ویکی‌پدیا

فتق دیسک بین‌مهره‌ای: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز ابرابزار
خط ۱:
'''فتق [[دیسک بین مهره‌ایبین‌مهره‌ای]]''' {{انگلیسی | Intervertebral Disc Herniation}} عارضه‌ای است که بعلت ضربه یا بلندکردن جسم سنگین یا گاهی خود به خود در ستون فقرات اتفاق می‌افتد و طی آن آزاد شدن بخش مرکزی دیسک یا هسته دیسک (نوکلئوس پالپوزوس) {{نشان|۱}}از قسمت محیطی آن یعنی آنولوس فیبروزوس {{نشان|۲}} باعث فشار برروی ریشه‌های عصبی و ایجاد علائم بالینی می‌گردد.
{{Infobox disease
| Name = فتق دیسک بین‌مهره‌ای
خط ۲۴:
هر دیسک شامل دو قسمت است:
* '''بخش مرکزی''' بنام هسته دیسک که نرم و مقدار آب آن نسبت به الیاف [[کلاژن]] آن بیشتر است. به این قسمت، نوکلئوس پالپوزوس {{نشان|۱}} می‌گویند.
هسته دیسک یک بخش قابل اتساع است. دیسک‌ها در طول روز مقداری از آب خود را از دست می‌دهند و در نتیجه کوتاه‌تر شده، ولی با استراحت دوباره به طول اولیه خود برمی گردند. براین اساس، ممکن است به طوربه‌طور طبیعی اختلاف قدی حدود ۲ [[سانتی‌متر]] از صبح تا عصر ایجاد شود.
* '''بخش محیطی''' که هسته دیسک را دربر می‌گیرد. این قسمت، حلقه فیبری یا آنولوس فیبروزوس<ref>Annulus fibrosus</ref> نامیده می‌شود. جنس بخش محیطی از نوع [[غضروف|غضروف رشته‌ای]] (فیبروکارتیلاژ){{نشان|۳}} است.
 
خط ۳۶:
[[پرونده:Ernia del disco animation.gif|بندانگشتی|فتق دیسک و فشار به ریشه عصبی]]
فتق دیسک می‌تواند بعلت ساییدگی تدریجی و پارگی خود به خود بخصوص در افرادی که کار نشسته دائمی دارند اتفاق افتد اما در اشخاصی که به [[حمل و نقل]] اجسام سنگین اشتغال دارند بیشتر از افراد دیگر است.
در پارگی‌های در اثر سائیدگی٬سائیدگی، بیماران دوره‌های دردهای طولانی و خفیف دارند ولی در پارگی‌های حاد درد ناگهانی و شدید است. فشار داخل دیسک در حالت ایستاده کمتر از حالت نشسته و در حال نشسته کمتر از موقعی است که شخص در حالت ایستاده بطرف پائین خم می‌شود.<ref>Wheeless textbook</ref>
در حرکت شدید خم شدن٬شدن، هسته مرکزی دیسک به لبه پشتی الیاف حلقوی دور خود فشار آورده و آنرا اگر ضعیف شده باشد پاره می‌کند و بطرف ریشه عصبی مربوط به آن دیسک فشار وارد می‌آورد.
 
