ایران پیش از تاریخ: تفاوت میان نسخه‌ها

از دوران پارینه سنگی میانی که فرهنگ ابزار سازیابزارسازی آن موستری گفته می‌شود، شواهد بیشتری در غارها و پناهگاه‌ها یافت شده‌است که اغلب مربوط به [[زاگرس]] مرکزی هستند. این دوره از حدود ۲۰۰ تا ۱۵۰ هزار سال پیش شروع شده و تا حدود ۴۰ هزار سال پیش ادامه داشته‌است. انسان‌های [[نئاندرتال]] در این دوره در ایران می‌زیستند که بقایای اسکلت آنهاآن‌ها در غار بیستون یافت شده‌است. مکانهای مهم این دوره غارهای [[غار بیستون|بیستون]]، [[غار ورواسی|ورواسی]]، [[غار قبه|قبه]] و [[دو اشکفت]] در شمال [[کرمانشاه]]، [[قمری]] و [[گر ارجنه]] در اطراف خرم‌آباد، [[کیارام]] در نزدیکی گرگان، [[نیاسر]] و [[کفتار خون]] در نزدیکی کاشان، [[قلعه بزی]] در نزدیکی [[اصفهان]] و [[میرک]] در نزدیکی [[سمنان]] است.

دوران پارینه سنگی جدید ایران از حدود ۴۰ هزار سال پیش آغاز و تا حدود ۱۸ هزار سال پیش ادامه یافته که مقارن با مهاجرت انسان هوشمند جدیدی به ایران است. آثار این دوره در اطراف کرمانشاه، خرم‌آباد، مرو دشت و کاشان یافت شده‌است. فرهنگ ابزار سازیابزارسازی این دوره تیغه و ریز تیغه برادوستی است. آثار دوره بعدی فراپارینه سنگی در غرب زاگرس و شمال البرز بدست آمده که فرهنگ زرزی خوانده می‌شود.

ساکنین ایران را قبل از رسیدن آریایی‌ها می‌توان زیر عنوان کلی کاسپین که دریای خزر بنام آنهاست جمع نمود، کاسپینها کشاورزی می‌کردند. این مردم نخستین کشاورزان جهان بوده‌اند و کشاورزی از سرزمین آنهاآن‌ها به خاکهای رسوبی رودخانه‌های [[سند (رود)|سند]] و [[سیحون]] و [[جیحون]] و [[دجله]] و [[فرات]] رسیده‌است. در دوران [[نوسنگی]] در برخی نواحی آسیای غربی ([[خاورمیانه]])، انسان از مرحله جمع‌آوری و شکار به مرحله کشت و اهلی کردن برخی جانوران، انتقال یافت.

هرچند کاوش هایکاوش‌های مربوط به دوره پارینه‌سنگی در ایران (تا ۱۲۰۰۰ سال پیش) ناچیز است، اما با توجه به موقعیت جغرافیایی فلات ایران، این سرزمین تنها پلی بوده استبوده‌است که [[شکارچی-گردآورنده|انسان شکارچی-گردآورنده]] در [[مهاجرت انسان‌های اولیه|مهاجرت]] از [[آفریقا]] به [[جنوب آسیا]] می توانستهمی‌توانسته از آن عبور کند.<ref>{{پک|Daryaee|2012|ف=The Oxford Handbook of Iranian History|زبان=en|ص=14}}</ref> [[غار دربند رشی]]، قدیمی ترینقدیمی‌ترین سکونتگاه کشف شده انسان در ایران است. طبق مطالعات جدید این غار پیش از ۲۰۰ هزار سال پیش مسکن شکارچیان عصر سنگ بوده‌است.

