احمد صدر حاج‌سیدجوادی: تفاوت میان نسخه‌ها

| نقل قول =}}</ref> در [[اولین دوره مجلس شورای اسلامی]] و به مدت ۳۰ سال سرپرستی [[دائرةالمعارف تشیع]] را عهدهعهده‌دار دار بوده استبوده‌است.

فرزند سید علی (صدر المعالی) فرزند حاج سید حسین مجتهد خیابانی (حاج سید جوادی) که طبق جزوه شجره طیبه تألیف [[سید حسن حاجی سید جوادی]] (دبیر) تا سی و چند نسل قبلی به [[زید بن علی|زید بن علی بن حسین]] پیوند یافته‌است. در محرم سال ۱۳۳۵ قمری برابر با ۱۲۹۶ در [[قزوین]] در خانه جد خود- جنب اداره شهربانی- زاده شد. حاج سید حسین از شاگردان خاص [[ملا محمدکاظم خراسانی]] (آخوند خراسانی) در [[نجف اشرف]] بوده که پس از اتمام تحصیلات خارج حوزوی به [[قزوین]] مراجعت و مرجع عالم بود. جد اعلای آنهاآن‌ها میر اولیا و فرزندش میر ابراهیمی اوایل پادشاهی [[صفویان|صفوی]] از [[تبریز]] به [[قزوین]] مهاجرت و در آنجا سکونت کرده و قضاوت اهالی به آنهاآن‌ها محول گردیده بود که همچنان تا اواخر قاجار ادامه یافت. یکی از فرزندان میر ابراهیمی، حاج سید عبدالجواد بوده که حاج سید جوادی از نام او نشأت گرفته استگرفته‌است. همه اجداد این خانواده از عالمان دین بوده و اعضاء آنهاآن‌ها تاکنون علاوه بر [[قزوین]] در [[مصر]] و [[هند]] و [[شیراز]] و [[مشهد]] و غیره پراکنده‌اند. آرامگاه میر اولیا و میر ابراهیمی در آرامگاهی در میدان جنوب [[امامزاده شاهزاده حسین|شهزاده حسین]] قرار دارد که ساختمان مزبور به علت قدمت اثر (از زمان [[صفویان|صفوی]]) همچنان تنها ساختمان باقی‌مانده در آن میدان است. آرامگاه سید عبدالجواد و فرزند او میر حسین (سید بحرالعلوم از استاد به فضل و دانش و تقوی یاد می‌کند) در شمال شهزاده حسین در مقبره‌ای وسیع قرار دارد که غالب این خانواده در آنجا مدفون هستند.

او در [[اسفند]] ۱۳۲۲ وارد خدمت قضایی [[دادگستری]] شد و در ابتدا به دادیاری دادسرای شهرستان [[رشت]] و بعد بازپرسی آن منصوب شد. در این دوره [[گیلان]] به خاطر درگیری‌های بسیار زیاد [[حزب توده]] پرتلاطم بود. او به علت بازداشت توده‌ای‌ها و رسیدگی به پرونده آنهاآن‌ها به دادگستری [[اراک]] منتقل و در آنجا سمت ریاست شعبه ۲ دادگاه‌های عمومی شهرستان را یافت (۱۳۲۵ شمسی) و چندی بعد با سمت دادستانی شهرستان ساوه (۱۳۲۶ شمسی) به [[ساوه]] رفت و سپس به سمت ریاست [[دادگستری]] آن شهرستان منصوب شد (۲۸–۱۳۲۷). در اوایل سال ۱۳۲۸ شمسی با سمت ابتدا دادیاری دادسرای تهران و سپس بازپرسی دادسرا به تهران منتقل شد.

فعالیت سیاسی صدر از هنگام ورود به [[تهران]] و آشنایی‌اش با [[سید رضا زنجانی]] و در دوران نخست‌وزیری [[محمد مصدق]] شروع شد. پس از کودتای ۲۸ مرداد و حکومت علی مصدق و تشکیل نهضت مقاومت ملی ایران به رهبری [[آیه الله زنجانی]] به آن نهضت پیوست و کمیته ادارات آن نهضت را با عضویت نیکومنش، اقلیدی، ذوالنصر و [[امیرحسین پولادی]] تشکیل داد و در فعالیت مبارزاتی از قبیل حضور در اجتماعات و تظاهرات و اعتصابات و همکاری در نشر [[راه مصدق]] و اعلامیه دیگر و پخش آنهاآن‌ها و تهیه متن‌های سیاسی با کمک برادرش [[علی‌اصغر حاج سید جوادی]] فعالیت مداوم داشت.

