سلول گیاهی: تفاوت میان نسخه‌ها

سیتوپلاسم هر دو یاخته مجاور به وسیله منافذ موجود (پلاسمودسم‌ها) با هم ارتباط دارند. غشای سیتوپلاسمی از یک لایه دو مولکولی فسفولیپید تشکیل یافته استیافته‌است که پروتئین‌ها به دو صورت سطحی و عمقی در آن غوطه‌ورند. نقش غشای سیتوپلاسمی حفظ تراوایی انتخابی است. زمینه سیتوپلاسم اساسی‌ترین قسمت درونی یاخته را تشکیل می‌دهد، زیرا اکثراً اعمال بیوسنتزی یاخته در آن صورت می‌گیرد. اندامک‌ها در این زمینه قرار دارند. یکی از ویژگی‌های سیتوپلاسم جنبش دائمی آن است که در اثر انقباض ریزرشته‌ها بوجود می‌آید، ولی ریزلوله‌ها به این جریان جهت می‌دهند.<ref>[http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=سلول+گیاهی&SSOReturnPage=Check&Rand=0 دانشنامه رشد]</ref>

سلول بعضی از باکتری‌ها و ویروس‌ها و تمام [[قارچ]]‌ها و گیاهان بوسیله دیواره‌ای به‌نام دیواره سلولی احاطه شده استشده‌است. سلول‌های جوان و در حال رشد، سلول‌های ذخیره‌ای و سلول‌های [[فتوسنتز]] کننده‌کننده در برگ‌ها فقط دارای دیواره اولیه سلول می‌باشند. دیواره سلول در این گونه اندام‌ها نرم بوده و به آن‌ها امکان رشد می‌دهد. سلول‌ها در گیاهان بالغ به‌خصوص آن‌هایی که رشد در آن‌ها پایان یافته دارای یک دیواره دیگر به‌نام دیواره ثانویه بوده که بین دیواره اولیه و غشاء سلول قرار گرفته استگرفته‌است. [[دیواره ثانویه]] خیلی ضخیم‌تر از دیواره اولیه بوده و ضخامت آن تا چندین میکرون می‌رسد.

دیواره اولیه نازک بوده و حدود ۲۵–۹ درصد سلولز دارد. مولکول‌های سلولز به‌صورت رشته‌های دراز و استوانه مانندی به‌نام میکروفیبریل که متصل بهم بوده، دیده می‌شود. میکروفیبریل‌ها در داخل ماده‌ای به‌نام ماتریکس قرار دارند و دارای ساختمان شیمیایی پیچیده‌ای است. بیشتر مواد تشکیل دهنده ماتریکس را همی سلولز تشکیل می‌دهد. دیواره نخستین سلول دارای ۵۰–۲۵ درصد همی سلولز می‌باشد. همچنین مواد دیگر نظیر ترکیبات پکتیکی و پروتئین‌ها در ساختمان دیواره نخستین سلول به‌کار رفته استرفته‌است. دیواره نخستین سلول به‌وسیله بعضی از [[مواد شیمیایی]] تنظیم‌کننده رشد نرم گشته و به سلول این امکان را می‌دهد که در هنگام جذب آب به‌وسیله پروتوپلاسم و فشار ناشی از آن، دیواره سلول خاصیت پلاستیکی پیدا کند و موجب متورم شدن سلول شود. زمانی‌که سلول در حال رشد نیست، [[میکروفیبریل]]‌ها از هم جدا شده و ضمن به‌وجود آمدن شکاف بین آن‌ها، امکان عبور آب و مواد حل شده در آنراآن را از دیواره اولیه سلول فراهم می‌سازد.

بزرگترین جزء درون سلول بوده که در کار تنظیم اعمال فیزیولوژیکی درون سلول دخالت دارد. هسته مرکز سنتز [[آنزیم|آنزیم‌هایی]] است که در فعالیت‌های متابولیکی سلول شرکت دارند. هسته به‌علت دارا بودن صفات [[ژنتیک|ژنتیکی]] عمل انتقال [[وراثت]] را در سلول به‌عهده دارد. همچنین گفته می‌شود که هسته محل سنتز اسیدهای هسته‌ای نظیر [[RNA]] و [[DNA]] می‌باشد. هسته به‌وسیله یک غشاء دولایه‌ای از سیتوپلاسم جدا شده استشده‌است. در داخل هسته، ذرات کروی یا بیضی شکل کوچکی به‌نام [[هستک]] وجود دارد. تعداد هستک‌ها در هسته متغیر بوده، بسته به نوع و گونه گیاه بین ۱ تا ۴ عدد هم برسد. هستک‌ها در مرحله [[تلوفاز]] از مراحل [[میتوز|تقسیم میتوزی]] در سلول، تشکیل می‌شوند. مطالعه ساختمان هستک‌ها نشان می‌دهد که قسمت اعظم آن‌ها از پروتئین و RNA ساخته شده‌اند. یکی از اعمال هستک‌ها سنتز قسمتی از اسید هسته‌ای RNA می‌باشد. از وظایف دیگر هستک‌ها سنتز، پروتئین می‌باشد. پروتئین سنتز شده به‌وسیله هستک، بعداً در ساختن [[ریبوزوم]] به‌کار می‌رود.

این شبکه را می‌توان قسمتی از غشا سلول دانست که به‌صورت شبکه‌هایی در داخل سیتوپلاسم پراکنده شده استشده‌است. این شبکه از غشا دولایه‌ای منفذداری درست شده استشده‌است که در سرتاسر سلول گسترده شده و عمل نقل و انتقال مولکول‌های مختلف را در داخل سلول به‌عهده دارند. این شبکه همچنین عهده‌دار ارتباط سلول از طریق پلاسمودسما با سلول‌های دیگر است. از نقش‌های دیگر این شبکه [[سنتز]] پروتئین، [[استر]]ها و فسفولیپیدها را به‌عهده دارد.