سکونتگاه هایسکونتگاه‌های انسان اولیه در [[پارینه‌سنگی میانی]]، اغلب در غارهای ناحیه [[زاگرس]] شامل [[غار کوبه]]، [[غار خار]] و پناهگاه سنگی [[وارواسی]] کشف شده استشده‌است. این مکان‌ها نزدیک منابع ساخت ابزار سنگی [[موستری]] می باشدمی‌باشد و نوع ابزارها نشانه غلبه روش زندگی شکارگری است. در دوره [[پارینه‌سنگی پسین]]، سکونتگاه هایسکونتگاه‌های ناحیه زاگرس در فضای باز واقع شده استشده‌است و ابعاد مختلف آنهاآن‌ها نشان دهنده یک نظام سلسله مراتبی است، به طوری کهبه‌طوری‌که گویا سکونتگاه هایسکونتگاه‌های بزرگتر گنجایش پنجاه نفر را دارد. سکونتگاه هاییسکونتگاه‌هایی نیز برای دسته هایدسته‌های کوچک شکارچیان تعبیه شده که تا دو تا پنج نفر گنجایش دارد و مناسب اقامت کوتاه مدت است. این سکونت گاه‌ها به دو فرهنگ [[برادوستی]](Baradostian) و [[زارزی]](Zarzian) تعلق دارد. در قیاس با فرهنگ موستری دوره میانی، فرهنگ برادوستی (۴۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ سال پیش) توان ساخت انواع بیشتری از ابزارها را داشته و تکنیک هایتکنیک‌های پیشرفته تری برای ابزارسازی به کار گرفته استگرفته‌است. ساخت ابزارهای تیغه ایتیغه‌ای نشانه بهره‌گیری بیشتر از گیاهان است. فرهنگ زارزی که از ۲۰۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ قبل رواج داشته است،داشته‌است، احتمالا از فرهنگ برادوستی برآمده باشد، یا با فاصله زمانی از آن شکل گرفته باشد. در این دوره ابزارهای کوچکتری نظیر [[:en:Microlith|میکرولیت]] و [[:en:Microburin|میکروبرین]] ساخته شده استشده‌است. در اواخر این دوره از سنگ برای آسیا کردن دانه گیاهان وحشی استفاده می شودمی‌شود.<ref>{{پک|Daryaee|2012|ف=The Oxford Handbook of Iranian History|زبان=en|ص=14-15}}</ref>

در پایان دوره زارزی انقطاعی در نشانه هاینشانه‌های باستان شناختی پدید می آید،می‌آید، که احتمال دارد ناشی از آب و هوای نامناسب موسوم به [[یانگر درایاس]] در فاصله ۱۳۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ سال پیش باشد. در این دوره که سردتر یا خشک‌تر بوده است،بوده‌است، ناحیه زاگرس، با ارتفاع بین ۶۰۰ تا ۱۵۰۰ متر، تقریباً فاقد پوشش درختی بوده استبوده‌است. در نتیجه، انسان‌ها به مجبور شدند برای یافتن غذل به ارتفاعات پایین‌تر بیایند و با اجداد وحشی [[بزسانان]] مواجه شدند.<ref>{{پک|Daryaee|2012|ف=The Oxford Handbook of Iranian History|زبان=en|ص=15}}</ref>

سکونتگاه [[قره‌کمر]]، در شمال شهر [[ایبک|اَیبَک]] در [[ولایت سمنگان]] [[افغانستان]]، کشف شده که آثار بدست‌آمده از آن نزدیکترین مشابه آن [[فرهنگ برادوستی]] در کوه‌های [[زاگرس]] در [[ایران]] است.<ref name="ReferenceA">[[وارویک بال]]، 'فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ افغانستان'، جلد ۱، ۱۹۸۲، ص. ۱۴۸</ref>سکونتگاه هایسکونتگاه‌های [[دشت ناور]]، در [[ولایت غزنی]]، که قدمتی بین ۳۰٫۰۰۰–۵۰٫۰۰۰ سال دارد و آثار یافت شده در آن شبیه آثار موجود در [[دره کور|درهٔ کور]] [[ولایت بدخشان|بدخشان]] است.<ref name="ReferenceA">وارویک بال، 'فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ افغانستان'، جلد ۱، ۱۹۸۲، ص. ۸۶</ref><ref name="ReferenceA">وارویک بال، 'فهرست پایگاه‌های باستان‌شناسیِ افغانستان'، جلد ۱، ۱۹۸۲، ص. ۸۶</ref>