هرچند وجود فشار دیسک بیرون زده٬زده، از عوامل اصلی علائم بالینی است٬است، اما رادیکولیت شیمیائی{{نشان|۸}} امروزه یکی از عوامل مهم در ایجاد درد کمر بحساب می‌آید و نمی‌توان فقط وجود فشار روی [[نخاع]] یا ریشه عصبی را تنها عامل ایجاد درد دانست.<ref>{{cite journal |author=Marshall LL, Trethewie ER |title=Chemical irritation of nerve-root in disc prolapse |journal=Lancet |volume=2 |issue=7824 |page=320 |year=1973 |month=Aug |pmid=4124797 |doi=10.1016/S0140-6736(73)90818-0}}</ref><ref>{{cite journal |author=McCarron RF, Wimpee MW, Hudkins PG, Laros GS |title=The inflammatory effect of nucleus pulposus. A possible element in the pathogenesis of low-back pain |journal=Spine |volume=12 |issue=8 |pages=760–4 |year=1987 |month=Oct |pmid=2961088 |doi=10.1097/00007632-198710000-00009}}</ref><ref>{{cite journal |author=Takahashi H, Suguro T, Okazima Y, Motegi M, Okada Y, Kakiuchi T |title=Inflammatory cytokines in the herniated disc of the lumbar spine |journal=Spine |volume=21 |issue=2 |pages=218–24 |year=1996 |month=Jan |pmid=8720407 |url=http://meta.wkhealth.com/pt/pt-core/template-journal/lwwgateway/media/landingpage.htm?issn=0362-2436&volume=21&issue=2&spage=218 |doi=10.1097/00007632-199601150-00011}}</ref>
آزاد شدن فاکتور التهابی TNF {{نشان|۹}} که بطور عمده از پارگی دیسک حاصل می‌شود خود باعث تخریب و [[نکروز]] و اضمحلال و فساد بقیه دیسک شده و این التهاب در ایجاد درد مؤثر است.<ref>{{cite journal |author=Igarashi A, Kikuchi S, Konno S, Olmarker K |title=Inflammatory cytokines released from the facet joint tissue in degenerative lumbar spinal disorders |journal=Spine |volume=29 |issue=19 |pages=2091–5 |year=2004 |month=Oct |pmid=15454697 |url=http://meta.wkhealth.com/pt/pt-core/template-journal/lwwgateway/media/landingpage.htm?issn=0362-2436&volume=29&issue=19&spage=2091 |doi=10.1097/01.brs.0000141265.55411.30}}</ref><ref>{{cite journal |author=Séguin CA, Pilliar RM, Roughley PJ, Kandel RA |title=Tumor necrosis factor-alpha modulates matrix production and catabolism in nucleus pulposus tissue |journal=Spine |volume=30 |issue=17 |pages=1940–8 |year=2005 |month=Sep |pmid=16135983 |url=http://meta.wkhealth.com/pt/pt-core/template-journal/lwwgateway/media/landingpage.htm?issn=0362-2436&volume=30&issue=17&spage=1940 |doi=10.1097/01.brs.0000176188.40263.f9}}</ref>
همچنین بعضی گزارش‌های علمی عوامل [[ژنتیک]] و [[جهش ژنی]] را در ایجاد فتق دیسک مؤثر دانسته‌است.<ref>{{cite |title=A Functional Polymorphism in THBS2 that Affects Alternative Splicing and MMP Binding Is Associated with Lumbar-Disc Herniation
خط ۵۱:
 
=== تکامل ===
شواهدی وجود دارد که بیرون‌زدگی دیسک بین‌مهره‌ای که می‌تواند باعث [[کمردرد]]های مزمن شود در افرادی بیشتر دیده می‌شود که شکل مهره‌های کمر آنها به مهره‌های [[شامپانزه|شمپانزه‌ها]] و [[اورانگوتان|اورانگوتان‌ها]]‌ها شباهت بیشتری دارد؛ به عبارت دیگر مهره‌های کمر این افراد از نظر تکاملی کمتر برای راه رفتن روی دو پا تطبیق پیدا کرده استکرده‌است. یکی از توضیحاتی که در این باره ارائه شده این است که در مسیر [[تکامل انسان|تکامل]] از موجودی چهار دست و پا به انسان دو پا، فشار بر روی [[ستون مهره‌ها]] افزایش یافته استیافته‌است. نتایج این پژوهش این فرضیه را که کمردرد ممکن است منشأ تکاملی داشته باشد تقویت می‌کند. شیوع بیماری‌های ستون فقرات در انسان بیشتر از [[نخستی‌ها]] است.<ref>[http://www.biomedcentral.com/1471-2148/15/68 The ancestral shape hypothesis: an evolutionary explanation for the occurrence of intervertebral disc herniation in humans] BMC Evolutionary Biology 2015</ref><ref group="یادداشت">در این پژوهش آنها رابطه بین شکل مهره، حرکت و جابجایی آن و زائده اشمورل (Schmorl’s node) را مورد مطالعه قرار دادند. زائده اشمورل بیرون‌زدگی غضروف (دیسک) بین مهره‌ها به داخل بافت استخوانی مهره بالایی یا پایینی است. این زائده معمولاً دردناک نیست، بیشتر در سنین بالا دیده می‌شود و محصول فرسودگی مهره در گذر عمر است. این مطالعه نشان داد در کسانی که شکل مهره‌ها بیشتر به شکل مهره‌های اجداد ما شبیه است این فتق عمودی بین مهره‌ای بیشتر دیده می‌شود. علاوه بر این مهره اول کمر در صورت سلامت، به راحتی از مهره مشابه در شمپانزه‌ها و اورانگوتان‌ها قابل تشخیص است اما اگر این مهره سالم نباشد این تمایز دیده نمی‌شود؛ به عبارت دیگر زائده اشمورل مهره انسانی را به مهره نخستی‌ها شبیه می‌کند.</ref>
 
