قنات: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Fatranslator (بحث | مشارکت‌ها) جز افزودن ناوباکس ۷.۵> الگو:استان مسقط (درخواست کاربر:Modern Sciences)+املا+مرتب+تمیز+ |
||
خط ۷:
== واژه‌شناسی ==
[[پرونده:Qanat technology diffusion.svg|چپ|400px|بندانگشتی|گسترش تاریخی قنات از ایران به سایر مناطق.]]
کاریز واژه‌ای فارسی است و در اصل کهریز و شاید کهن‌ریز یا کال‌ریز بوده‌است. واژهٔ قنات کلمهٔ پارسی معرب شده‌است. در [[خاور]] [[ایران]]، [[افغانستان]] و [[آسیای میانه]] واژهٔ کاریز بیشتر کاربرد دارد و در [[باختر]] ایران، واژهٔ قنات. قنات خود عربی شدهٔ کنات فارسی است که از ریشهٔ فعل کندن یا کانال گرفته شده‌است. جمع قنات را «قَنَوات» گویند.<ref name=Asnad
== پیشینه ==
خط ۱۹:
در گزارش [[سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد]] در سال ۲۰۱۴، تحت عنوان «اهمیت [[میراث]] سیستم‌های سنتی کشاورزی» و به رسمیت شناختن این میراث در سطح [[جهانی]] و حفظ آن در نیل به [[توسعه پایدار]] نوشته‌است:
قدمت
=== ثبت جهانی ===
خط ۲۵:
=== کهن‌ترین قنات‌ها ===
از میان نمونه سفال‌ها و یافته‌های سال یابی شده، قدیم‌ترین نمونه به تاریخ ۲۵۰+-۲۲۶۵ و متاخرترین آنها به تاریخ ۴۵+-۷۵۵ سال قبل تعیین قدمت شده‌اند. از این رو می‌توان ادعا کرد که رشته قنات قصبه [[گناباد]] بر اساس یافته‌های [[باستان‌شناسی]] حداقل ۲۵۰۰ سال قدمت دارد. از طرفی با توجه به شرایط اقلیمی منطقه و دانسته‌ها، تنها منبع تأمین آب مورد نیاز زیست‌گاه‌های باستانی واقع در [[دشت]] شمالی گناباد نیز، بدست‌آوردن [[آبهای زیرزمینی]] از طریق فناوری قنات بوده‌است، بنابراین ما شاهد کهن‌ترین [[تمدن]] کاریزی در سطح [[جهان]] هستیم.<ref name=Ajam
=== اهمیت ===
اهمیت قنات‌ها به اندازه‌ای است که ''سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملّی استان یزد'' به دنبال برگزاری سلسله‌نشست‌های یزدشناسی خود، نتوانست از کنار قنات‌ها به راحتی عبور کند و موضوع یکی از این نشست‌های تخصصی را به قنات اختصاص داد. بر این اساس سومین نشست یزدشناسی با موضوع «یزد، آب، قنات» به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی استان یزد و [[مرکز قنات ایران]] با حضور بیش از ۱۰۰ نفر از
== ویژگی‌های کاریز ==
خط ۴۴:
== آغاز کاریز ==
آغاز کاریز همان دهانه کاریز است که به آن پایاب یا «مظهر کاریز» نیز می‌گویند. پایاب جایی است که آب از دل کاریز بیرون می‌آید و ظاهر می‌شود و می‌تواند برای آبیاری و دیگر مصارف مورد استفاده قرار بگیرد. قسمت انتهایی کاریز، مادر چاه یا «پیشکار کاریز» نامیده می‌شود که در آخرین قسمت آن، [[چاه مادر]] کاریز قرار گرفته‌است. قسمت‌هایی از کاریز که با حفر آنها هنوز آب بیرون نمی‌آید «[[خشکه کار]]» و قسمتی که آبدار است بخش «[[آبده کاریز]]» نامیده می‌شوند.<ref name=Ajam
== کندن کاریز و چاه‌های آن ==
خط ۶۸:
== قنات‌های ایران ==
[[
طبق آمار ارائه شده در کارگاه مهندسی قنات برگزار شده در تهران در سال ۱۳۸۹ تعداد قنات‌های فعال ۳۶۳۰۰ رشته بوده و مجموع طول کوره‌های قنات ۲۱۷۸۰۰ کیلومتر و مجموع طول میله‌های قنات ۱۵۸۲۶۸ کیلومتر تخمین زده شده‌است. قنات زارچ با قدمت بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال و با ۷۱ کیلومتر طول به عنوان یکی از بلندترین قنات‌های ایران شناخته می‌شود. عمیق‌ترین [[مادر چاه]] نیز در شهرستان [[گناباد]] با نام [[قنات قصبه]] قرار دارد که تاریخ حفر آن به دورهٔ [[هخامنشی]] می‌رسد. طول قنات قصبه گناباد ۳۳۱۳۵ متر می‌باشد و عمق مادر چاه [[رشته اصلی]] قنات ۲۱۷ متر و عمق مادر چاه رشته انشعابی دولاب نو حدود ۳۰۰ متر می‌باشد.<ref name="ReferenceB">سیامک هاشمی، ۱۳۹۲، درخشش تمدن در اعماق زمین (مروری بر سازه‌های زیرزمینی ایران – از گذشته تا کنون)، فصل ۶: قنات و سازه‌های جانبی آن، صص ۱۴۵ تا ۱۹۴، انتشارات شادرنگ، تهران.</ref> تنها قنات دو طبقه جهان [[قنات دوطبقه]] مون [[اردستان]] در محله مون یکی از محلات [[شهرستان اردستان]] در استان [[اصفهان]] واقع است. این قنات در این محله شامل دو طبقه‌است که که در هر طبقه آن آبی مستقل جریان دارد جالب این جاست که آب هیچ‌یک به دیگری نفوذ نمی‌کند این قنات ۸۰۰ سال پیش احداث شده‌است.<ref>جواد صفی نژاد، ۱۳۵۹، «قنات دو طبقه اردستان – منابع آب و آبیاری‌های سنتی اردستان»، نظام‌های آبیاری سنتی در ایران، جلد اول، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، چاپ اول.</ref>
