بینامتنیت: تفاوت میان نسخه‌ها

اصطلاح بینامتیبینامتنی به رابطه‌های گوناگون متون از لحاظ صورت و معنا اشاره می‌کند. متون، بافت‌ها و سیاق‌هایی را فراهم می‌کنند که می‌تواند دیگر متون را درون آن‌ها خلق و تفسیر کرد.<ref>بیولوژی نص، قائمی نیا، 1389، ص436 به نقل از دانیل چاندلِر</ref> بینامتنیت به رابطه تفسیری و معناشناختی ناظر است و در تفسیر قرآن نیز مراد از بینامتی،بینامتنی، توجه به روابط نشانه شناختی و معناشناختی است که متون دیگر می‌توانند با قرآن داشته باشند.<ref>همان، ص444</ref>

یکی از حساس‌ترین و جدی‌ترین مباحث حوزه نقد متن، روابط بینامتنی است. در واقع منظور از از روابط بینامتنی این هست که هر متنی ناظر به متون پیشینی هست و زمانی که مطالعات متنی صورت می‌گیرد توجه به نوع رابطه‌ای که این متون با هم دارند، حائز اهمیت هست.<ref>نقد متن، [[احمد پاکتچی|پاکتچی]]، ص101</ref> اصل اساسی نظریه بینامتنیت این هست که هیچ متنی بدون پیش متن نیست و متن‌ها پیوسته بر اساس متن‌های گذشته بنا می‌شوند.<ref>درآمدی بر بینامتیتبینامتنیت:نظریه‌ها و کاربردها، بهمن نامور مطلق، 1390، ص27</ref> هر کسی که عهده‌دار فهم یک متن هست می‌بایست رابطه آن متن با سایر متون را تعیین کند. جهت فهم یک متن تنها توجه به روابط درون متنی کارساز نیست و می‌بایست به رابطه متن با سایر متون نیز توجه کند.<ref>بیولوژی نص، علیرضا قائمی نیا، ص413</ref> جولیا کریستوا نخستین کسی بود که اصطلاح بینامتیبینامتنی را به کار برده‌است. او بینامتنی را با این جمله بیان کرده‌است که هیچ متنی جزیره‌ای جدا از دیگر متون نیست. این اصطلاح به رابطه‌های گوناگونی اشاره دارد که متون را از لحاظ صورت و مضمون به هم پیوند می‌دهند. هر متنی در نسبت با متون دیگر وجود دارد.<ref>بیلوژیبیولوژی نص، ص436</ref>

هیچ متنی را نمی‌توان به تنهایی و بدون اتکا به متون دیگر فهمید، زیرا نمی‌توان از استفاده کردن لغات وعباراتیو عباراتی که دیگران قبلاً استفاده کرده‌اند اجتناب کرد؛ بنابراین بینامتنیت نشان دهنده آن است که همه رویدادهای ارتباطی به نوعی به رویدادهای پیشین مربوط اند و از آن‌ها بهره می‌گیرند. یک متن را می‌توان حلقه‌ای در یک زنجیرهٔ بینامتنی دانست. یعنی مجموعه‌ای از متون که در آن هر متن عناصری از متن یا متون دیگر را در خود تعبیه می‌کند.<ref>سلطانی 1384، ص 67</ref>

مثال: آیة ۶۹ سورةسوره احزاب: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ آذَوْا مُوسی فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا وَ کانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِیهاً» مؤمنان را از آزار پیامبر اسلام نهی می‌کند و می‌فرماید: مانند کسانی نباشید که موسی را با سخنانشان آزار می‌دادند، آیه تصریحی ندارد آنچه که موجب آزار موسی می‌شد چه سخنی بوده‌است و تنها به عبارت «مما قالوا» اکتفا نموده‌است.

به نظر می‌رسد، نخستین بار ساموئل گونتر وال در بازنویسی ترجمة آلمانی قرآن اثر بویزن، در یک پاورقی، مناسب‌ترین وجه برای تفسیر این آیه را واقعةواقعه مطرح در سِفر اعداد: ۱۲ تورات دانسته که ماجرای اعتراض‌ها به ازدواج موسی و صفوره را شرح می‌دهد؛ زیرا؛ براساس یک سنت کهن عبرانیان مجاز به ازدواج با اقوام دیگر نبودند و صفوره از مدیانی‌ها بود.

همان‌طور که ملاحظه شد، شباهت ازدواج رسول خدا با زینب و ازدواج حضرت موسی با صفوره در این بود که هر دوی آنها مخالف سنت‌های پیشین خود ازدواج نموده بودند؛ و به‌طور طبیعی، این ازدواج‌ها واکنش‌های ستیزه جویانه ای در پی داشت؛ بنابراین، وجه تشبیه در آیة مورد بحث، آزار و اذیت‌هایی است که در گذشته قوم عبرانی صرفاً در رابطه با ازواج حضرت موسی روا می‌داشتند، و آیه مورد بحث مسلمانان را از تکرار آن در مورد رسول خدا (ص) نهی می‌کند؛ و این نمونه ای از تفسیر بینامتنی متون مقدس می‌باشد. (دو فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات قرآن و حدیث، مقاله تفسیر بینامتنی از آیه ۶۹ سوره احزاب بر اساس ترجمه‌های آلمانی و عبری قرآن کریم، حیدر عیوضی، ۱۳۹۶، ص۸۷).