== علائم و نشانه‌ها ==
آسیب‌های خفیف دیسک معمولاً درد موضعی ایجاد می‌کنند که می‌تواند به علت صدمه قسمت محیطی دیسک باشد یا به علت التهاب هسته دیسک که هنوز به مرحله فتق نرسیده‌است ولی به علت فشار ثانویه به اطراف، درجاتی از درد را ایجاد می‌کند. این حالت آسیب جدی محسوب نمی‌شود، مگر اینکه با ادامه نیروهای غیرطبیعی باعث ازهم گسیختگی لایه محیطی و بیرون زدگی هسته دیسک{{نشان|۶}} و فشار به [[رباط (لیگامان)|رباط]] طولی پشتی، نخاع{{نشان|۱۰}} و [[اعصاب نخاعی]] گردد. در این موارد، با توجه به میزان فشار به ریشه‌های عصبی حالات متفاوتی از درد را ایجاد می‌کند.
 
درصورت فشار به ریشه‌های عصبی در ناحیه کمر به علت فتق دیسک، درد ریشه عصب یا درد انتشاری{{نشان|۱۱}} ایجاد می‌گردد که می‌تواند تا کل [[اندام تحتانی]] امتداد یابد. البته چون در ناحیه کمر دیسک‌های L۴L4-L۵ و L۵L5-S۱ بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرند بنابراین بیشتر درد [[عصب سیاتیک]] که مربوط به پشت اندام تحتانی است بوجود می‌آید. دردهای ناشی از ریشه عصب (درد انتشاری) همچون سیاتیک با خم کردن ستون فقرات، نشستن، انجام فعالیت، سرفه و عطسه افزایش و با استراحت کاهش می‌یابد. اما باید توجه داشت که مسیر انتشار درد به محل دیسک دچار فتق شده در ستون فقرات دارد. دیسک‌های ناحیه [[مهره‌های گردنی]] درد انتشاری در بازو و ساعد و [[انگشتان دست]] ایجاد می‌کنند..
 
[[درد]] انتشاری و علائم بالینی به اشکال مختلف توسط بیمار احساس و بیان می‌گردد. گاهی بصورت گزگز سوزش و بی‌حسی در قسمتی از اندام احساس و بیان می‌شود. در ۵۰ ٪از موارد که بیرون زدگی دیسک کم است ممکنست هیچگونه علائمی در نزد بیمار وجود نداشته باشد.<ref name=emedsports>{{cite web |url=http://www.emedicine.com/sports/byname/Cervical-Disc-Injuries.htm |title=Frequency of asymptomatic cervical disc protrusions |author=Robert E Windsor |work=Cervical Disc Injuries. |publisher=[[eMedicine]] |year=2006 |accessdate=2008-02-27}}</ref><ref name=pmid16129249pmid 16129249>{{cite journal |author=Ernst CW, Stadnik TW, Peeters E, Breucq C, Osteaux MJ |title=Prevalence of annular tears and disc herniations on MR images of the cervical spine in symptom free volunteers |journal=Eur J Radiol |volume=55 |issue=3 |pages=409–14 |year=2005 |month=Sep |pmid=16129249 |doi=10.1016/j.ejrad.2004.11.003}}</ref>
اکثر پارگی و فتق دیسک‌ها در قسمت کناری-خارجی{{نشان|۱۲}} اتفاق می‌افتد بهمین علت انتشار درد و علائم به یک طرف اندام حرکتی (راست یا چپ) محدود می‌باشد البته گاهی فتق دیسک از نوع مرکزی است و درد در دوطرف وجود دارد.
 
