یهودیان بخارایی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''یهودیان بخارایی'''، [[یهودیان|یهودیانی]] از [[آسیای میانه]] هستند که به [[گویش بخارائی]] که گویشی از [[زبان پارسی]] است، سخن می‌گویند.<ref name="Sloame 1991">{{cite web | last=Sloame | first=Joanna | title=Bukharan Jews | website=Jewish Virtual Library | date=1991-08-31 | url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/Bukharan_Jews.html | accessdate=2016-10-10}}</ref><ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/adler-elkan-nathan ADLER, ELKAN NATHAN], ''Encyclopedia Iranica''</ref> تعداد کلیمیان بخارایی را درحدود ۱۶۰۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰۰ نفر تخمین می‌زنند. نام آن‌ها از نام امارت پیشین بخارا در آسیای میانه برگرفته شده که دارای شمار شایان توجهی [[یهودی]] بوده استبوده‌است.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/bukhara-vii BUKHARA vii. Bukharan Jews], ''Encyclopedia Iranica''</ref> پس از فروپاشی [[شوروی]]، اکثریت آن‌ها به [[ایالات متحده]] (به ویژه [[فارست هیلز]]، [[نیویورک]]) و [[اسرائیل]] مهاجرت کردند و شمار دیگری نیز به [[اروپا]] و [[استرالیا]] مهاجرت نمودند.

گرفته شده استشده‌است. در آن هنگام چون که بیشتر یهودیان، فرمان‌بردار امارت بخارا بودند بدین نام نامیده شدند، ولی آنان، خود را [[بنی‌اسرائیل]] می‌نامیدند.

نخستین نوشتارها دربارهٔ یهودیان آسیای میانه به آغاز سدهٔ چهارم میلادی باز می‌گردد. در کتاب تلمود، ربی شموئیل بر بستا یکی از هموندان فرهنگستان تلمودی در پومبدیتا، یاد کرده استکرده‌است که به [[مرو]] در [[ترکمنستان]] امروزی سفر کرده استکرده‌است و نگران بوده استبوده‌است که شراب و الکلی که به دست یهودیان محلی فراوری می‌شده، کوشر نباشد. نوشتارهای یهودی استخوان‌دان‌های متعلق به سده‌های پنجم و ششم میلادی که میان سال‌های ۱۹۵۴ تا ۱۹۵۶ میلادی کشف شد، بودن یهودیان در مرو را اثبات می‌کند.

در گذر هزاره‌ها جامعهٔ یهودیان آسیای میانه که از یهودیان اسپانیا، شمال شرقی ایران و یهودیان عرب شکل گرفته بود، دوره‌های آزادی و کامیابی و نیز دوره‌های ستم وبیداد را از سر گذرانده است. با پاگیری جادهٔ ابریشم میان چین و غرب در سدهٔ دوم پیش از میلاد که تا سدهٔ شانزدهم میلادی به درازا کشید، شماری از یهودیان در امارت بخارا گرد آمدند و نقش برجسته‌ای در رونق این راه داشته‌اند. پس از اخراج به دست بابلیان، آنان به قلمرو شاهنشاهی [[پارس]] ([[هخامنشیان]]) رفته در آن پراکنده و کامیاب شدند. هر چند در سدهٔ پنجم دوره‌ای از آزار آغاز شد. بر پایهٔ کتاب میشناه فرهنگستان‌های پرآوازهٔ بابل بسته شد و شماری از یهودیان کشته و رانده شدند. پس از کشورگشایی عرب‌های مسلمان در سدهٔ هشتم میلادی، یهودیان (مانند مسیحیان) اهل ذمه به شماربه‌شمار رفتند و ناگزیر از پرداخت جزیه شدند. حملهٔ مغول در سدهٔ سیزدهم میلادی نیز اثرهای ناگواری بر یهودیان بخارایی گذاشت.

پیرامون سال ۱۶۲۰ میلادی، نخستین کنیسه در شهر بخارا ساخته شد. این کار بر خلاف قانون خلیفهٔ دوم عمر بود که ساخت کنیسه‌های تازه را ناروا می‌دانست در حالی که ویران کردن کنیسه‌هایی نیز ناروا می‌کرد که پیش از اسلام ساخته شده بودند. موردی نیز هست که خلیفه عمر دستور ویرانی مسجدی را داده است که غیرقانونی بر روی ملک یهودیان ساخته شده بود. پیش از ساخت کنیسه، یهودیان جایگاهی مشترک در مسجد مسلمانان داشتند. این مسجد، [[مغاک عطاری (عطاران)]] نامیده می‌شد. برخی می‌گویند که یهودیان و مسلمانان در کنار هم در جایی یگانه و همزمانهم‌زمان نیایش می‌کردند. برخی از سرچشمه‌ها می‌گویند که یهودیان پس از مسلمانان نیایش می‌کردند. هزینهٔ نخستین کنیسهٔ یهودیان را دو تن پرداختند: نادر دیوان بیگی یکی از بزرگان سرشناس و بیوه‌ای گمنام که او را فرد بلندپایهٔ تیزهوشی گزارش کرده‌اند.

[[پرونده:Jewish Children with their Teacher in Samarkand.jpg|بندانگشتی|چپ|250px| بچه هایبچه‌های یهودی همراه معلمشان در سمرقند، ۱۹۱۰]]

امروزه، ۱۰۰،۰۰۰ یهودی بخارایی در اسرائیل (بیشتر در کلان‌شهر تل‌آویو همچنین در شهرهای نزدیک تل‌کبیر، شاپیرا و کیریات شالوم) به سر می‌برند. ۵۰،۰۰۰ تن در ایالات متحده (بیشتر در کوئینز و نیویورک)، چیزی پیرامون ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ تن در ازبکستان و نزدیک ۵۰۰ تن در کانادا (بیشتر در تورنتو، انتاریو) زندگی می‌کنند. در تاجیکستان کم و بیش کسی باز نمانده استنمانده‌است. (در سنجش با ۱۵،۰۰۰ تن جمعیتشان در ۱۹۸۹)