در اوایل سال ۱۳۴۰ با تشکیل کنگره [[جبهه ملی دوم]] و اختلاف نظر میان اعضاء استقلال فکری نمایان [[سید محمود علایی طالقانی|محمود طالقانی]] و [[مهدی بازرگان]] و [[یدالله سحابی]] که منجر به کناره‌گیری آنان از کنگره [[جبهه ملی ایران]] شد و موضوع تجمع دوستان همفکر که علاوه بر فعالیت ملی میهن ملاحظات جنبه‌های مذهبی نیز ضروری و حتمی است مطرح و تشکیل جمعیت جدیدی ضروری و لازم (نهضت‌آزادی ایران) به نظر رسید.{{مدرک}} در [[اردیبهشت]] ماه سال ۱۳۴۰ با تشکیل حکومت [[علی امینی]] و وزارت [[نورالدین الموتی]] به [[دادستانی عمومی شهرستان تهران]] منصوب گردید. در طول سمت دادستانی که حدود یک سال و نیم طولانی بود غالب پرونده‌های اتهامی طرفداران دربار و افراد در رأس هیئت حاکمه مخصوصاً مسائل مالی آنهاآن‌ها نظیر پرونده ساختمان سنا که فروغی (هم بازی [[شاه]]) و کیانی رئیس [[شرکت سیوند]] و صفایی (که پسرخاله [[سرلشکر نصیری]] بود) همه از طرفداران دربار بودند و دریانی در تخلفات مالی و داوریان و غیر هم از احزاب به دستور صدر توقیف و پرونده‌ها مورد تعقیب قرار گرفتند که غالباً اتهامات آنهاآن‌ها ثابت و منجر به صدور ادعانامه از طرف دادستان گردید و مخصوصاً در پرونده ساختمان سنا (مجلس شورای بعدی کنونی) مأموریت و وساطت [[حسن ارسنجانی]] از طرف دربار به جایی نرسیده و ۳۵ میلیون تومان اختلاس متهمان به وسیله کریمی‌پور بازپرسی ثابت گردید ولی غالب پرونده‌ها با استعفای دولت و برکناری الموتی و صدر در مراحل معوق و بعد بلا اثر باقی‌ماند. پرونده مهم دیگری که اتمام [[سرلشکر آزموده]] و توقیف او (که دادستان دادگاه دکتر مصدق بود) و شور و هیجان و خوشحالی شدیدی بین مردم ایجاد کرده بود و مصدق عکس امضا شده خود را به نام صدر فرستادند و تشکر کردند و [[لطف‌الله میثمی]] در خاطرات خود نوشته‌است که: «صدر حاج سید جوادی (دادستان تهران) آزموده زیر این جز نوشته بود: یکی از آدم‌های بسیار خطرناک است و باید با او برخورد جدی کرد».<ref>(خاطرات میثمی ج ا/ ۷۹)- نشر صمدیه</ref> آقای [[گلستانیان]] وزیر دادگستری قبلی نیز در خاطرات خود نامی از صدر یاد کرده‌است که در سفر [[خراسان]] برای رسیدگی به یک پرونده [[آستان قدس رضوی]] آمده بود و با صدر در آنجا تماس داشته‌است؛ و همچنین در جریان توقیفات زیاد مبارزان و طرفداران مصدق در [[حکومت نظامی]] و [[دادرسی ارتش]] مراتب از طرف صدر و دادستان تهران مورد سؤال از آن دستگاه‌ها و اعتراض به غیرقانونی بودن بازداشت‌ها قرار می‌گرفت و آزادی آنهاآن‌ها را خواستار می‌شد. او در [[زندان شهربانی]] با رادنیا و آسایش از مبارزان علیه دربار ملاقات نمود که بلافاصله به دربار از طرف سازمان امنیت گزارش گردید کلیه این اقدامات به حدی رسید که خشم دربار و شاه را برانگیخته بود و بلافاصله پس از سقوط حکومت دکتر امینی و کناره‌گیری مرحوم الموتی صدر نیز منتظر خدمت و از کار برکنار شد. ادامه انتظار خدمت ناچار منجر به بازنشستگی پیش از موعد صدر گردید که باز هم به علل مخالفت سازمان امنیت و دستگاه‌های حاکم تقاضای صدور پروانه وکالت او بیش از یک سال و نیم طول کشید تا اینکه کانون وکلا آن پروانه را صادر نمود. (۱۳۴۶ شمسی) در مبارزات روحانیان که در دهه ۵۰ شروع شده بود [[هاشمی رفسنجانی]] برای تعیین وکیل جهت هر یک از زندانی‌ها یا تبعیدی‌ها، تنها و مرتباً به صدر مراجعه می‌نمود و صدر هم با وکلای دادگستری امثال [[اسدالله مبشری]]، [[نورعلی تابنده|نورعلی تابنده (بعداً در تصوف ملقب به مجذوبعلی شاه)]]، [[عبدالکریم لاهیجی]]، [[متین دفتری]]، [[حسن نزیه]]، [[منوچهر مسعودی]] و اعتصام هماهنگی می‌کرد و وکالتنامه‌های ارسالی از طرف رفسنجانی پس از امضاء وکلای تعیین به آنهاآن‌ها از طرف صدر تسلیم می‌گردید. از جمله افرادی که وکالتشان با خود صدر بود [[سید علی خامنه‌ای]] (صدر اصرار داشت سید محمد خامنه‌ای که وکیل شده بهتر است در دفاع برادرش شرکت کند اما هاشمی با مشورت از طرف خامنه‌ای نپذیرفت) [[مهدوی کنی]]، [[شیخ صادق خلخالی]]، فرزندان [[موسوی اردبیلی]] و [[علی مشکینی]]- ربانی شیرازی و عده‌ای دیگر و [[احمدی فروشانی]] در اصفهان و [[سید عبدالحسین دستغیب]] در شیراز که خود برای دفاع از آنهاآن‌ها به شیراز رفت و در محاکمه شرکت کرد.

