زبان اوستایی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''زبان اوستایی'''<ref>{{Citation|last=Wells|first=John C.|title=Longman pronunciation dictionary|year=1990|page=53|location=Harlow, England|publisher=Longman|isbn=0-582-05383-8}} entry "Avestan"</ref> که در گذشته آن را '''زبان [[زند (اوستا)|زند]]''' نیز می‌شناختند؛ از شاخهٔ زبانهای ایرانی باستان و جزو زبان‌های شرقی ایران بوده و از درخت تناور [[زبان‌های هندواروپایی|زبان‌های هندو-اروپایی]] است.<ref>A Grammar Of Gatha-Avestan, Robert S.P.Beekes,p XXI</ref> [[نسک]]‌های [[اوستا]]، کتاب مقدس [[مزدیسنا|زرتشتیان]] را بدین زبان نوشته‌اند. این زبان هم‌ریشه با [[سانسکریت]] و نزدیک به [[پارسی باستان]] است.<ref>,The Iranian Languages, Gernol Windfuhr, p 43</ref> این زبان در سرزمین‌های باستانی [[رخج]]، [[باختر (بلخ)|باختر]]، [[هریوا]] و [[مرگوش]] ([[خراسان|خراسان کهن]]، [[خوارزم|خورازم کهن]] و [[سغد|سغد کهن]]) <ref>{{cite web|url=http://www.people.fas.harvard.edu/~witzel/AryanHome.pdf|title=THE HOME OF THE ARYANS|publisher=[[Harvard University]]|last=Witzel|first=Michael|author-link=Michael Witzel|page=10|quote=Since the evidence of Young Avestan place names so clearly points to a more eastern location, the Avesta is again understood, nowadays, as an East Iranian text, whose area of composition comprised -- at least -- Sīstā̊n/Arachosia, Herat, Merw and Bactria.|access-date=8 May 2015}}</ref> گویش‌ور داشته استداشته‌است. بیشترین تأثیرپذیری فرهنگ زبانی اوستایی از فرهنگ بلخی-مروزی یا [[فرهنگ یاز]] {{به انگلیسی|Yaz culture}} بوده استبوده‌است<ref>[[J. P. Mallory|Mallory, J P]] (1997). ''Encyclopedia of Indo-European culture''. page 653. London: Fitzroy Dearborn Publishers. {{ISBN|978-1-884964-98-5}}. entry "Yazd culture".</ref> از اینرو اوستا و زبانش را از دسته زبان‌های ایرانی خاوری رده‌بندی می‌کنند.

حالت زبان اوستایی، به زبان‌های مقدس برمی‌گردد، از اینرو با اینکه سال‌ها و سده‌ها از مرگش گذشته بوده در میان نوشته‌ها و آیین‌های دینی مزدیسنا بکار برده می‌شده استمی‌شده‌است<ref>[https://books.google.com/books?id=a6gbxVfjtUEC&printsec=frontcover&dq=Zoroastrians:+Their+Religious+Beliefs+and+Practices&hl=en&sa=X&ei=mJvnU9x8jMU8r56B0A0&ved=0CCIQ6wEwAA#v=onepage&q=%22zoroaster%20and%20his%20mission%22&f=false Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices] by Mary Boyce (pg. 18)</ref>.

امروزه این ممکن نیست که جایگاه گیتاشناختی خاصی برای زبان اوستایی دانست ... در مطالعه‌ای انتقادی از پ. تدسکو (P. Tedesco) یه سال ۱۹۲۱ [...] که نظریه «میهن اوستایی» را برخلاف دانشمندان ایرانی در سده‌ی بیستم، وی در شمالغرب ایران کنونی دانسته است. پژوهشگران ایرانی میهن اوستایی را در شرق می‌دانستند زیرا بیشتر نشانه‌های زبان اوستایی که پژوهشگران ایرانی در شرق می‌یافتند" ."<!--VERBATIM QUOTE END--><ref name="Gnoli_EIr">{{citation|last=Gnoli|first=Gherardo|chapter=Avestan geography|title=Encyclopedia Iranica|volume=3|year=1989|location=London|publisher=Routledge & Kegan Paul|pages=44–47|chapter-url=http://www.iranicaonline.org/articles/avestan-geography}}.</ref>|group="f"}}. زبان [[زبان نیاهندی|هندی کهن]] نیز همریشه‌ای نزدیک به این زبان‌هاست که همه‌شان برگرفته از [[زبان‌های هندوایرانی|گروه زبانی هندو-ایرانی]] است. زبان‌های ایرانی عموما به دو شاخه «شرقی» یا «خاوری» و «غربی» یا «باختری» رده‌بندی می‌شوند که چارچوب زبان اوستایی در شاخه [[زبان‌های ایرانی شرقی|شرقی]] است. زیرا تفاوت به معنای محدود این است که اوستایی تکوین‌های زبان‌شناختی‌اش را در چاچوب زبان‌های ایرانی شرقی بیانجامیده، نه ایرانی غربی؛ چون که در آن زمان هنوز زبان‌های ایرانی شرقی و غربی از همدیگر جدا نشده بودند. زبان اوستایی هیچ یک از نشانه‌های صرفی یا ساختواژه‌ای ایرانی (جنوب)غربی ؛ همچون پارسی باستان را نشان نمی‌دهد از اینرو نمی‌توان آن را ایرانی غربی برشمرد. باری این جمله بدین معناست که این زبان فقط «زبان غیر-غربی ایرانی» است و از اینرو «شرقی» نامندش<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/eastern-iranian-languages Encyclopaedia Iranica: EASTERN IRANIAN LANGUAGES. By Nicholas Sims-Williams]</ref>. زبان اوستایی نیز مانند زبان پارسی باستان دارای دگرش‌ها و تکوین واژگانی خاص خود است برای نمونه صفت «[[اشه|اَشَ]]» (به اوستایی: 𐬀𐬱𐬀 ،aša) که بایستی از دگرش واجی rt* بوده استبوده‌است زیرا همریشه‌ها و هم‌ارزهایش در زبان‌های پارسی باستان «اَرْتَ» {{به پارسی باستان|𐎠𐎼𐎫|arta}} و سنسکریت ودایی «[[ارته|ڑتَ]]» {{به سانسکریت|ऋत|ṛtá}} هستند<ref>Hoffmann, K. Encyclopaedia Iranica. AVESTAN LANGUAGE. III.

