راحةالصدور: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان اصلی =

| برگرداننده =

| تصویرگر =

| طراح جلد =

| مجموعه =

| سبک =

| ناشر =

| ناشر فارسی =

| تاریخ نشر =

| تاریخ نشر فارسی =

| صفحه =

| شابک =

| پس از =

'''''راحة الصدور و آیة السرور''''' یا به‌طور خلاصه '''''راحةالصدور''''' کتابی‌است در تاریخ [[سلجوقیان|آل سلجوق]] به قلم [[نجم‌الدین راوندی|محمد بن علی بن سلیمان راوندی]] ملقب به ابن راوندی. تألیف کتاب در سال [[۵۹۹ (قمری)]] قمری آغاز شده و در سال [[۶۰۳ (قمری)]] به انجام رسیده‌است. این کتاب از جهت اشتمال بر اطلاعات فراوان تاریخی و اجتماعی و هم از لحاظ سلاست انشاء در شمار معتبرترین و سودمندترین کتب فارسی پیش از حملهٔ مغول به‌شمار می‌رود.<ref>پایگاه اطلاعات علمی [http://www.sid.ir/fa/ViewPaper.asp?ID=125245&varStr=10;بهمني%20مطلق%20يداله، طايفيطایفی%20شيرزاد،20شیرزاد، نجفينجفی%20عرب%20ملاحت;سبكسبک%20%20شناسي20شناسی%20%20نظم%20%20و%20%20نثر%20%20فارسي20فارسی%20%20(بهار%20%20ادب);بهار%201390;4;1%20(پيپی%20در%20پي20پی%2011);183;202 تحلیل سبکی راحه‌الصدور]</ref>

موضوع کتاب راحة الصدور تاریخ [[سلاجقه عراق عجم]] است و شامل دیباچه ای مشتمل بر حمد خدا، نعت رسول وستایش خلفا و همچنین ابوحنیفه کوفی که راوندی پیرو مذهب او بوده<ref>{{پک|فروزانفر|۱۳۳۳|ک=مقدمه راحه الصدور|ص=۴}}</ref> بعد به مدح [[شافعی]] و سپس کیخسرو پرداخته، در ادامه احوال خود و خاندانش و سبب تألیف کتاب را ذکر می کندمی‌کند و بعد از این مقدمات طولانی، به تاریخ سلطنت [[سلجوقیان]] از [[رکن الدین ابوطالب طغرل بیک]] محمد بن میکائیل بن سلجوق، با اشاره به احوال سلجوقیان در مقابله با محمود غزنوی و علل خروجشان بر مسعود، تا پایان سلطنت طغرل بن ارسلان می پردازدمی‌پردازد و در پایان سیمای جامعه عراق را در زمان خوارزمشاهیان تصویر می نمایدمی‌نماید. به علاوه این کتاب شامل یک ویژگی بارز نیز می شودمی‌شود و آن اینکه از [[اتابکان عراق]] و [[آذربایجان]] نیز سخن به میان آمده است<ref>{{پک|ذبیح‌الله صفا|ک=گنج و گنجینه|ص=۸۹۵}}</ref> که به اهمیت مداقه در این کتاب افزوده. آخر کتاب هم شامل پاره ای فصول ضمیمه است در موضوعات مختلف که با موضوع کتاب دور و بی مناسبت به نظر می رسدمی‌رسد چنان‌که فصل هاییفصل‌هایی را در آداب منادمت، شطرنج، شراب، مسابقه و تیراندازی و شکار و فصلی با عنوان فی معرفة اصول الخط من الدائرة و النقط و فصلی دیگر با نام فی الغالب و مغلوب بی هیچ ربطی اضافه نموده است.