صدر برای دفاع از [[سید علی خامنه‌ای]] و [[شیخ علی تهرانی]] و نوری که یک پرونده داشته دوبار با هواپیما به مشهد رفت و دفعه دوم هنگام محاکمه عده ۱۰ تا ۱۵ نفر از وابستگان به سازمان امنیت جلوی در دادگستری جمع شده و شعار مرگ بر خامنه‌ای، مرگ بر صدر حاج سید جوادی می‌دادند پاسبان مأمور جلوی درب دادگستری مطلع شده که آنهاآن‌ها قصد کتک کاری مفصل هنگام خروج از آنجا را داشتند مراتب را به تیمورتاش (رئیس دادگاه جنائی محل محاکمه) اطلاع داد و تیمورتاش با عجله جلسه را (با رضایت صدر) تجدید کرد و صدر را با دو مأمور از درب پشت دادگستری به خارج و به تاکسی رسانیدند.

صدر جزو مؤسسین [[انجمن طرفداران حقوق بشر]] و نیز [[دفاع از زندانیان سیاسی]] بود که در [[جمعیت طرفداران حقوق بشر]] دایره حقوقی آنهاآن‌ها اداره می‌کرد و از دستگاه‌ها به خاطر زندانی شدن افراد سؤالات متعددی می‌نمود و بازداشت و محاکمه آنهاآن‌ها را تعقیب می‌کرد و نیز از طرف این جمعیت هنگام حمله و هجوم اراذلی و اوباشی یا مأموران [[سازمان امنیت]] در شهرستان‌ها به نمایندگی از آن جمعیت به چند شهرستان سفر کرد. (با همراهی افراد دیگر از نمایندگان نویسندگان یا کانون وکلا یا جمعیت‌های دیگر) که از آن جمله بود سفر به مشهد سفر به قزوین و به نجف آباد که در نجف آباد به اتفاق دو نفر نماینده دیگر جمعیت‌ها و [[وزارت دادگستری]] و یک خارجی و چند نفر دیگر مواجه با برخورد شهربانی و جلب صدر و دکتر متین به اداره شهربانی و تحت نظر بودن سه ساعت در آنجا که نتیجه با تلفن [[وزارت دادگستری]] از مرکز آزادی یافته و به تهران مراجعت کردند (آذر ۵۷) و گزارش برای آگاهی مردم دادند.

