از [[سدهٔ هجدهم۱۸ م.(میلادی)]] بازارِ یدیشیِ غربی، اندک‌اندک، از سکه افتاد. اشکنازیان، اگرچه [[روشن‌گری]] را ''هسخلاه'' نامیدند تا این جنبش را از آن چه در [[اروپای مسیحی]] در جریان بود مشخص کنند، اما دستاوردِ هسخلاه، سست شدنِ گرایشِ مذهبی در میانِ ایشان بود. گویش‌ورانِ یدیشیِ غربی، در حوزهٔ فرهنگِ آلمانی می‌زیستند و در حال و هوای [[روشن‌گری]] و [[هسخلاه]]، یدیشی را انحرافی ناسره و نارس از آلمانی می‌پنداشتند.<ref name="ReferenceB" /> [[زبان آلمانی]]- که هم در کانونِ اندیشهٔ مدرن بود و هم خود یکی از سه بستر پایه‌ای [[اندیشه متجددانه|اندیشهٔ متجددانه]]- با میل تمام، تواناییِ بلعیدنِ گویش‌های خُردترِ همسایه را داشت. پا گرفتنِ [[عبری نو|عبریِ نو]] از دیگر سوی، عرصه را بر یدیشی تنگ می‌کرد. چنین بود که یدیشیِ غربی تنها در گفتگوهای خانوادگی اشکنازی‌ها بازماند.<ref>[[دیباچه فرهنگِ علومِ انسانی (انگلیسی- فارسی)، داریوشِ آشوری، نشرِ مرکز، تهران 1385|دیباچهٔ فرهنگِ علومِ انسانی (انگلیسی- فارسی)، داریوشِ آشوری، نشرِ مرکز، تهران 1385]]</ref> در خاور اما- جایی که چنین فضایی حاکم نبود- زبانِ یدیشی همچون نیرویی چسبناک، اجزای فرهنگی را به هم می‌تنید که از آن به ''ייִדישקייט'' یا ''[[یدیشخیت]]'' (= یدیشیت) نام می‌بردند. یدیشخیت بر پایهٔ اندیشهٔ [[سکولاریزم|گیتی‌گرایی]] شکل گرفت و ادبیاتِ گیتی‌گرایانهٔ یدیشی را پایه گذاشت. پایانِ سدهٔ نوزدهم و آغازِ سدهٔ بیستمِ میلادی، روزگارِ زرینِ ادبیاتِ یدیشی بود. سه نویسندهٔ پرآوازه و بزرگِ یدیشی، ''مندل موشر سفاریم''، ''شولم یانکوف آبراموویچ'' با تخلصِ کتاب‌فروشِ دوره‌گرد، و ''اسحاق لایب پرتض'' در همین دوره آشکار شدند.<ref>Britannica, Yiddish drama</ref>
در آغازِ سدهٔ بیستمِ م. یدیشی به عنوانِ یکی از زبان‌های بزرگ [[اروپای شرقی]] پدیدار شد. ''[[سینما]]ی یدیشی'' و ''[[تئاترِتئاتر]] یدیشی'' می‌شکفتند و [[ادبیات|ادبیاتِ]] غنی آن بیش از هر زمانِ دیگری منتشر شد، چندان که یدیشی یکی از [[زبان رسمی|زبان‌های رسمیِ]] [[بلاروس]] شد.<ref name="ReferenceB" /> پس از [[جنگ جهانی اول|جنگِ جهانیِ نخست]]، آموزشِ مستقل و هماهنگ برای یهودیان در چند کشور- به ویژه در [[لهستان]]- مایهٔ گسترش و رواجِ آموزشِ یدیشیِ روشمند و باقاعده شد و همگرایی و همسانی بیش‌ترِ نگارش و ویرایش را در میان یهودیان در پی آورد. این فرایند همچنین به شکل گرفتن و پایه گذاشتنِ ''بنیادِ علمیِ یدیشی'' در سالِ ۱۹۲۵ انجامید. یدیشی، زبانِ ملیِ قومِ یهود در اروپای خاوری شد و جنبشِ [[صهیونیسم]] را برای کوچاندنِ یهودیان به سرزمینی بیرون از اروپا، وقعی ننهاد و راه خود را، برایدر بر پا کردن و پیش بردنِ فرهنگِ یکپارچهٔ یهودی در اروپا پی گرفت.<ref name="ReferenceB" />