اگر چه متن این کتاب از متون فاخر شمرده شده و از آن در میان شاهکارهای نثر فارسی نام برده شده است اما راوندی از اشعار و امثال فارسی و عربی، احادیث، کلمات قصار و مواعظ حکما و برخی از قصاید خود در مدح کیخسرو در بسیاری جاها بدون مناسبت استفاده کرده چنان‌که این اطاله کلام در پند واندرز رشته حکایت تاریخی را قطع می کنندمی‌کنند. به نظر می رسدمی‌رسد دلیل این تکلف در نثر کتاب، ویژگی هایویژگی‌های نثرنویسی دوران مؤلف بوده باشد چنان‌که در دوره سلجوقیان و پس از آن، نثر نویسان با تأثیرپذیری از آراستگی [[سبک عراقی]] که بر اثر تفوق جویی دانش آموختگان مدارس در مقابل سادگی سبک خراسانی بوجود آمده بود دست به صنعت پردازی ادیبانه می زدند،می‌زدند، راوندی نیز به همین منوال در نثر راحة الصدور با وجود اینکه که موضوعی تاریخی دارد، [[متکلفانه]] و [[مصنوع]] سخن گفته است.<ref>{{پک|عبدالحسین زرین کوب|۱۳۷۵|ک=از گذشته ادبی ایران|ص=۱۲۶}}</ref> همین تطاول و اضافات بی مناسبت سبب آن شده تا با وجود اینکه راوندی مؤکداً خواسته تا کتاب خلاصه نشود، این کتاب دو بار به صورت شایسته ای با حذف اضافات به اختصار در آمدهدرآمده. بار اول در رساله ای با نام [[رساله در تاریخ سلجوقیه]] که اختصار کننده و تاریخ اختصار آن معلوم نیست در پایان کتاب [[تاریخ جهانگشای جوینی]] به تصحیح [[محمد قزوینی]] به چاپ رسیده و بار دوم به صورت کتاب [[العراضة فی الحکایة السلجوقیه]] که [[محمد بن محمد بن عبدالله بن النظام الحسینی یزدی]] (متوفی ۷۴۳ه) وزیر سلطان ابوسعید بهادر خان، آخرین پادشاه مغول ایران (۷۱۷–۷۳۶ه۷۱۷–۷۳۶ه‍. ق) در حدود سال ۷۱۱ آن را تلخیص نموده.<ref>{{پک|عطاء ملک جوینی|۱۹۱۱م|ک=تاریخ جهانگشای جوینی|ص=۱}}</ref>

در زمان سلطان [[مراد ثانی]] پادشاه معروف عثمانی کتاب راحة الصدور به [[زبان ترکی]] ترجمه شد که نسخه هایینسخه‌هایی از آن در لیدن و موزه آسیایی لنینگراد موجود است.<ref>{{پک|عبدالحسین زرین کوب|۱۳۴۶|ک=نقد و بررسی در باب مآخذ تاریخ ایران بعد از اسلام|ص=۱۶}}</ref> این کتاب برای اولین بار توسط [[محمد اقبال پیشاوری]] معلم مدرسه شرق لندن تصحیح شد و همراه با مقدمه عالمانه ای از او به زبان انگلیسی با تلاش و اضافات مجتبی مینوی شامل حواشی، فهارس و توضیحات بسیار مفید اودر سال ۱۳۳۳ در تهران به چاپ رسید.

درحالیکه [[کلود کاهن]] استاد تاریخ شرق و سرزمین هایسرزمین‌های اسلامی دانشگاه پاریس، کتاب راوندی و سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابوری (م ۵۹۹ هه‍. ق) را مستقیم یا غیر مستقیم تنها منبع ضروری برای نویسندگان [[تاریخ سلاجقه]]<ref>{{پک|یعقوب آژند|۱۳۶۰|ک=تاریخ‌نگاری در ایران|ص=۵۰}}</ref> که تاریخ سلجوقیان و تا حدی سلاجقه آسیای صغیر را بیان میمی‌کنند، کنند، می داندمی‌داند لیکن [[میرزا اسماعیل خان افشار حمید الملک]] در سال ۱۳۱۳ با سلسله مقالاتی این نظریه را که این کتاب تنها یک انتحال<ref>{{پک|میرزا اسماعیل خان افشار||م=مقاله سلجوقنامه ظهیری نیشتبوری و راحه الصدور راوندی|ف=مجله مهر}}</ref> و راوندی جز یک [[منتحل]] نبوده را مطرح ساخت همچنانکه [[یان ریپکا]]<ref>{{پک|یان ریپکا|۱۳۶۴|ک=ادبیات ایران در زمان سلجوقیان و مغولان|ص=۱۴۴}}</ref> و [[عبدالحسین نوایی]]<ref name="ReferenceA">{{پک|عبدالحسین نوایی|۱۳۸۴|ک=متون تاریخی به زبان فارسی|ص=۵۱}}</ref> نیز بر همین عقیده بوده اندبوده‌اند و برخی دیگر نیز بدون تصریح به انتحال فقط به [[تأثیرپذیری]] و وامداری از سلجوقنامه اذعان دارند. مرحوم [[زرین کوب]] نیزبا اذعان به این تأثیر پذیری،تأثیرپذیری، چنین امری را اجتناب نا پذیر و طبیعی دانسته و آن را امری عادی در خلق آثار ادبی به شمار آورده.<ref>{{پک|عبدالحسین زرین کوب|۱۳۷۳|ک=نقد ادبی|ص=۹۹}}</ref>