اغلب هماهنگی برای مصاحبه با خبرنگاران خارجی با مطلعین از مسائل سیاسی در تهران توسط صدر صورت می‌گرفت. این مصاحبه‌ها در منزل خود او یا محل‌های دیگر صورت می‌گرفت و در روزنامه‌های خارجی منعکس می‌گردید. یکی از روزنامه نگارانروزنامه‌نگاران که می‌خواست با یکی از شکنجه‌شده‌ها در زندان ملاقات کنند، که [[حسن لاهوتی اشکوری|حسن لاهوتی]] به اتفاق هاشمی رفسنجانی در ماشین صدر ملاقات کرد؛ و در طول راه اتوبان کرج موضوع شکنجه‌ها از طرف سؤال می‌شد و لاهوتی جواب می‌داد و توسط صدر به زبان فرانسه ترجمه می‌شد. لاهوتی در پاسخهای خود گفت من و پسرم در زندان بودیم و بازجویان برای آنکه از لاهوتی و پسرش حقایق و واقعیت را کشف کنند پسر را آورده و شلاق به دست لاهوتی دادند که فرزندش را شلاق بزند. لاهوتی با کراه تمام اولین ضربه را که زده و پسرش گفته‌است پدر آهسته بزن لاهوتی گفت اگر آن موقع کاردی در دسترسم بود خود را می‌زدم و از این عذاب روحی خلاص می‌شدم. در اینجا خبرنگار مزبور حیرت کرده بود و می‌گفت شما اشتباه ترجمه نمی‌کنی؟ گفتم نه عین اظهار خود ایشان است. این مصاحبه در لوموند منتشر شد و انعکاس عجیبی داشت.{{مدرک}}

او در تشکیلات [[جمعیت دفاع از آزادی]] که به وسیله [[یدالله سحابی]] و [[مهدی بازرگان]] پایه‌گذاری گردید، جزو مؤسسین و اعضاء اصلی بود و از اداره کنندگان کمیته حقوقی آنهاآن‌ها و تعقیب پرونده‌های زندانیان امنیتی بود. با صدور دستور تشکیل شورای انقلاب از طرف [[آیت الله خمینی]] صدر از اعضای آن شورا بود.

او در فعالیتهاییفعالیت‌هایی که [[عباس امیرانتظام]] برای جلوگیری از هجوم ارتش به مردم انجام می‌داد، شرکت می‌کرد. همچنین در ملاقات با [[جواهر لعل نهرو]] [[نخست وزیر هند]] و دادن دسته گل توأم با نامه‌ای که [[علی‌اصغر حاج سید جوادی]] خطاب به او تهیه کرده بود، حاضر بود و همچنین در تهیه قالیچه هدیه به شهر قهرمان [[اسکندریه]] فعالیت داشت.

در استقبال از آیت‌الله خمینی هنگام مراجعتش به تهران به اتفاق [[سید محمود طالقانی]] و [[مهدی بازرگان]] و [[یدالله سحابی]] حاضر بود و دیدارهایی با او در [[مدرسه رفاه]] توسط آنهاآن‌ها صورت گرفت و بالاخره به عضویت [[دولت موقت]] بازرگان، ابتدا به عنوان[[وزیر کشور]] (۱۳۵۷ شمسی) و سپس به عنوان [[وزیر دادگستری]] عضویت داشت. او در دوران تصدی گری [[وزارت کشور]] تلاش بسیاری برای برقراری نظم شهرها و جلوگیری از آشوب و اخلال اوباش و تعیین [[استاندار]]ان و [[فرماندار]]ان و به فعالیت انداختن [[کلانتری]]‌ها و مراقبت از اقدامات ضد [[انقلاب]] انجام داد و سپس [[رفراندم]] تغییر [[رژیم]] که بیش از 98 درصد مردم در آن رأی دادند را برگزار کرد و در انتخابات [[مجلس خبرگان]] و پس از تسلیم [[پیش نویس قانون اساسی]] به مجلس، اقدامات مؤثری مبذول داشت. او در [[تیر (ماه)|تیر]] ماه ۱۳۵۸ یا [[استعفا]]ی [[اسدالله مبشری]] به [[وزارت دادگستری]] منصوب گردید که تا آخر مأموریت [[دولت موقت]] ادامه داشت. در دادگستری هم برای تنظیم قوانین لزوم که قانون [[دادگاه‌های مدنی]] خاص از آن جمله بود همت گماشت.