خط ۶۴:
[[پرونده:C5-C6-herniation.jpg|بندانگشتی|180px]]
* '''علامت بالا آوردن پا'''{{نشان|۱۳}} یا آزمایش Lasegue یکی از یافته‌های بالینی مهم در بیماران دچارفتق دیسک ناحیه کمری است. درحالی که بیمار دراز کشیده‌است معاینه کننده از زیر پاشنه پای بیمار گرفته و آرام پای بیمار را بلند می‌کند. اگر فتق دیسک بوجود آمده باشد در حدود زاویه ۴۵ درجه درد تشدید می‌یابد. هرچند این معاینه ارزش اختصاصی{{نشان|۱۴}} کمی دارد (۲۶٪) ولی دارای ارزش حساسیتی{{نشان|۱۵}}۹۱٪ است و منفی بودن تست کمک زیادی به رد کردن تشخیص فتق دیسک می‌کند.<ref>{{cite journal |author=Waddell G, McCulloch JA, Kummel E, Venner RM |title=Nonorganic physical signs in low-back pain |journal=Spine |volume=5 |issue=2 |pages=117–25 |year=1980 |pmid=6446157 |doi=10.1097/00007632-198003000-00005}}</ref><ref>{{cite journal |author=Devillé WL, van der Windt DA, Dzaferagić A, Bezemer PD, Bouter LM |title=The test of Lasègue: systematic review of the accuracy in diagnosing herniated discs |journal=Spine |volume=25 |issue=9 |pages=1140–7 |year=2000 |pmid=10788860 |doi=10.1097/00007632-200005010-00016}}</ref>
* '''کاهش قدرت عضلات''' ضعف و [[آتروفی]] عضلانی می‌تواند از علائم فتق دیسک‌های مزمن باشد. کاهش [[رفلکس]] تاندون این عضلات نیز از علائم حرکتی (درمقابل علائم حسی) فتق دیسک است. ضعف عضلانی مربوط به ریشه عصبی است که گرفتار فشار دیسک شده‌است مثلاً در فتق دیسک مهره گردن٬گردن، کاهش قدرت مشت کردن انگشتان دست و در دیسک کمری کاهش قدرت بالا آوردن [[مچ پا]] یا [[انگشت شست]] پا دیده می‌شود.<ref name="ReferenceA">Wheeless</ref>
* '''کاهش حس سطحی و عمقی پوست'''{{نشان|۱۶}} نسبت به محدوده گرفتاری ریشه عصبی٬عصبی، اختلال در حس پوست آن ناحیه بوجود می‌آید.
* '''اختلال [[دفع ادرار]] و مدفوع''' اختلال فعالیت اسفنکتر هااسفنکترها در بیمارانی که دچار سندرم دم‌اسبی{{نشان|۱۷}} نخاع بعلت فشار دیسک هستند شایع است.
* '''لنگیدن''' بعلت ضعف یا فلج عضلات مربوط به ریشه عصبی گرفتار شده بخصوص در عضلات ناحیه سُرین می‌تواند باعث بروز لنگیدن در بیمار شود.
 
خط ۷۲:
[[پرونده:Herniated-Disc.jpg|بندانگشتی|بیرون زدگی L5-S1 در ستون فقرات کمری]]
در ۹۵ ٪ مواقع فتق دیسک‌ها در ناحیه بین مهره ۴و۵ کمری(L4-L5) یا بین ۵ کمری و اول خاجی(L5-S1) اتفاق می‌افتند. محل شایع بعدی دیسک بین مهره ۵ و ۶ گردنی است. در مهره‌های پشتی بسیار نادر است.<ref name=Wheeless>{{یادکرد وب | نام خانوادگی۱ = Wheeless | نام۱ = | نام خانوادگی۲ = | نام۲ = | نام خانوادگی۳ = | نام۳ = | عنوان = Disc Herniation | اثر = | ماه = | سال = | ناشر = Wheelessonline | نشانی = http://www.wheelessonline.com/ortho/disc_herniation | بازبینی =10 March 2012 | کد زبان = en}}</ref>
فتق معمولامعمولاً در قسمت کناری-خارجی رباط حلقوی٬حلقوی، که نازک و ضعیف است اتفاق می‌افتد. در این حال محتویات هسته مرکزی دیسک به ریشه عصبی زیرین فشار میاورد مثلاً فتق دیسک بین مهره کردنی ۵ و ۶ به ریشه عصب ۶ فشار آورده و علائم مربوط به این عصب در دست ظاهر می‌گردد.<ref name=Wheeless />
 