خود راوندی نیز در راحة الصدور به سلجوقنامه اشاره کرده ولی صریحاً به اختصار آن اعتراف ننموده<ref>{{پک|نجم الدین راوندی|ک=راحه الصدور|ص=۶۴}}</ref> که این نشان می دهدمی‌دهد که او از وجود این کتاب آگاه بود و سلجوقنامه در زمان تألیف راحة الصدور به صورت کتابی مستقل در دسترس راوندی بوده که این موضوع این تردید را پدید می آوردپدیدمی‌آورد که او احتمالاً قصد جعل کتابی جدید و انتحال را نداشته بلکه با [[اقتباس]] از سلجوقنامه خواسته کتابی را با طبع ادبی خود که کامل کننده سلجوقنامه در تاریخ سلجوقیان باشد، تهیه کند. از طرف دیگر با قبول اینکه راحة الصدور کتابی مجعول و به عبارت صحیح تر منتحل از کتاب سلجوقنامه است می توانمی‌توان به دلیل ضعف برخی از بخش هایبخش‌های متن کتاب در مقابل قدرت بخش هایبخش‌های دیگر پی برد چرا که در راحه الصدور بخش هایبخش‌های گرفته شده از سلجوقنامه دارای فخامتی ادبی است و بخش هایبخش‌های اضافه شده توسط راوندی به دلیل ضعیف بودن با آنها هم خوانی ندارد<ref name="ReferenceA" /> از سوی دیگر بی مناسبت بودن امثال نیز بر عدم تبحر راوندی صحه می گذاردمی‌گذارد مضاف بر اینکه اشتباهاتی در ذکر سال وقایع نیز در متن راوندی دیده می شودمی‌شود. برخی پزوهشها نیز با مقابله متن این کتاب با آثاری چون"[[ذخیره خوارزمشاهی]]،"[[کلیله و دمنه]]"و "[[سند بادنامه]]"بر انتحال بودن این اثر سخت اسرار دارند.<ref>{{پک|مختار کمیلی|۱۳۸۷|م=مقاله ایی در راوندی،انتحال یا اقتباس|ف=فصلنامه آیینه میراث}}</ref>

با توجه به این نکات می توانمی‌توان به این نتیجه رسید که کتاب راحة الصدور به لحاظ برخی ویژگی ها،ویژگی‌ها، از جمله ادامه یافتن بعد از مرگ [[ظهیرالدین نیشابوری]] و ثبت وقایع دوره [[طغرل سوم]] و [[سلاجقه آسیای صغیر]] اهمیت تاریخی می یابدمی‌یابد و به دلیل قلت منابع این دوره و فخامت کلی متن به عنوان یکی از منابع تاریخی دوره سلجوقیان درتحقیقات جدید مورد استفاده قرار گرفته و از همین رو است که با وجود داشتن اثر مهم ظهیری نیشابوری دربارهدربارهٔ سلجوقیان در میان آثار قدما تا زمان متأخرو تا شروع تحقیقات جدید نامی از راوندی و کتابش نمی تواننمی‌توان یافت و منبع تمام تألیفات قدیمی دربارهدربارهٔ دوره سلجوقیان به دیگر کتب تاریخی این دوره به خصوص سلجوقنامه برمی گردد

