حرم امام رضا: تفاوت میان نسخه‌ها

 

گنبد دارای دو پوشش است که در بالای ضریح قرار دارند: پوشش اول گنبد، [[گنبدخانه|گنبدخانهٔ]] حرم است که از [[طاق تاژ|طاقی تاژ]] و [[مقرنس‌کاری]] شده تشکیل شده و به آن قبّه می‌گویند و پوشش دوم بر فراز آن است که به آن گنبد گفته می‌شود. اختلاف این دو پوشش، فضایی خالی به ارتفاع ۱۳ متر است. سنگینی گنبد بر دیوارهای تالار است که ضخامت آن حدود ۲٫۹ متر است. ارتفاع قبه از کف حرم ۱۸٫۸۰ متر و تا انتهای گنبد (راس گنبد) حدود ۳۱٫۲۰ متر است. محیط دور گنبد از سطح خارجی آن ۴۲٫۱۰ متر و ارتفاع آن تا نیزه گنبد برابر ۱۶٫۴۰ متر و ارتفاع سر طوق گنبد ۳٫۵ متر است. از ابتدای گنبد تا شروع انحنای گنبد ۴٫۷۹ متر است. گنبد ابتدا با آجرهای زردرنگ ایرانی ساخته شده بود و پس از آن با کاشی تزیین یافت. در سال ۹۳۲ ه‍.ق شاه طهماسب صفوی بدون آن که در اصل بنای گنبد تغییراتی ایجاد کند برای نخستین بار گنبد را با خشت‌های طلا آراست. او نخست کاشی‌های گنبد را برچید و پس از آن روی گنبد را ورقه‌های مسی که رویه طلا داشت زراندود کرد و همچنین گلدسته کنار گنبد را نیز به طلا آراسته نمود.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۷۱–۷۳}}</ref>

در تاریخ آمده که مأمون پس از مرگ [[هارون الرشید|هارون]] و دفن وی در بقعهٔ هارونی بر فراز آن بقعه قبه‌ای ساخت. به‌اعتقاد برخی مورخین آن قبه بر اثر حوادثی مانند حملهٔ سبکتکین در اواخر قرن چهارم ه‍.ق با آسیب به حرم تخریب و پس از آن [[سلطان محمود غزنوی]] در سال ۴۰۰ ه‍.ق به بازسازی حرم و ایجاد قبه‌ای بر فراز مدفن اقدام کرد.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۷۳}}</ref> وزیر [[سلطان سنجر سلجوقی]] فردی به نام [[شرف‌الدین قمی|شرف‌الدین ابوطاهر قمی]] بود که ضمن تغییر در روضهٔ منوره و کاشی‌کاری آن اقدام به احداث گنبد بر فراز قبه نمود که بعد از گذشت حدود ۹۰۰ سال هنوز پابرجاست. در زیر کتیبهٔ دور گنبد، دو جمله از سازندگان گنبد آمده‌است که نشان می‌دهد کمال‌الدین یزدی کاشی‌کار گنبد و [[علیرضا عباسی]] خطاط کتیبهٔ دور گنبد بوده‌اند. در سال ۹۹۷ ه‍.ق در زمان فتنهٔ ازبک‌ها، [[عبدالمؤمن شیبانی|عبدالمومن خان]] ضمن تاراج آستان قدس، طلای گنبد و گلدستهٔ آن را به‌غارت برد. پس از این حادثه، شاه عباس صفوی در سال ۱۰۱۰ ه‍.ق پیاده از اصفهان به مشهد سفر کرد{{مدرک|پیاده سفر کردن شاه ادعایی عجیب است و منبع قوی لازم دارد}} و دستور طلاکاری دوبارهٔ گنبد را صادر کرد. این کار در سال ۱۰۱۶ ه‍.ق پایان یافت. در سال ۱۰۸۴ ه‍.ق زلزلهٔ شدیدی رخ داد که باعث ایجاد ترک در قسمت خارجی گنبد شد و تعدادی از خشت‌های طلای آن ریخت. پس از آن به فرمان [[شاه سلیمان|شاه سلیمان صفوی]] گنبد تعمیر و دوباره طلاکاری شد. جریان این طلاکاری در چهار ترنج دور گنبد توسط [[محمدرضا امامی]] خوشنویس آن زمان نوشته شده‌است.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۷۴–۷۵}}</ref> تاریخ این کتیبه ۱۰۸۶ ه‍.ق را نشان می‌دهد.<ref>{{پک|موسوی روضاتی|۱۳۸۹|ک=گنجنامه|ج=۱۳|ص=۷۶}}</ref> در سال ۱۳۳۰ ه‍.ق گنبد توسط روس‌ها به توپ بسته شد که اکنون هم از درون گنبد جای اصابت گلوله‌ها قابل رویت است؛ پس از آن نیرالدوله والی خراسان به تعمیر این خرابی‌ها پرداخت. در سال ۱۳۵۹ آخرین طلاکاری گنبد به پایان رسید.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۷۴–۷۶}}</ref> در میانهٔ کتیبهٔ دورادور گنبد، بر لوحه‌ای، سال طلاکاری و تعمیر گنبد سال ۱۴۰۰ ه‍.ق گزارش شده‌است.<ref>{{پک|موسوی روضاتی|۱۳۸۹|ک=گنجنامه|ج=۱۳|ص=۷۶}}</ref>