صدرحاج‌سیدجوادی با وجود داشتن پروانه وکالت در پرونده‌های عادی در را دخالت نکرد و تنها در پرونده‌هایی که علیه بازرگان یا به شکایت او تشکیل شده بود به عنوان وکیل مدافع حاضر شد و به همین صورت در پرونده مربوط به [[نهضت آزادی ایران]] و دبیر کل بعدی آن [[ابراهیم یزدی]] برای دفاع از حقوق آنهاآن‌ها شرکت نمود. او در سال‌های اخیر نیز عضو افتخاری [[شورای مرکزی نهضت آزادی ایران]] بود. صدرحاج سیدجوادی در ۱۸ فروردین در سن ۸۴ سالگی بازداشت شد و با سپردن وثیقه به مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان بعد از یک هفته آزاد شد. او همراه با سایر متهمین نهضت برای محاکمه که به دادگاه احضار شد و پس از انجام محاکمه به اتفاق سایر اعضاء نهضت آزادی ایران به پرداخت جریمه نقدی (به علت رعایت دادگاه و کهولت سن) در حدود ۵۵ میلیون ریال محکوم گردید. صدرحاج سیدجوادی در محاکمه انفرادی از خود دفاع نکرد ولی وکیل او [[محمدعلی دادخواه]] دفاع جداگانه‌ای از او انجام داد و همچنین صدرحاج سیدجوادی شخصاً حاضر به درخواست تجدید نظر در حکم بدوی نشد و دادخواه تقاضای تجدید نظر در حکم نمود.

در دهه ۴۰ و بعد از بازداشت اعضای نهضت آزادی، صدرحاج سیدجوادی به همراه افرادی مانند [[گلپروران]] و [[پرویز یعقوبی]] و [[هاشم صباغیان]] (و ایام مختصری هم [[جلال الدین فارسی]] پس از آمدنش از خارج و یکی دو نفر دیگر) عضو هیئت اجرائیه موقت [[نهضت آزادی]] بود. صدر در فعالیت‌های [[نهضت آزادی ایران]] پیوسته شرکت داشته و همیشه عضو شورای مرکزی نهضت بوده. او پس از بازداشت عزت‌الله سحابی که مأمور تماس با دوستان و نمایندگان نهضت در خارج از ایران بودند عهده دارعهده‌دار برقراری این تماسها گردید و در آمریکا با ابراهیم یزدی و همچنین تقی‌زاده در [[لندن]] و[[صادق قطب زاده]] و [[ابوالحسن بنی صدر]] در [[پاریس]] و [[صادق طباطبایی]] در [[آلمان]] مدتبا در تماس بود. خود او نیز در [[فروردین]] ۱۳۵۶ شمسی مأموریت یافت که هنگام مسافرت به خارج با این افراد در تماس بوده و در هر محلی مشکلات مربوط به آن شهر یا کشور را بررسی و با دقت کامل رفع کند. در هنگام مسافرت او به [[آمریکا]]، مرگ [[علی شریعتی]] اتفاق افتاد که با کمک آقای [[ابراهیم یزدی]]، [[احسان شریعتی]] (فرزند شریعتی) را برای حمل جنازه از [[لندن]] به [[سوریه]] فرستاده و دیگر اقدام‌های لازم لزوم معمول داشت.

او در نامه خود به مراجع خواست که آنهاآن‌ها سکوت خود را در برابر مظالم و فجایع داخلی بشکنند و از رئیس قوه قضاییه درخواست کرد دادگاه انقلاب را سی سال پس از پایان انقلاب تعطیل کند. او در نامه خود به رهبر جمهوری اسلامی با یادآوری اینکه زمانی وکیل او بوده و حق‌الوکاله خود را نگرفته است،نگرفته‌است، از او خواست «ضمن صدور دستور آزادی تمامی زندانیان سیاسی و به ویژه رفع حصر از آقایان مهندس میرحسین موسوی و حجت‌الاسلام و المسلمین مهدی کروبی و اعلام آشتی ملی، زمینهٔ بازگشت به نظم و آرامش را فراهم نماید.»

