدیده'' هم آمده‌است. در این گاهشماری کسر تقریباً معادل یک‌چهارم روز به حساب نمی‌آمد. از این رو این گاهشماری هر چهارسال یک روز عقب می‌افتاد. به این معنا که مثلاً ۱ دی گاهشماری سیار معادل با ۳۰ آذر «واقعی» می‌شد و با گذشت زمان ۱ دی اسمی سیر قهقرایی می‌داشت: ۲۹ آذر «واقعی» ۲۸ آذر واقعی و الخ
در دوران امپراتوری ساسانی، پنج روز اندرگاه به «نوروز کوچک» معروف بود و جزء روزهای جشن، تعطیلات و مراسم مذهبی محسوب می‌شد.<ref name="OnZCal" /><ref>Stausberg, Michael. ''Zoroastrian festivals'', http://www.michaelstausberg.net/Texts/Zoroastrian%20Festivals.pdf – accessed 17 October 2011.</ref><ref>''Khordad Sal (Birthday of Zoroaster)'' in BBC database of religious observances, last updated 2 October 2009, http://www.bbc.co.uk/religion/religions/zoroastrian/holydays/khordadsal.shtml – accessed 17 October 2011.</ref>
=== سرآغاز سال ===
در میانه دوره
=== تقسیمات زمانی ===
خط ۱۸۶:
در معنی ''بهیزک'' که به صورت ''وهیزک'' ''وهیجک'' و امثال آن هم آمده‌است میان محققان اختلاف است. گروهی به پیروی از وست آن را ''مبارک''<ref>به نقل از رضی ۵۶</ref> معنی می‌کنند و دیگران آن را کبیسه.
گاهشماری بهیزکی نزد [[نجوم|منجمان]] و [[موبد|موبدان]] شناخته شده بود.
=== ۱۲۰، ۱۱۶ یا ۱۲۸ ===
خط ۱۹۵:
* اگر ۱۲۸ مبنا گرفته شود نتیجه‌اش این می‌شود که سال معادل ۳۶۵/۲۳۴۳۷۵ = ۳۶۵ + ۳۰ /۱۲۸ روز تقریب خورده‌است.
چنان‌که دیده می‌شود تقریبِ ۱۲۸ از بقیه دقیقتر و ۱۱۶ به یک معنا از همهٔ تقریب‌ها غیردقیق‌تر است. اما [[احمد بیرشک|بیرشک]] برای عدد ۱۱۶ خاصیتی ذکر کرده‌است، و آن این است که پس از ۱۳ دورهٔ ۱۱۶ساله = ۱۵۰۸ سال جمعِ کسرها تقریباً دقیقاً برابر با
<center>
۱۵۰۸ × ۳۶۵ = ۱۵۰۷ × ۳۶۵٫۲۴۲۱۹
خط ۲۰۵:
=== افزودن ماه ۱۳ام و پنج روز اندرگاه ===
همچنین شواهدی در دست است که پنج روز اندرگاهی را نیز پس از ماه اضافی می‌آورند و در سالهای غیر وهیزکی (تا وهیزک بعدی) این پنج روز اضافه پس از ماهی که ماه اضافی (وهیزکی) پیشین بعد از آن اضافه شده بود می‌آمد.
=== اغتشاش در نگاهداری وهیزکها ===
خط ۲۱۹:
در زمان هخامنشیان مبدأ تاریخ از زمان سلطنت آخرین پادشاه بود. یعنی مثلاً سال ۵ از سلطنت اردشیر دوم. در زمان سلوکی تاریخ گشودن بابل به دست سلوکوس مبدأ تاریخ قرار گرفت. در زمان اشکانیان مبدأ تاریخ ۶۵ سلوکی مقارن با ۲۴۷ پیش از میلاد گذاشته شد. یعنی ۱ اشکانی از این تاریخ شروع می‌شود. ساسانیان دیگر بار مبدأ را از آغاز پادشاهی هر شاه گرفتند. مثلاً می‌گفتند سال ۱۰ام شهریاری بهرام.<ref>بیرشک ۲۲۴–۲۲۷</ref>
با تازش تازیان و فروریختن شاهنشاهی [[ساسانی]] و کشته شدن آخرین پادشاه، [[یزدگرد سوم]]، گاهشماری اوستایی نو از رسمیت افتاد. نخست [[گاهشماری قمری]] خاص عربان رسمی شد لیکن به دلیل مشکلاتش از جمله عدم انطباق با فصول اصلاحاتی صورت گرفت. با این وجود بسیاری از ایرانیان، خاصه [[مزدیسنا|مزدیسنیان]] که بر کیش پدران خود باقی بودند به استفاده از گاهشماری اوستایی نو و به بیان دقیقتر گاهشماری شمسی ناقصه ادامه دادند. از آنجا که آخرین شهریار ساسانی یزدگرد سوم بود مبدأ تاریخ همان تاج‌گذاری یزدگرد ماند. لیکن مبدأ دیگری هم کمابیش مورد استعمال بود که تقیزاده به آن ''مجوسی'' نام داده‌است و آن بیست سال پس از به تخت نشستن یزدگرد بود به عبارت دیگر آغاز آن از به قتل رسیدن او بود. این مبدأ بعضاً در پایان تحریرهای کتابهای [[زبان پهلوی|پهلوی]] دیده می‌شود و به صورت غریب ''بیست پس از یزدگرد'' ذکر می‌شود. مثلاً ۳۶۰ بیست پس از یزدگرد
== جستارهای وابسته ==
خط ۲۳۰:
* {{یادکرد|نویسنده=اکرمی، موسی|کتاب=گاهشماری ایرانی|شهر=تهران|ناشر=دفتر پژوهش‌های فرهنگی|سال = ۱۳۸۰|شابک=ISBN 964-5799-42-2}}
* {{یادکرد|نویسنده=بیرشک، احمد|کتاب=گاهنامهٔ تطبیقی سه هزار ساله|ناشر=بنیاد دانشنامهٔ بزرگ فارسی|چاپ=دوم|سال=۱۳۷۳}}
* {{یادکرد|نویسنده=تقیزاده، سید حسن|کتاب=بیست مقالهٔ تقیزاده|کوشش = ترجمهٔ سیزده مقاله از انگلیسی و فرانسه توسط احمد آرام و ترجمهٔ یک مقاله از آلمانی توسط کیکاووس جهانداری|شهر=تهران|ناشر=انتشارات علمی و فرهنگی|چاپ=سوم|سال=۱۳۸۱|شابک=
* {{یادکرد|نویسنده=رضی، هاشم|کتاب=گاهشماری و جشن‌های ایران باستان|کوشش=پژوهش و نوشتهٔ هاشم رضی|شهر=تهران|ناشر=بهجت|سال=۱۳۸۰|شابک=ISBN 964-6671-37-3}}
| |||