در طول تاریخ، مهاجرت‌های انسانی و جابجایی انسان‌ها همواره به دلیل دستیابی به شرایط بهتر برای زندگی بوده‌است، در دوران باستان این شرایط بهتر عبارت از آب فراوان‌تر و خاک حاصلخیزتر برای کشاورزی بوده‌است. به عنوان نمونه‌ای از اینگونهاین‌گونه مهاجرت‌ها می‌توان از دو کوچ بزرگ نام برد: نخست، کوچ [[هند|هندیان]] آریایی از پیرامون کوهستان‌های هندوکش به سرزمین‌های پنجاب و پیرامون رود [[سند (رود)|سند]] و دیگری، کوچ [[ایلامیان]] و [[سومریان]]، به سرزمین‌های باتلاقی تازه خشک شده خوزستان در ایران و [[میانرودان]] انجام شده‌است. از اینگونهاین‌گونه مهاجرت‌ها تمدنهای بزرگ یا گروه‌هایی از تمدن‌های بزرگ برخاستند. ویل دورانت، این آثار تمدن را کهن‌ترین آثار تمدن بشر دانسته‌است.

کهن‌ترین نشانه‌های تمدن انسانی، مربوطه به ۵۰۰۰ سال ق.م. است که در ایران تمدن [[شهر سوخته]] در سیستان، [[تمدن عیلام]] در خوزستان، [[تمدن جیرفت]] در کرمان، تمدن [[تپه حصار]] در دامغان، [[تمدن تپه سیلک]] (در کاشان)، [[تمدن اورارتو]] (در آذربایجان)، [[تپه گیان]] نهاوند، تمدن [[کاسی‌ها]] (در لرستان امروز)، پیدا شده‌است. از روی یک قسمت از آثار [[تمدن تپه سیلک]]، که گمان می‌رود مربوط به هزاره چهارم پ.م. باشد، پیدا شده‌است که اهالی آنجا به بافندگی و کارکردنکار کردن با فلزات و استعمال مهر و چرخ کوزه‌گری پی برده بودند.

ایران نخستین سرزمینی است که در آن مردم به استخراج و استعمال فلزات پی برده‌اند. تعدادی از نخستین کوره‌های ذوب مس در تل ابلیس کرمان مربوط به هزاره پنجم ق.م. بدست آمد و اشیاء مسی شامل سنجاق و درفش، مهر و دستبند و حلقه انگشتر از آنهاآن‌ها کشف گردید. قدیمی‌ترین فلزی که مورد استفاده انسان قرار گرفته مس بوده‌است. این فلز در ۴۵۰۰ ق.م. در آسیای غربی مورد استفاده بوده‌است.

آنطور که از اسناد و کتیبه‌های آشوری برمی آید عیلام نامی است که آشوریان بر این سرزمین نهاده‌اند خود آنهاآن‌ها سرزمینشان را [[انشان]] می‌نامیدند و در کتیبه‌های هخامنشی هم به کرّات از همین نام استفاده شده‌است.

سرزمین اصلی ایلام در شمال دشت خوزستان بوده. فرهنگ و تمدن ایلامی از شرق رودخانه دجله تا [[شهر سوخته]] زابل و از ارتفاعات زاگرس مرکزی تا بوشهر اثر گذاراثرگذار بوده‌است. عیلامیان نه [[سامی]] نژادند و نه [[آریایی]] آنان ساکنان اولیه دشت خوزستان هستند.

بعضی از محافظان سفید پوستند که به روشنی منظور از تصویر آنهاآن‌ها نشان دادن پارسیان بوده‌است.

واژه آریا که معنای آزاده، شریف و بزرگوار می‌دهد به قومی از نژاد [[هندواروپایی]] گفته می‌شد که نیاکان مردمان سرزمینهایسرزمین‌های [[ایران]]، بخشی از [[آسیای میانه]] و [[هندوستان]] و بخش‌هایی از اروپا هستند. (البته گسترهٔ تاریخی این دو سرزمین که در برگیرندهٔ بخش‌هایی از شبه قارهٔ هند، آسیای میانه، خاور میانه و آسیای کوچک امروزین است). دربارهٔ خاستگاه آریائیان که در نوشته‌های کهن [[اوستا]] از آن به نام [[ایرانویج]] نام برده شده‌است چند دیدگاه طرح شده‌است.

