روزنامه وقایع اتفاقیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''وقایع اتفاقیه''' نام دومین [[روزنامه]]ٔ [[فارسی‌زبان]] و روی‌هم‌رفته، پس از [[کاغذ اخبار]] و روزنامهٔ [[آشوری]]‌زبان [[زاهر یرادی باهرا]]، <ref name="ماهنامهٔ شهرزاد">{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر= مؤسسهٔ شهرزاد قصه‌گوی کودک |چاپ= |شهر=تهران |کوشش= |ویرایش= |سال= |شاپا= |نویسنده= سید علی کاشفی خوانساری (صاحب امتیاز و مدیرمسئول) |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |مقاله= تولد مطبوعات کودک و نوجوان در ایران، نگاهی کوتاه به تاریخچه شکل‌گیری نشریات کودک و نوجوان در ایران|ژورنال= |نشریه= [[ماهنامه شهرزاد|ماهنامهٔ شهرزاد]]|تاریخ= ۱۳۸۷|دوره= |شماره= }}</ref> سومین روزنامهٔ [[ایران]] است. این روزنامه به دستور و تحت نظارت [[میرزا تقی خان امیرکبیر]] در [[تهران]] در دوران [[ناصرالدین شاه]] منتشر می‌شد. نخستین شمارهٔ این روزنامه در [[۵ ربیع‌الاول]] سال [[۱۲۶۷ (قمری)|۱۲۶۷ هجری قمری]]<ref>[http://www2.irib.ir/occasions/vaghaye%20etefaghiye/roozname.fa.htm انتشار وقایع اتفاقیه]، تارنمای [[صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران]]</ref> (سال سوم [[پادشاهی]] [[ناصرالدین شاه]]<ref name="ماهنامهٔ شهرزاد"/>) به چاپ رسید. در این شماره، تصویر [[شیر و خورشید]] با جمله ''یا اسدالله الغالب'' به شیوه‌ای خاص طراحی شده بود که واژه [[الله]] بالای شیر قرار گیرد. «یا اسدالله الغالب» و همچنین عبارت روزنامه اخبار دارالخلافه طهران [=تهران]، در فضای گرافیکی ویژه‌ای به صورت غیرمتداول [[خوشنویسی ایرانی|خوشنویسی]] رایج سامان داده شده بود. تأثیرپذیری خط و خوشنویسی [[نستعلیق]] از نوآوری‌های دورهٔ [[قاجار]]، در روزنامه وقایع اتفاقیه نیز به نحو چشمگیرتری نمود می‌یابد.<br />

انتشار این روزنامه در راستای اهداف [[امیرکبیر]] برای انجام تغییراتی بنیادین در [[ایران]] به منظور گام برداشتن در مسیر پیشرفت آن [[کشور]] تلقی می‌گردد. اما وی اندکی بعد (سال [[۱۲۶۸ (قمری) |۱۲۶۸ ه.ق.]]) کشته می‌شود؛ زان پس اداره روزنامه به [[محمدحسن خان صنیع‌الدوله]] (اعتمادالسلطنه)، [[مترجم]] [[دربار]]، رئیس ادارهٔ [[انطباعات]] [[ناصر الدین شاه]] و فرزند [[حاج علی خان حاجب‌الدوله]]، قاتل امیر کبیر، سپرده می‌شود. به جز اعتمادالسلطنه، بقیه دست‌اندرکاران و گردانندگان روزنامه، پیوسته در تغییر بودند.<ref name="منیژه ربیعی">{{یادکرد|فصل=|کتاب=|ناشر=|چاپ= |شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال= |شابک= |نویسنده= ربیعی، منیژه ربیعی |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه= |مقاله= از وقایع اتفاقیه تا تملق ناصری|ژورنال= |نشریه= [[شرق (روزنامه)|روزنامهٔ شرق]]|تاریخ= ۱۶-۰۱-۱۳۸۴|دوره= |شماره= }} [http://www.magiran.com/article.asp?AID=1740 بایگانی magiran، بازیابی‌شده در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۸۸].</ref><br />

در این روزنامه، اخبار داخلی شامل خبرهای مربوط به [[پایتخت]] (''اخبار دارالخلافه'')، [[دربار]] و سفرهای ناصرالدین‌شاه، عزل و نصب‌ها و اعطای مقام‌ها، نشان‌ها و امتیازات چاپ می‌شد. در برخی شماره‌های آن، اعلان‌های رسمی دولتی در ورقه‌ای جداگانه چاپ و همراه روزنامه، توزیع می‌شد که به آن ''اشتهارنامه'' می‌گفتند. در برخی شماره‌ها نیز اخبار و رویدادهای [[شهرستان]]‌های ایران به چاپ می‌رسید (''اخبار ولایات''). در بخش اخبار خارجی، بیشتر اخبار مربوط به دگرگونی‌های [[سیاست|سیاسی]] و [[اقتصاد]]ی [[کشور]]های [[اروپا]]یی به چاپ می‌رسید؛ مقالاتی از روزنامه‌های اروپایی برگرفته می‌شد و با [[ترجمه|ترجمهٔ]] روان فارسی در روزنامه منتشر می‌شد. بسیاری از این ترجمه‌ها کار خود صنیع‌الدوله بود.<ref name="منیژه ربیعی"/> روی‌هم‌رفته روزنامه از زبان نوشتاری ساده‌ای بهره می‌برد که تا زمان [[جنبش مشروطیت]] در نوشته‌های این دوره کمتر به چشم می‌خورد.<ref name="منیژه ربیعی"/> در بیشتر شماره‌های روزنامه، صورت [[قیمت]] اجناس مورد نیاز مردم به نرخ رسمی [[دولت]]ی چاپ می‌شد (''نرخ ارزاق'')؛ در برخی شماره‌های آن اعلان فروش [[کتاب]]‌های تازه چاپ شده منتشر می‌گشت.<br />

