دانشوری شهروندی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
گسترش مقاله |
گسترش مقاله |
||
خط ۱:
'''دانشوریِ شهروندی''' ({{lang-en|Citizen science}}) [[روش علمی|پژوهش‌های علمی]] است که تمام یا بخشی از آن توسط [[دانشمند|دانشمندان]] [[آماتور]] (و یا غیر حرفه‌ای) انجام می‌شود. دانشوری شهروندی گاهی اوقات با عنوان «مشارکت عمومی در پژوهش‌های علمی»، «نظارت مشارکتی» و «اقدام‌پژوهی مشارکتی» توصیف می‌شود.<ref>{{Cite journal |last1 = Hand |first1 = E. |title = Citizen science: People power |doi = 10.1038/466685a |journal = Nature |volume = 466 |issue = 7307 |pages = 685–687 |year = 2010 |pmid = 20686547|pmc =}}</ref> شهروندان دانشور (Citizen Scientist) کسانی هستند که در یکی از مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین مراحل تولید علم، یعنی جمع‌آوری داده‌های محیطی، نقشی اثرگذار ایفا می‌کنند.
== پیشینه ==
[[پرونده:Cascades Butterfly Project Team (8273990532).jpg|thumb|چپ|تصویری از اعضای تیم دانشوری شهروندی [[کسکیدز|آبشار]] پروانه در کوه ساوک ]]پیشینه دانشوریِ شهروندی به دو سده پیش برمی‌گردد؛ زمانی که تقریباً تمامی دانشمندان برای گذران زندگی، مشاغل دیگری داشتند. [[بنجامین فرانکلین]] (۱۷۰۶-۱۷۹۰م) و [[چارلز داروین]] (۱۷۰۶-۱۷۹۰م) را می‌توان به‌عنوان دو نمونه برجسته برشمرد. اولی، مخترع، فیزیکدان و سیاستمدار آمریکایی که چاپخانه داشت؛ و دومی، زیست‌شناس و طبیعت‌شناس مشهور انگلیسی که وقتی با کشتی بیگل به سفر تحقیقاتی رفت، دستیار بی‌مواجب کاپیتان [[رابرت فیتزروی]] بود.
دانشوری شهروندی به مفهوم امروزی آن، شاید نخستین‌بار در دسامبر سال ۱۹۰۰ رخ نمود. پروژه شمارش پرندگان در [[کریسمس]] که توسط [[انجمن ملی آدوبان]] در [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] به اجرا گذاشته شد اولین نمونه ار این دست است. [[فرانک چاپمن|فرانک چَپْمن]] (۱۸۶۴-۱۹۴۵)، پرنده‌شناس و از مبدعان کتاب راهنمای صحرایی، پیشنهاد داد در تعطیلات سال نو، شکارچیان به‌جای شکار پرندگان، آن‌ها را بشمارند. آن زمان ۲۷ پرنده‌نگر به این پیشنهاد پاسخ مثبت دادند. «[[بنیاد انگلیسی برای پرنده‌شناسی]]» در سال ۱۹۳۲ تاسیس شد و پرنده‌نگرهای آماتور انگلستان را تشویق کرد که در پیشبرد علم بوم‌شناسی و حفاظت از طبیعت کمک کنند. این اقدام سبب شده امروز شمار داده‌هایی که در شبکه ملی تنوع زیستی نگهداری می‌شود، از ۳۱ میلیون مورد بگذرد و ۲۷ هزار گونه گیاه و جانور را شامل شود.
== وضعیت کنونی ==
امروزه شهروندان دانشور در پروژه‌های تغییرات اقلیمی، گونه‌های مهاجم، زیست‌شناسی حفاظت، بهسازی محیط، پایش کیفیت آب، جمعیت‌شناسی جانوران، بررسی وضعیت رشد گیاهان و بسیاری دیگر از فعالیت‌هایی شرکت می‌کنند که به پایش و مشاهده مستقیم در منابع طبیعی مربوط می‌شود. در این رابطه، تکنولوژی و به‌ویژه اینترنت، مهم‌ترین وظیفه را به عهده دارند؛ اما نحوه مشاهده و ثبت آن، اهمیت به‌مراتب بالاتری دارد.