اجزاء نسبتاً بزرگ، و تخم‌مرغی شکل و به تعداد زیاد در سیتوپلاسم سلول‌های فعال پراکنده بوده و محتویات میتوکندری به‌وسیله غشا دولایه‌ای احاطه می‌شود. لایه داخلی غشاء بداخل میتوکندری چین‌خورده بوده و آنراآن را به حجرات متعددی تقسیم می‌کند. میتوکندری به‌دلیل دارا بودن آنزیم‌های مختلف که در واکنش‌های [[واکنش اکسایش-کاهش|اکسیداسیون و احیا]] دخالت دارند، آنراآن را موتور سلول گویند. میتوکندری محل اکثر فعالیت‌های [[زیست‌شیمی|بیوشیمیایی]] در داخل سلول بوده و تقریباً نصف [[متابولیسم|واکنش‌های متابولیکی سلول]] در آن‌ها صورت می‌گیرد.

واحد ساختمانی یا بخش اصلی تشکیل دهنده دستگاه گلژی، [[دیکتیوزوم]] است و شکل‌های دیگر آن می‌توانند از اجتماع تعدادی دیکتیوزوم تشکیل شوند. هر دیکتیوزوم بطور معمول از اجتماع ۳ تا ۸ ساختمان کیسه‌ای که هر کدام را یک [[ساکول]]، [[سیسترون]] با سیسترنا نیز می‌نامند تشکیل شده استشده‌است. به نظر می‌رسد که اجسام گلژی کوچکترین جزء سلول بوده و فقط با میکروسکوپ الکترونی دیده می‌شود. نقش اجسام گلژی شرکت در ساختمان دیواره سلول و همچنین انتقال مواد به داخل سلول گزارش شده استشده‌است.

میکروبادی‌ها اجسام کروی شکل و حجره‌هایی اند که به وسیله یک غشا به هم وصل می‌شوند و در مسیر متابولیکی خاصی نقش ایفا می‌کند. یک نوع آن [[پراکسیزوم|پراکسی‌زوم]]ها هستند که [[اندامک]]های کروی شکل خاصی هستند که در واکنش‌های اکسایش تخصص یافته‌اند. [[کاتالاز]]، یک آنزیم اکسید کنندهاکسیدکننده است. پراکسی‌زوم‌ها در فتوسنتز و تنفس نوری نیز دخالت دارند. نوع دیگر اجسام ریز، گلی اکسیزوم می‌باشد که در دانه‌های ذخیره کنندهذخیره‌کننده روغن وجود دارد. گلی اکسیزوم‌ها دارای آنزیم‌های چرخه گلی اگزالات هستند که در تبدیل اسید چرب ذخیره‌ای به قندها کمک می‌کنند و این قند می‌تواند برای تأمین انرژی جهت رشد در سراسر گیاه جوان جابجا شود.

در سلول‌های گیاهی و جانوری حفره‌هایی به اندازه‌های مختلف وجود دارند که به آن‌ها واکوئل می‌گویند. در سلول‌های گیاهی جوان واکوئل‌ها کوچک و به تعداد بیشتر هستند. اما با رشد سلول، واکوئل‌های کوچک به هم پیوسته و به‌طور معمول یک یا چند واکوئل بزرگ پدید می‌آید که قسمت عمده حجم سلول را اشغال می‌کند. وجود چنین واکوئل‌های بزرگ و تمایز یافته‌ای از اختصاصات سلول‌های گیاهی است و در سلول‌های جانوری یافت نمی‌شود. در واکوئل‌ها شیره‌ای به نام شیره واکوئلی وجود دارد که شامل آب و مواد محلول در آن است. این مواد به وسیله بخش زنده سلول فراهم می‌آیند و ممکن است جزو مواد اندوخته‌ای یا مواد زاید سلول باشند. واکوئل‌ها به خاطر اندوختن بعضی مواد (مانند نمک‌های آلی، پروتئین‌ها، نمک‌های کانی، مواد رنگین و …) در خود، انبار سلول به شماربه‌شمار می‌آیند. اما کار اساسی واکوئل‌ها تنظیم آب داخل سلول است زیرا در تبادل آب میان سلول و محیط آن نقش بسیار مهمی بر عهده دارند. از دیگر اعمال شیره واکوئلی، هضم مواد زائد به وسیله آنزیم‌های موجود در آن می‌باشد. مزه ترش در بعضی از ارقام پرتقال و لیمو به علت وجود مقدار زیادی اسید سیتریک در واکوئل آن‌ها می‌باشد. در چنین شرایطی pH در این گونه واکوئل‌ها ممکن است پائین باشد و تا ۳ هم برسد. در حالیکه میزان [[پی اچ|pH]] در سیتوپلاسم این سلول‌ها بین ۵/۷–۷ می‌باشد. واکوئل همچنین به علت زیاد بودن غلظت شیره آن (پایین بودن پتانسیل آب)، آب را به داخل خود کشیده و باعث متورم شدن سلول می‌شود که این حالت را تورژسانس می‌گویند. در صورتیکهصورتی‌که آب از داخل سلول به واسطه فشار یا به وسیله نیروی [[اسمز|اسمزی]] سلول‌های مجاور به خارج رانده شود، حجم واکوئل کم می‌شود که به چنین حالتی در سلول پلاسمولیز می‌گویند.