{{گفتاورد بزرگ}} عوام نمی‌دانند که مصرف و حسن این وقایع‌ اتفاقیه در چیست؛ یا خیال می‌کنند که [[دیوان (سازمان اداری)|دیوانیان]]یان عظام شروع به این کرده‌اند به جهت منافع و مداخل. لکن این‌طور نیست و نباید باشد. این اخبار چیزی است. این‌ها به جهت [[تربیت]] خلق است و اینکه این‌ها از امور دیوانی و اخبار و مناسبات دول و منافع خاص و عام و مقتضیات عصر عالِم باشند؛ و اینکه تا روزی که من هستم نمی‌شود که این اطلاع به [[عامه]] نرسد. این روزنامه منصبی نیست که به کسانی که از دیوان اعلی اسامی ایشان تعیین شده، به این‌ها برسد و به دیگران نرسد.{{پایان گفتاورد بزرگ}}

هرچند انتشار «وقایع اتفاقیه» گام بسیار مهمی در راه پیشرفت دانسته می‌شود، <ref name="منیژه ربیعی"/> اما این روزنامه دست کم با دو چالش مهم رویارو بود:

:۱- بهای روزنامه ده [[شاهی (واحد پول)|شاهی]] بود و در آن روزگار که یک [[من (واحدیکای وزن)|من]] [[گوشت]]، یک [[قران (واحد پول)|قران]] می‌ارزید، هر شماره‌اش برابر نیم من گوشت بها می‌داشت؛ ازاین‌رو عامه مردم توان خرید آن را نمی‌داشتند. همچنین اینکه پخش‌کنندگان روزنامه نیز چشم داشتند که از این راه درآمدی به دست آورند، قیمت تمام‌شده روزنامه را برای مردم بلالاتربالاتر می‌برد. در عین حال، چنانچه در صفحهٔ اول شمارهٔ نخست روزنامه آمده‌است: «[[دولت]] علیهعلیه، اعضای دولت، صاحب منصبان،منصبان و رعایای صادق را موظف کرده بود تا این روزنامه را بخرند»؛ و بدین ترتیب، در عمل، نخستین روزنامه در ایران ویژه و از آنآنِ خواص می‌شد.<ref name="منیژه ربیعی"/>

:۲- حکومت [[خودکامه]] ناصری، روزنامه را لحن نوشتار روزنامه را _ از همان آغاز و در زمان خود [[امیرکبیر]] هم _ دچار چاپلوسی بسیار کرده بود، چنانکه از شش صفحه روزنامه، یک صفحه و نیم آن به اخبار و جزئیات کارهای ناصرالدین شاه می‌پرداخت و این کار را با آنچنان تملق و گزافه‌گویی‌ای انجام دادندمی‌داد که حتی تغییرات جوی و گرم شدن هوا را نیز به «یمن وجود مبارک» ربط می‌دادند،می‌داد، برای نمونه در شمارهٔ سومش چنین آمده‌است: «از یمن طالع فیروزی مطالع و اقبال بیهمان سرکار اعلیحضرت پادشاهی هوای دارالخلافه طهران در این اوقات به طوری خوب و خوش می‌گذرد که [[برف]] به آن شدت در سه چهار روزه به کلی از اطراف و حول و حوش رفت.»<ref name="منیژه ربیعی"/>

در خود روزنامه (شمارهٔ هفتم، سال نخست)، فکر راه‌اندازی و برپایی یک روزنامه به شخص شاه _ ونه به [[امیرکبیر]] _ نسبت داده می‌شود، حال آنکه چنین ابتکاری از شاه که در آن هنگام بسیار جوان (بیست ساله) می‌بود، بعید به نظر می‌رسید:<ref name="منیژه ربیعی"/> <blockquote>از آنجا که همت خسروانی اعلیحضرت پادشاهی مصروف به تربیت اهالی و اعیان و رعایا و تجار و کسبه دولت خود است که بر [[دانش]] و بینش آنها بیفزاید از [گزارش] داخله و خارجه خبردار باشد لهذا به انتشار آن [روزنامه] به [[ممالک محروسه]] فرمایش فرمودند تا اطلاع آگاهی و دانایی بینایی اهالی این دولت علیه بیشتر شود.<ref name="منیژه ربیعی"/></blockquote>

سال‌های نخست به تخت نشستن ناصرالدین شاه آکنده از شورش‌های پی‌درپی بود، ولی با کوشش‌های [[امیرکبیر]] آرامش در [[کشور]] حکم‌فرما شد؛<ref name="منیژه ربیعی"/> در این باره در صفحهٔ نخست روزنامه (در همان سال نخست، در زمان امیرکبیر) چنین نوشته شده‌است: <blockquote>چون که سرکار اعلیحضرت پادشاهی از زمان جلوس به تخت فرمانروایی تاکنون [[ممالک محروسه]] را سیاحت نفرموده‌اند و خاطر خسروانی مایل است که انتظام ولایات و آسودگی رعایا را به رای العین مشاهده فرموده و چون [[آفتاب]] جهانتاب به وجود مبارک روشنی حاصل نمایند. لهذا خاطرمبارکخاطر مبارک عزیمت سیاحت در ممالک عراق [=[[عراق عجم]]] و [[اصفهان]] فرموده، برخلاف اسلاف خود اعلیحضرت پادشاهی که شوکت دولت همایون و جلال نوبت روزافزون خود را آسایش رفاه [[رعیت]] و انتظام و امنیت [[مملکت]] می‌دانند و منظور دارند که از زیادتی [[قشون]] در حرکت آسیبی به رعایا نرسد.<ref name="منیژه ربیعی"/></blockquote>