=== گردنی ===
خط ۸۵:
== روش‌های تشخیصی ==
تشخیص فتق دیسک مهره توسط پزشکان به کمک بررسی تاریخچه بیمار و توجه به نشانه‌ها و علائمی که بیمار بیان می‌کند و همچنین با انجام معاینه بالینی امکان‌پذیر است. روش‌های غیر بالینی{{نشان|۱۸}}دیگر برای اثبات تشخیص لازم است.
* '''[[رادیوگرافی]]''' هرچند انجام [[پرتونگاری]] ساده کمک زیادی به تشخیص فتق دیسک نمی‌کند٬نمی‌کند، اما روش مناسب و لازم برای موارد مشکوک است. همچنین یرای رد کردن تشخیص بیماری‌ها و ضایعات دیگر کمک می‌کند.
* '''[[سی تی اسکن]]''' [[مقطع نگاری کامپیوتری]] کمک کمی در تشخیص فتق دیسک دارد و برای بررسی قطر کانال نخاع و ضایعه همراه مفید است.
* '''[[ام آرآی]]''' تصویرسازی تشدید مغناطیسی یکی از بهترین امکانات تشخیصی در فتق دیسک است این روش می‌تواند ریشه‌های عصبی و نخاع و بافت‌های اطراف را بخوبی نشان داده و تغییرات را ثبت کند. در نمای T2 فتق دیسک نمایان می‌گردد.
* '''میلوگرافی''' در میلوگرافی با تزریق ماده رنگی مخصوص به فضای مغزی-نخاعی و پرتونگاری همزمان٬همزمان، می‌توان ریشه‌های عصبی و فتق دیسک را مشخص کرد. با متداول شدن ام آرآی استفاده از این روش تقریباً منسوخ شده‌است.
* '''آزمایش انتشار عصب''' بررسی توان انتشار عصبی و [[الکترومیوگرافی]] عضلات٬عضلات، در تشخیص فتق دیسک و یافتن ریشه گرفتار شده کمک کننده‌است.<ref name="ReferenceA" />
 
== تشخیص افتراقی ==
خط ۹۷:
== درمان ==
=== درمان غیرجراحی ===
درمان فتق دیسک دراکثر مواقع غیرجراحی است. اگر علائم فتق دیسک شدید نباشد با درمان محافظه‌کارانه که می‌تواند [[درمان دارویی]]، استراحت و [[فیزیوتراپی]] باشد تا حد زیادی درد و ناراحتی بیمار را برطرف کرد. بررسی‌های علمی نشان داده‌است که علائم تحریک عصب سیاتیک و درد بیماران پس از سه ماه درمان داروئی و استراحت نسبی و فیزیوتراپی٬فیزیوتراپی، در ۷۵ ٪ موارد بهبود یافته‌است.."<ref name=pmid11887877pmid 11887877>{{cite journal |author=Vroomen PC, de Krom MC, Knottnerus JA |title=Predicting the outcome of sciatica at short-term follow-up |journal=Br J Gen Pract |volume=52 |issue=475 |pages=119–23 |year=2002 |month=Feb |pmid=11887877 |pmc=1314232 |url=http://openurl.ingenta.com/content/nlm?genre=article&issn=0960-1643&volume=52&issue=475&spage=119&aulast=Vroomen}}</ref>
ادامه درمان طبی شامل موارد زیر نیز می‌باشد:
* آموزش روش‌های کاستن وزن و فشار روی ستون فقرات.
* ادامه فیزیوتراپی و گذاشتن کشش.
* ادامه تجویز داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی.
* احتمال استفاده از داروهای استروئیدی خوراکی. مطالعات اخیر استفاده از داروهای استروئید را به صورت خوراکی مؤثر نشان نداده‌اند این از آنجاست که تفاوتی بین استفاده از داروی استروئید سیستمیک و پلاسیبو ملاحظه نشده استنشده‌است.
* تزریق داروهای استروئید داخل [[مجرای نخاعی]].{{نشان|۲۰}}. مطالعات نشان داده که پس از تزریق پیرامون عصب نخایی درد در ۵۵درصد بیماران کاهش یافته و این بهبود در ۵۰ در صد بیش از یک سال دوام دارد. احتمال تأثیر تزریق به مقدار فشار دیسک خارج شده بر روی عصب نخایی بستگی دارد. (این تحقیق نامه برنده جایزه Rob Johnston از جامعه ستون فقرات قاره اقیانوسیه شد.{{مدرک}})
<<ref
Ghahreman A, et al The efficacy of transformational injection of steroids Pain Medicine 2010, 11
Pages 1149-68
* کاهش مصرف دخانیات.<ref>{{cite web|url=|title=[http://health.rush.edu/healthinformation/orthopedics%20center/1/000442.aspx Rush University Medical Center] بازدید=۲۰۱۲–۳-۱۲۲۰۱۲–۳–۱۲}}</ref>
 