او در نامه خود به مراجع بین‌المللی خواستار موضع گیریموضع‌گیری آنان علیه ظلم به زندانیان سیاسی ایران و پیگرد حقوقی عاملان و آمران فجایع بعد از انتخابات شد.

او در پیامی که به مناسبت هشتمین سالگرد درگذشت دکتر سحابی صادر کرد به رهبران جمهوری اسلامی توصیه کرد: «اگر می‌خواهند از مسیر ظالمانه‌ای که پیش گرفته‌اند، بازگردند؛ به سخنان آن پیر دوباره مراجعه کنند که از آن جمله نامه‌ای به رهبر فعلی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۷۸ بود که اگر مفاد آنراآن را آویزهٔ گوش خود می‌کردند وضع حکومتی که با وعدهٔ مدینة النبی برسر کار آمده بود این نمی‌شد.»

همچنین او در پیامی به مناسبت سالگرد درگذشت [[سید محمود طالقانی|طالقانی]] توصیه کرد: " که الگوی وحدت طالقانی را سرمشق کار خود قرار دهند تا امثال طالقانی‌ها پدید آیند و ایران عزیز از این شرایط اسفبار نجات یابد." او اضافه کرد: در پایان حاکمان را نیز توصیه می‌کنم به مردم بازگردند و به جای سرکوب مخالفان به تعامل بپردازند. اگر دوام قدرت با چنین روش هائی ممکن بود تا کنونتاکنون تاریخ شاهد انقراض حکومتهای دیکتاتوری و پیروزی ملت‌ها نبود."

آقای حاج سید جوادی که ۹۶ سال دارد، در نامه‌ای سرگشاده با اشاره به کهولت سن و وضیت جسمی اش نوشته‌است که «نه پای سفر دارم و نه دل دوری از وطن، اما دادگاه صادر کنندهصادرکننده رای و مسئولان آن را فاقد شرایط صلاحیت قانونی و اخلاقی می‌دانم.»<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/07/120711_l23_seyedjavadi_letter.shtml BBC فارسی - ایران - اعتراض احمد صدر حاج سید جوادی به ممنوعیت خروجش از ایران<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>

رسانه‌های فارسی زبان داخل و خارج از ایران به طوربه‌طور گسترده مرگ او را پوشش دادند و با تهیه گزارش و انجام مصاحبه به این موضوع پرداختند. پیکر دکترسیداحمدصدرحاج سیدجوادی روز ۱۲ فرودرین ۱۳۹۲ با حضور ده‌ها تن از چهره‌های شناخته شده، [[فعالان سیاسی]] و مردم از جلوی بیمارستان آبان [[تشییع]] شدو در [[مقبره خانوادگی]] [[قزوین]] به خاک سپرده شد.

در این مراسم چهره‌هایی نظیر [[ابراهیم یزدی]]، [[حسین شاه‌حسینی]]، حسین انصاری راد، [[عبدالله نوری]]، محمد توسلی، [[هاشم صباغیان]]، [[غلامعباس توسلی]]، [[عباس امیرانتظام]]، [[عباس شیبانی]]، [[غلامحسین کرباسچی]]، [[محمدرضا عارف]]، [[محمدرضا خاتمی]]، [[محمد ملکی]]، [[محمدبسته نگار]]، [[حبیب‌الله پیمان]]، [[سید حسین موسویان]]، [[ادیب برومند]] ،[[بهرام نمازی]]، حسین شاه اویسی، [[خسرو سیف]]، [[محمد نوری زاد]]، [[محمدجواد مظفر]]، [[سعید لیلاز]]، خانواده [[علی شریعتی]] و جمعی دیگر از روزنامه نگاران،روزنامه‌نگاران، فعالان ملی-مذهبی و اعضای احزاب ملی حضور داشتند.

* [http://www.rahesabz.net/story/24399 نامه صدرحاج سید جوادی به نهادهای بین‌المللی: تا دیر نشده علیه ظلم به زندانیان سیاسی ایران موضع گیریموضع‌گیری کنید]