عهدنامه زهاب: تفاوت میان نسخه‌ها

مئهران باهارلی

 

متن صلح‌نامه ترکی مذکور را محمد طاهر وحید قزوینی سیاستمدار و مورخ ترک در کتاب خود عباسنامه یا تاریخ جهان‌آرای عباسی آورده است. اما در نسخه‌های موجود عباسنامه، احتمالاً به سبب عدم آشنائی ناسخین به زبان ترکی، اغلاط و آشفتگیهای بسیار بویژه در حیطه کلمات و عبارات ترکی رخ داده است، به درجه‌ای که در برخی موارد فهم متن را سخت و یا غیرممکن می‌سازد. به عنوان نمونه در این نسخه‌ها خطاهای زیر رخ می‌دهد: او لتماس (به جای اولونماسی)، اینمکین (ائتمه‌این)، پاینده (نامیندا)، ارلیمق (ائدیلمه‌ک)، ستور-سیور (سینیر)، آنچون-آیچون (اوچون)، التحیه تنک بنک قرق طفور-طیفور (التحیه‌نین مین قیرخ دوقوز)، نیکجری (یئنی‌چئری)، ببکر (به‌یگله‌ر)، واریچه (وارینجا)، قلعه سبک (قلعه‌سینین)، کودکی (گدییی)، اوشو-اوشیوه (اوشبو)، ابدی (ایدی)، بر پر (بیر بیر)، محققه مرحسبیله (محققه‌میز حسبیله).... تقریباً یک صد سال بعد در سال ۱۷۳۰ احمد غلام، کتابدار ترک خزانه صفوی متن اینصلح‌نامه ترکی را در یک جنگ به خط خود آورده و در آن عمده اغلاط و آشفتگیهای نسخ قبلی را اصلاح نموده است (عکس نوشته حاضر مربوط به جنگ احمد غلام است که در کتابخانه دیجیتالی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی تحت نام نکاح‌نامه جماعت شاهی‌سون تصنیف شده است).

صلح‌نامه ترکی ۱۶۳۹ از منظر تاریخ زبان ترکی، سبک‌شناسی و تاریخ تطور نثر ترکی دارای اهمیت است. نثر این صلح‌نامهترکی زبان ترکی محاوره‌ای و یا ادبی آن دوره نیست، بلکه زبان مغلق، مطنطن، پرتکلف و پرتصنع مرسوم در منشات، مکاتبات و مراسلات رسمی و دیوانی آن دوره است که اغلب در نامه‌نگاری با سلاطین و پادشاهان و برای فصاحت‌فروشی بکار می‌رفت. این نثر از نظر سبک‌شناسی واژگانی با کاربرد لغات و تعبیرات دخیل مهجور فارسی و عربی بسیار، تکرار واژه‌ها، …، و از نظر نحوی و بلاغی با استفاده از ساختارهای جملات فارسی و عربی ترکی، جملات بسیار طولانی و اطناب، کاربرد ده‌ها لقب و عنوان و نعت مسلسل، … مشخص می‌شود. نثر مرسلات دیوانی و منشات ترکی از این جهات در تضاد کامل با نثر مستحکم و سالم، ساده و شیوای رایج در آن دوره از جمله در نوشته‌های شاه عباس دوم که تمایل به ترکی سلیس و محاوره‌ای دارد است.