=== درمان جراحی ===
اگر شدت علائم زیاد باشد و با درمان طبی و فیزیوتراپی بهبود نیابد و در [[ام آر آی]](MRI) و میلوگرافی نیز تأئیدتأیید گردد نیاز به [[عمل جراحی]] دارد.
بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند معمولاً دو دسته‌اند: یا درجاتی از آسیب عصبی قبل از عمل ایجاد شده بود یا فاقد این حالت بودند که باید بعد از عمل جراحی تحت درمان تکمیلی [[فیزیوتراپی]] قرار گیرند؛ به خصوص بیمارانی که قبل از عمل درجاتی از صدمه عصبی ایجاد شده باشد.
 
درمان جراحی با دو روش انجام می‌شود:
* '''جراحی باز''' روش متداول و مرسوم در جراحی فتق دیسک می‌باشد وطی آن دیسک خراب شده تراشیده و برداشته می‌شود و ممکنست همراه آن جوش دادن مهره بالا و پائین آن هم طی عمل صورت گیرد. در مواردی این جوش دادن توسط پلاتین و پیچ و مهره انجام شده و دو مهره با فاصله ازهم تثبیت میگردندمی‌گردند.
* '''جراحی از شکاف کوچک پوستی'''{{نشان|۲۱}} که خود به دو روش لیزری و [[آندوسکوپی]] از طریق برش کوچک پوستی انجام می‌شود.
طبق گزارش‌های معتبر روش جراحی باز نتایج بهتری نسبت به روش‌های بسته داشته‌است.<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2697136/pdf/1471-2474-10-49.pdf Effectiveness of percutaneous laser disc decompression versus conventional open discectomy in the treatment of lumbar disc herniation; design of a prospective randomized controlled trial]
خط ۱۲۲:
 
=== دستکاری{{نشان|۲۲}} ===
برطبق گزارش [[سازمان بهداشت جهانی]] و گزارش‌های متعدد دیگر٬دیگر، دستکاری و ماساژهای سنگین و رگ برداری در فتق دیسک مهره‌ای نه تنها مفید نبوده بلکه با عوارض شدید همراه است.<ref>[http://www.who.int/medicines/areas/traditional/Chiro-Guidelines.pdf WHO guidelines on basic training and safety in chiropractic. "2.1 Absolute contraindications to spinal manipulative therapy", p. 21.] [[WHO]]</ref>
 
== یادداشت ==
<references group="یادداشت" />
 
== پانویس ==
خط ۱۶۴:
 
== منابع ایرانی ==
* {{یادکرد|کتاب=فیزیوتراپی در ضایعات ارتوپدیک|نویسنده =ناصری، نسرین|ناشر =صبح سعادت|چاپ=اول|شابک= }}
* قاضی جهانی، بهرام، ترجمه مبانی طب سسیل، بیماریهای مغز و اعصاب. مرکز نشر اشارت
* اعلمی هرندی، بهادر، اصول ارتوپدی و شکسته بندی، چاپ ششم، نشر فروغ اندیشه
خط ۱۷۰:
== منابع بین‌المللی ==
{{چپ‌چین}}
* Wheeless Textbook of Orthopedics ''[http://www.wheelessonline.com/ortho/disc_herniation Disc Herniation] بازدید ۹–۳-۲۰۱۲۹–۳–۲۰۱۲''
* وبگاه eMedicine.Medscape ''[http://emedicine.medscape.com/article/249113-overview Lumbar disc disease]''
* وبگاه [http://orthoinfo.aaos.org/topic.cfm?topic=A00334&return_link=0 Orthoinfo.aaos] بازدید ۹–۳-۲۰۱۲۹–۳–۲۰۱۲.
 
{{پایان چپ‌چین}}
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/فتق_دیسک_بین‌مهره‌ای»