قدمت فن‌آوری و [[دانش]] سیستم [[آبیاری]] [[سنتی]] در [[ایران]]، حفر کاریز، لااقل به ۸۰۰ سال [[پیش از میلاد]] می‌رسد که بمدت لااقل نزدیک به سه [[هزاره]] زنده مانده‌است. ناحیهٔ [[کاشان]] [[استان اصفهان]] دارای کهن‌ترین شبکه‌های آبیاری می‌باشد. شبکه آبیاری سیستم قنات توانسته‌است به طور پایدار، [[امنیت]] غذائی و معیشت [[خانوار]]های کشاورزان را فراهم آورد. در [[مناطق خشک]]، تأمین دائمی [[آب]] از راه حفر کاریز، منابع قابل اتکای آبیاری کشاورزی [[سنتی]] را فراهم‌آورده و تضمین کرده‌است، چه در غیر این صورت کشاورزی امکان‌پذیر نمی‌شد.<ref>http://www.fao.org/news/story/en/item/230966/icode/</ref>
=== تمدن کاریزی الگوی توسعه بومی ===
قنات يا كاريز هشتمین عجایب دنیا و يكي از شگفت‌انگيزترين ابتکارات تاريخ بشري و میراث تمدن ایرانیان است که با همت و تلاش دسته جمعی مردم و عموما بدون کمک حاکمان براي رفع يكي ازمهم ترین نيازهاي حياتي جوامع ، مديريت و برنامه‌ريزي شده است .در گذشته فن آوری و مدیریت استحصال وانتقال آب ،از طریق قنات ریشه اصلی ایجاد شهرنشینی ، مدنیت و باعث رشد دانش و علوم ، هنر، فرهنگ و نظام اداره جامعه قلمداد می شده است. باورواعتقاد مردم این مناطق برخلاف بربریت ،توحش و نظام اجتماعی عقب مانده آن زمان که جز کشور گشائی ، فتوحات و غارت دنبال چیز دیگری نبوده اند تنها ابداع روش دقیق آبرسانی و تامین نیاز مادی برای مبارزه با طبیعت و رنج سختیهای طاقت فرسا ناشی از زندگی در کویر بشمار نمی رفت بلکه انگیزه فداکاری و تحمل مصائب حفر قنات ، تامین و هدیه سعادت و پیشرفت تمدن کاریزی برای یک پروسه بلند مدت از طریق طرح های کاربردی بوده است . روایت های پندآموز تاریخی از سرنوشت متجاوزان به این دیار در سفرنامه ، افسانه و قصه ها گواه متقن بر صلابت و بزرگ منشی و ادعای ماست. به منظور تدوین و ارائه الگوی توسعه مبتنی بر تمدن کاریزی دسته بندی و تفکیک موضوعات و محورهای اصلی مرتبط با قنات در چهارچوب دو بخش : 1- قبل از مظهر قنات 2- بعد از مظهر قنات مفید واقع خواهد شد. علت مرزبندی موضوعات در تحقیقات تمدن سازی نوین بر اساس مظهر کاریز ، توجه و عنایت پیشینیان به اهمیت و حساسیت مراحل توزیع و مصرف درمقایسه با تولید بوده است.در فرهنگ عامه مردم سبزوار برتری و ارجحیت مراحل و فرآیند معماری ،تجارت واقتصاد ، دامپروری و کشاورزی و تقسیم عادلانه آب ومسیر و جوی های عبور آب و ... در فرآیند تمدن سازی بر جانمایی ، محاسبه عمق و حفر چاه و کانال آن ، لای روبی و نگهداری و ... بوضوح نمایان است .این مطلب در گویش و نامگذاری مظهر قنات [[دهن فره]] به معنای دهانه فرهنگ و یا دهانه فره و تجلی گاه تمدن و تعالی بشری و حاصل تلاقی زحمت و رنج ورود به عالم ناشناخته هستی با ظهور رحمت و گنج خالق طبیعت تبلورعینی دارد.این دسته بندی نشان می دهد که قنات دیگر فقط یک روش و تکنیک انتقال آب نیست بلکه کاریز نماد فرهنگ ،هنر،معرفت و دانش نیاکان این سرزمین محسوب می شود. امروزه دغدغه تعالی ، پیشرفت و تدوین طرح توسعه پایدار مبتنی بر فرهنگ و میراث جامعه ،الگوبرداری از مهمترین ابتکار و اختراع پیشینیان این دیار را پیشنهاد می کند. الگوبرداری از فن آوری و تکنیکی که علاوه بر کارائی و قدمت به جهت ارزش و اهمیت آن جزء میراث فرهنگی به ثبت جهانی رسیده است و در گزارشات سازمانهای جهانی [[الگوی توسعه]] معرفی می گردد.
=== ثبت جهانی ===
سطر ۴۵ ⟵ ۴۲:
== آغاز کاریز ==
آغاز کاریز همان دهانه کاریز است که به آن پایاب یا «مظهر کاریز» یا <<'''[[دهن فره]]'''>>( در گویش سبزواری) نیز می‌گویند. پایاب جایی است که آب از دل کاریز بیرون می‌آید و ظاهر می‌شود و می‌تواند برای آبیاری و دیگر مصارف مورد استفاده قرار بگیرد. قسمت انتهایی کاریز، مادر چاه یا «پیشکار کاریز» نامیده می‌شود که در آخرین قسمت آن، [[چاه مادر]] کاریز قرار گرفته‌است. قسمت‌هایی از کاریز که با حفر آنها هنوز آب بیرون نمی‌آید «[[خشکه کار]]» و قسمتی که آبدار است بخش «[[آبده کاریز]]» نامیده می‌شوند.<ref name=Ajam />
== کندن کاریز و چاه‌های آن ==
سطر ۶۷ ⟵ ۶۴:
کالیستنس مورخ یونانی که در لشکرکشی [[اسکندر مقدونی]] به ایران همراه او بود و رویدادهای روز و مشاهداتش را به طور منظم یادداشت می‌کرد در یادداشتی که بعداً با محاسبات تقویمی معلوم شده که متعلق به سپتامبر ۳۲۸ پیش از میلاد است نوشته‌است: در اینجا (ایران)، در دهکده‌ها که آب را بر حسب نوبت به کشاورزان برای زراعت می‌دهند، یک فرد از میان آنان (کشاورزان) انتخاب می‌شود تا بر زمان نوبت (و تقسیم زمانی سهام) نظارت داشته باشد. این فرد در کنار مجرای اصلی آب و محل انشعاب آن میان کشاورزان، بر سکویی می‌نشیند و ظرفی فلزی را که سوراخ بسیار ریزی در آن تعبیه شده‌است در ظرفی بزرگ‌تر و پر از آب قرار می‌دهد که پس از پر شدن ظرف کوچک (یک بار یا چند بار) که به آهستگی و طبق محاسبه قبلی ابعاد سوراخ آن صورت می‌گیرد، آب را قطع و آن را به جوی کشاورز دیگر باز می‌کند و این کار دائمی است و این وسیله (ساعت آبی) عدالت را برقرار کرده و از نزاع کشاورزان بر سر آب مانع می‌شود.
.<ref>قنات میراث فرهنگی علمی ایرانیان:دکتر عجم، دومین همایش ملی قنات. گناباد ۱۳۸۳ [http://www.aftabir.com/articles/view/science_education/technical/c3c1183387267p1.php/قنات-میراث-فرهنگی-و-علمی-ایرانیان] آفتاب</ref>