. این نظر از آنجا نشأت گرفته که برای اولین بار مستشرقی به نام [[شارل شفر]] در یکی از مجلدات منتخبات فارسی خود در تاریخ آن سلجوق از کتاب راحة الصدور نام برد و قبل از آن مطلقاً نامی از این کتاب نبوده<ref>{{پک|میرزا اسماعیل خان افشار|۱۳۱۳|م=مقاله سلجوقنامه ظهیری نیشابوری و راحه الصدور راکندی|ف=مجله مهر}}</ref> و بعد از آن و طی تحقیقات معاصر مورد توجه قرار گرفته است بنابراین اشتباه اصیل دانستن کتاب «راحة الصدور» در طی تحقیقات معاصر و جدید صورت گرفته و چنان‌که آمد منبع این اشتباه نیز در همین دوران بوده. به هر جهت کتاب دارای اطلاعاتی کامل تر از «سلجوقنامه» است. به عنوان مثال «راحة الصدور» اطلاعات مفیدی از دوران حکومت هایحکومت‌های زودگذر [[ممالیک]] در همدان به دست می دهدمی‌دهد که به آن به عنوان یک [[مکمل]] برای منابع دوره سلجوقی و بخصوص [[سلجوقنامه]]، اهمیت ویژه ای می دهدمی‌دهد.

اما صرف نظر از حواشی تاریخی پیرامون پدید آمدن و پدید آور کتاب راحة الصدور، می توانمی‌توان ویژگیها و مختصاتی رادر توصیف این کتاب برشمرد. اول اینکه راوندی پس از ذکرنام و القاب هر پادشاه ابتدا به توصیف [[شمائل]] و سیمای آن پادشاه از نظر ظاهری پرداخته و بعضاً [[مدت عمر]] و [[سلطنت]] او را نیز ذکر می کندمی‌کند. او قبل از پرداختن به وقایع سلطنت هر پادشاه به توصیف [[اخلاق]] و [[افعال]] و [[احصاء وزرا]] و [[حجاب او]] می پردازدمی‌پردازد. از لحاظ تاریخ ادبیات نیز این کتاب اطلاعات ذیقیمتی به دست می دهدمی‌دهد چرا که در میان اشعار فراوانی که بخصوص از [[فردوسی]] در میان داستان هاداستان‌ها ذکر شده، اشعاری از بعضی شعرای قرن ششم مانند [[علاء الدوله عربشاه]] و فرزندانش، [[عبادی]]، [[عمالی]]، [[انوری]]، [[سید حسن غزنوی]]، [[مجید بیلقانی]] و [[اثیر اخسیتکتی]] بیان می کندمی‌کند که یا دیوان آنها از بین رفته و یا اطلاعات زیادی از آنها در دست نیست مضاف بر اینکه در ترجمه احادیث، امثال و اشعار عربی به شکلی شایسته، مطلوب، موجز و شیوا به فارسی برگردانده شده اندشده‌اند.<ref>{{پک|بدیع الزمان فروزان فر|۱۳۴۴|ک=مقدمه راحه الصدور |ص=۴-۵-۶}}</ref>

ملک الشعرا بهار نثر راحة الصدور را از بهترین کتب نثر فارسی و در شیوه نثر فنی [[کلیله و دمنه]] می داندمی‌داند که نثر آن از کلیله و دمنه [[ساده‌تر]] و مشکلات تازی در ان کمتر دیده می شودمی‌شود و [[موازنه]] و [[قرینه سازی]] مگر در موارد خاص [[به ندرت]] در آن به کار رفته. در انتخاب اشعار و آیات بسیاردقت شده و راوندی قصاید کاملی از شعرای هم عصر خود ذکر نموده. در هر فصل نیز ترجیح بندی وجود دارد و شرحی به نثر و یک قصیده در ادامه آن تا مؤلف به این وسیله کتاب را چه در نثر و چه در نظم با ذکر ممدوح خود موشح<ref>{{پک|محمد تقی بهار|۱۳۴۹|ک=سبک شناسی|ص=۴۰۶}}</ref> می‌سازد. راوندی افعال قدیمی را بیشتر از کتب معاصرینش استعمال و از فعل هایفعل‌های وصفی نیز بسیار استفاده کرده و افعال را در جمله هایجمله‌های متقاطعه حذف و بنیاد کتاب را به [[سلیس بودن]] و روانی استوار نموده است. بطور کلی نثر راحة الصدور را با توجه به این ویژگی هایویژگی‌های زبانی می توانمی‌توان نمونه کاملی از نثر [[قرن ششم]] به شمار آورد.<ref>{{پک|محمد تقی بهار|۱۳۴۹|ک=سبک شناسی|ص=۴۰۷}}</ref>