امروزه هر پروژه‌ای که به داده‌های انبوه زمینی نیاز داشته باشد، بی‌تردید باید از کمک شهروندان دانشور بهره‌مند شود.
یکی از نخستین فعالیت‌ها در زمینه ثبت مشاهده جانوران، سیستمی است به نام [[سایبرترکر]] (CyberTracker). وسیله‌ای شبیه [[سامانه موقعیت‌یاب جهانی|جی‌پی‌اس]]<nowiki/>های دستی که برای شکارچیان [[بیابان کالاهاری]] طراحی شد. کسانی که سواد خواندن و نوشتن ندارند، اما ردزنان قابل و شکارچیان ماهری هستند. این سیستم توسعه پیدا کرد و در کشورهای دیگر مانند [[اسپانیا]]، [[آفریقای جنوبی]] و [[مغولستان]] نیز به‌کار گرفته شد.
[[دیده‌بان زمین]] یا «ارث‌واچ» (Earthwatch) مؤسسه‌ای است غیرانتفاعی که سالانه از داده‌های هزاران دانشور شهروند، در پروژه‌های مختلف بهره می‌برد؛ کسانی که برای تعطیلات به سفر می‌روند یا در شهرهایشان در تردد هستند، می‌توانند هم‌زمان به پروژه‌های تحقیقاتی دانشمندان یاری رسانند.
«[[مؤسسه ملی برای مطالعه گونه‌های مهاجم]]» در [[کلرادو]] آمریکا نیز برای بررسی وضعیت گونه‌های مهاجم، از داده‌های شهروندان استفاده می‌کند تا روند تغییرات و وضعیت این گونه‌های جانوری یا گیاهی را در سراسر کشور مورد ارزیابی قرار دهد.
«[[آی‌نچرالیست]]» (iNaturalist) از دیگر نمونه‌های موفق دانشوریِ شهروندی است. یک شبکه اجتماعی که برای علاقه‌مندان به طبیعت راه‌اندازی شده تا هر گونه‌ای را که می‌بینند همراه با عکس و موقعیت جغرافیایی آن، از طریق تلفن همراه خود ثبت کنند. عکس و اطلاعات مربوط به گونه‌ها که تازه‌واردین به این شبکه ارسال می‌کنند، باید از سوی متخصصان یا کسانی که پیش‌تر صلاحیتشان در شناسایی گونه‌ها اثبات شده است، تأیید شود. این روش به جمع‌آوری همگانی داده‌ها (crowdsourcing data) معروف است.
در مقایسی کوچک‌تر، در حومه [[تورنتو]] در [[کانادا]] نیز در سال ۲۰۱۶، پروژه‌ای با کمک شهروندان و عموماً دانش‌آموزان آغاز شد تا میزان تصادفات جاده‌ای لاک‌پشت، قورباغه، پستانداران، مارها و پرندگان در یک منطقه ثبت و ضبط شود. برای این کار، نخست ۲۲ داوطلب انتخاب شدند و مورد آموزش قرار گرفتند تا گونه‌ها را از هم تشخیص دهند و بتوانند با اپلیکیشنی که برای همین منظور طراحی شده بود، کار کنند. تبلتی به هر یک از این داوطلبان داده شد تا دو روز در هفته بین ساعت ۹ صبح تا ۱۲ ظهر، جانوران مرده را در یک کیلومتر و ۳۰۰ متر از چهار جاده نزدیک به هم، ثبت کنند. این داوطلبان بیش از ۶۰۰ مورد تصادف جانوران با خودرو را ثبت کردند. بالاترین میزان تصادفات به قورباغه و کمترین آن به مار اختصاص داشت.
== جستارهای وابسته ==
| |||