=== کهن‌ترین قنات‌ها ===
از میان نمونه سفال‌ها و یافته‌های سال یابی شده، قدیم‌ترین نمونه به تاریخ ۲۵۰+-۲۲۶۵ و متاخرترین آنها به تاریخ ۴۵+-۷۵۵ سال قبل تعیین قدمت شده‌اند. از این رو می‌توان ادعا کرد که رشته قنات قصبه گناباد بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی حداقل ۲۵۰۰ سال قدمت دارد. از طرفی با توجه به شرایط اقلیمی منطقه و دانسته‌ها، تنها منبع تأمین آب مورد نیاز زیست گاه‌های باستانی واقع در دشت شمالی گناباد نیز، استحصال آبهای زیرزمینی از طریق فناوری قنات بوده‌است، بنابراین ما شاهد کهن‌ترین تمدن کاریزی در سطح جهان هستیم.<ref name=Ajam
== معایب کاریز ==
خط ۸۱:
== سازه‌های مرتبط با قنات ==
[[پرونده:Yakhchal of Yazd province.jpg|بندانگشتی|چپ|upright|یخچال]]
آب‌انبار، حوض یا استخر سرپوشیده‌ای است که برای ذخیره آب معمولاً در زیر زمین ساخته می‌شده‌است. امروزه هنوز تعدادی از آب انبارهای قدیمی باقی‌مانده‌اند. در مناطق کم‌آب و کویری، آب انبار به وسیله آب باران، جویبارهای فصلی، یا آب هدایت شده توسط قنات پر می‌شد. آب بیشتر در زمستان ذخیره شده و در تابستان مورد استفاده قرار می‌گرفت. یخچال سازه دیگری است که برای تولید و نگهداری یخ ساخته می‌شد. یخ در فصول سرد به ویژه زمستان در استخر یخچال درست می‌شد. پس از تولید یخ، آنها را شکسته و در مخزن (چال) انبار می‌کردند و در فصل گرما به کار می‌بردند. برای تهیه یخ در این یخچال‌ها، در شب‌های سرد زمستان، آب قنات‌ها یا نهرها به استخر یا حوض یخ بندی که در کنار یخچال قرار داشت، هدایت می‌شدند. پس از تشکیل یخ در این حوض یخ شکسته و برای نگهداری به درون مخزن یخچال (معروف به پاچال یا چال‌یخ) ریخته می‌شد و در فصل گرما مورد استفاده قرار می‌گرفت.<ref name="ReferenceB"
از سازه‌های دیگر مرتبط با قنات '''پایاب''' است. پایاب محل دسترسی به آب قنات در حیاط خانه‌ها و مسجدهاست و نمونه عمومی آن در شهرهای بیابانی ایران به چشم می‌خورد. الگوی معمول پایاب‌ها [[هشتی]] است که با اتاق ترکی یا [[کلمبه]] پوشانده شده‌است و در مسیر قنات در مرکز آن یک حوض ساخته می‌شود. نکته مهم اقلیمی پایاب هوای بسیار خنک آن در تابستان است که علاوه بر استفاده به عنوان یخچال برای نگهداری مواد غذایی، در مواردی برای [[خواب نیم‌روزی]] نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.<ref>خبرگزاری ایرنا: [http://www.irna.ir/fa/News/82489211/ پیدا شدن سازه پایاب قنات در شهر تاریخی تون فردوس خراسان جنوبی]. تاریخ خبر: ۲۲/۰۱/۱۳۹۶</ref>
خط ۸۸:
<gallery>
پرونده: Kariz1.jpg| دهانه قنات‌های به جا مانده از دوران صفوی در بیابان‌های اطراف [[جرقویه]] واقع در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان
پرونده: Kariz iran.jpg |
پرونده: Kariz2.jpg | سلسله قنات‌های به جا مانده از دوران صفوی در بیابان‌های اطراف [[جرقویه]] واقع در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان
</gallery>
خط ۱۲۷:
{{معماری ایرانی}}
{{ویکی‌انبار-رده|Qanat}}
{{استان مسقط}}
[[رده:آبیاری و زهکشی]]
[[رده:اختراعات ایرانی]]
[[رده:چاه‌های آب]]
[[رده:سده هشتم (پیش از میلاد)]]▼
[[رده:فناوری باستان]]
[[رده:قنات‌ها]]
سطر ۱۳۷ ⟵ ۱۳۸:
[[رده:منابع آب]]
[[رده:ویکی‌سازی رباتیک]]
▲[[رده:سده هشتم (پیش از میلاد)]]
| |||