جنگ جمل: تفاوت میان نسخه‌ها

[[فتنه اول]] نخستین تجربه جنگ میان گروه‌های مسلمان بود. سیره حکومتی علی در جنگ میان حاکم و شورشیان مسلمان از مبانی تدوین احکام مواجهه با شورشیان درون جامعه اسلامی و تدوین «[[بغی|احکام بغات]]» بوده‌است، که در پاسخ به [[خلافت عباسی|خلفای عباسی]]، بخصوص [[هارون الرشید]]، تدوین شده است. علی در نبرد جمل حکم کرد که زخمیان و اسیران نباید کشته شوند. با آنان که سلاح می‌اندازند نباید جنگیده شود و آنان که از میدان نبرد می‌گریزند، نباید تعقیب شوند. فقط سلاح‌ها و مرکب‌های جنگی غنیمت گرفته شود. همچنین پس از نبرد دستور داد هیچ زندانی جنگی، زن یا کودکی نباید به [[برده‌داری|بردگی]] گرفته شود و اموال کشتگان سپاه دشمن به وراث قانونی‌شان می‌رسد.<ref>{{پک|Kelsay|2009|ک=Arguing the Just War in Islam|زبان=en|ص=188-190}}</ref><ref>{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=179}}</ref> نزد شیعه نیز برای استنباط احکام بغی علیه امام عادل به جنگ جمل پرداخته شده است.<ref name="cgie" />

 

 

از جمله موضوعاتی که بعداً محل بحث در میان [[اهل حدیث]] شد، درستی شرکت یا کناره گیری اصحاب در این جنگ بوده است. از یک سو علی خلیفه بود و طلحه، زبیر و عایشه از صحابه بزرگ در برابرش بودند و از سوی دیگر جمعی از صحابه بزرگ نظیر [[سعد بن ابی وقاص]]، [[اسامه بن زید]] و [[عبدالله بن عمر]] از نزاع دوری جستند. [[اشاعره]]، [[مرجئه]] و [[اهل حدیث]] با توجه منزلتی که برای صحابه محمد قائل بوده‌اند، معتقدند علی، طلحه، زبیر و عایشه، که همگی از اصحاب بزرگ هستند، بر اساس [[اجتهاد]] خود عمل کرده‌اند و بر خطا نبوده‌اند. [[معتزله]] آرای مختلفی دربارهٔ جمل دارند. [[واصل بن عطا]] و [[عمرو بن عبید]] یکی از طرفین جنگ را، به هر حال، گمراه می‌دانستند. اما، از بیان صریح آن طرف مورد نظرشان اجتناب کردند. برخی در تعیین هدایت یا ضلالت یکی از طرفین، توقف کردند و موضعی اتخاذ نکردند. برخی نظیر [[اسماعیل بستی]]، سپاه جمل را گمراه و بلکه اهل [[فسق]] (خروج از [[شریعت]]) دانستند. برخی نظیر [[قاضی عبدالجبار]]، شورش سپاه جمل را با هدف مشروع خونخواهی عثمان تلقی کردند و نه برای کسب حکومت. [[ماتریدیه]] نظیر [[عمر بن محمد نسفی]] هرچند بر حقانیت علی تأکید کردند، اما خطای سپاه جمل را مایه تنزل آنها از مرتبه اجتهاد نمی‌دانسته‌اند. [[اباضیه]] از طلحه و زبیر را به دلیل نقض بیعت و بغی بیزاری می‌جستند، اما توبه عایشه را پذیرفته می‌دانستند. [[حنابله]] و [[حشویه]] نظیر [[تفتازانی]] و [[عضدالدین ایجی]] حکم به توقف دربارهٔ قضاوت در خصوص صحت شرعی عمل صحابه داده‌اند و روایات تاریخی مرتبط با جنگ جمل را بی‌اعتبار می‌دانستند.<ref name="cgie" />