آریائیان حدود دوهزاروپانصد سال پ.م. به شکل قبیله‌های کوچک در دورترین نقطه شرقی فلات ایران و در مغرب فلات پامیر و برخی معتقدند آنهاآن‌ها در شمال کوه‌های هندو کش یا در روسیه اطراف [[دریاچه آرال]] می‌زیستند.<ref>دکتر جهانشاه درخشانی در کتاب «آریاییان، مردم کاشی و دیگر ایرانیان» این نظریه را باطل دانسته و معتقد است خاستگاه آریاییان فلات ایران بوده‌است و آن‌ها از جای دیگری به ایران مهاجرت نکرده‌اند. سه رود دجله، فرات و کارون که در بستر خلیج فارس به هم می‌پیوستند (هنوز آثارش در کف خلیج فارس باقیست)، رود پرآبی را تشکیل می‌دادند که برپایهٔ دانش دیرینه‌شناسی، در آخرین دورهٔ یخبندان از نظر شرایط زیستی مناسب‌ترین مکان برای زندگی این قوم بوده‌است.</ref>

بعدها، با افزایش تعداد اعضا، این قبایل ناچار به مهاجرت شدند و به نواحی شرق و غرب و جنوب سرزمین اصلی خود کوچ کردند. دلیل اصلی مهاجرت آنهاآن‌ها مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد دشوار شدن شرایط اقلیمی و کمبود چراگاه‌ها، از دلایل آن باشد. مهاجرت آریائیان به فلات ایران یک مهاجرت تدریجی بوده و در دوره‌های مختلفی صورت گرفته‌است که در پایان [[دوران نوسنگی]] (۷۰۰۰ سال پ. م) آغاز شد و تا ۴۰۰۰ پ.م. ادامه داشته‌است. آریاییان ساکن سرزمین‌هایی هستند که از دورترین مرزهای شرقی هندوستان تا اروپا امتداد دارد. به همین جهت به آنان نژاد هندو-اروپایی گفته می‌شود.

نخستین [[آریا (قوم)|آریایی‌هایی]] که قبل از مادها به ایران آمدند شامل [[کاسی]]ها (کانتوها - کاشی‌ها)، لولوبیان و گوتیان بودند. کاسی‌ها تمدنی را پایه‌گذاری کردند که امروزه ما آن را بنام [[تمدن تپه سیلک]] می‌شناسیم. [[لولوبیان]] و [[گوتیان]] نیز در زاگرس مرکزی اقامت گزیدند که بعدها با آمدن [[مادها]] به اجبار به تبعیت ازآنها درآمدند و بخشی از آنهاآن‌ها شدند. سه گروه بزرگ آریایی به ایران آمدند و هر یک در قسمتی از ایران سکنی گزیدند: [[مادها]] در شمال غربی ایران، [[پارس]]ها در قسمت جنوبی و [[پارت]]‌ها در حدود خراسان امروزی. نخستین دسته از آریاییان که در نواحی غرب ایران موفق به تشکیل حکومت شد، قوم [[ماد]] بود. [[پارس]]ها، قوم دیگر آریایی، ابتدا در نواحی شمال و غرب ایران ساکن شدند و سپس به تدریج به سوی جنوب کوچ کردند. پارس‌ها شاهنشاهی [[هخامنشیان]] را بر پا کردند. [[پارت]]‌ها، دیگر قوم آریایی، ابتدا در نواحی شرقی حدود ماوراءالنهر می‌زیستند. آنان موفق به تشکیل شاهنشاهی [[اشکانی]] شدند.

* [http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/81/html/81-7.htm آریاها و چگونگی مهاجرت آنهاآن‌ها به فلات ایران]