* زبان مادری سرایندگان [[گاتاها|گاثاها]] و [[هفت هات|یسنای هفت هات]] چهار نماز سپند بوده استبوده‌است (یسنا [[oldwikisource:Avesta/Yasna#Yasna_27|۲۷]] و [[oldwikisource:Avesta/Yasna#Yasna_52:_Hymn_to_Ashi|۵۲]])

* دگرش زبانی اوستایی بخاطر جابجایی و ترابرد به مناطقی که اوستایی زبان مادریشان نبوده استنبوده‌است.

اوستایی دارای دستورزبان پیچیده و نسبتا سنگینی نسبت به دیگر زبان‌های ایرانی بویژهبه ویژه زبان‌های ایرانی نوین است و این گفته که فلان زبان نو ایرانی مانند [[گویش هورامی|کردی هورامی]] یا [[زبان بلوچی|بلوچی]] یا [[فارسی دری|فارسی نو]] و ... ادامه‌دهنده این زبان است پایه و اساس دانشی و خردورزانه ندارد. هر نامی (:اسمی) در اوستایی به هشت دیسه [[حالت نهادی|نهادی]]، [[حالت ندایی|ندایی]]، [[حالت مفعولی|رایی]]، [[حالت بایی|بایی]]، [[حالت برایی|برایی]]، [[حالت ازی|ازی]]، [[اضافه|وابستگی]] یا اضافی و [[حالت دری|دری]] صرف می‌شود. نام‌های اوستایی بسته به پایانه‌هایشان دارای صرف‌های ویژه بخودی هستند که در جدول‌های زیر برای مقایسه در کنار هم با ذکر گونه پایانه از آن‌ها یادشدند.

دربارهدربارهٔ گردانش این پایانه آگاهی‌ها بیشتر از همتای āi-دار است. این پایانه دیسه قوی (بالنده) پایانه‌های ao-دار است.<table class="wikitable"><tr><th rowspan="2">صرف</th><th colspan="3">پایانه‌های āu-دار (مذکر و مونث)

دربارهدربارهٔ این تصریف نمی‌توان روش معینی بکار برد از اینرو برای اینکه با شیوه تصریفش آشنا شوید از نمونه‌هایی که بیشترین گونه‌های گردانیده و تصریف شده را دارد یاد می‌کنیم.<table class="wikitable"><tr><th rowspan="2">صرف</th><th colspan="3">واژه «𐬬𐬍𐬯» (vīs) به معنای دهکده (مونث)؛ به همخوان پایان می‌یابد</th></tr><tr><th>مفرد</th><th>مثنی</th><th>جمع</th></tr><tr><th>نهادی</th><td>vīš</td><td>vīs</td><td>vīsō</td></tr><tr><th>ندایی</th><td>vīš</td><td href="ژاله آموزگار">vīsa</td><td>vīsō</td></tr><tr><th>رایی</th><td>vīsəm</td><td>vīsa</td><td>vāsō</td></tr><tr href="رده:اوستا"><th>بایی</th><td href="رده:زبان‌های ایرانی باستان">vīsa</td><td href="رده:زبان‌های ایرانی شرقی">vīžibiia</td><td href="رده:زبان‌های ایزو ۶۳۹–۱">vīžibīš</td></tr><tr href="رده:زبان‌ها"><th>برایی</th><td>vīse</td><td>vīžibiia</td><td>vīžibiiō</td></tr><tr><th>ازی</th><td>vīsaṯ</td><td>vīžibiia</td><td>-----</td></tr><tr><th>وابستگی (اضافی)</th><td>vīsō</td><td>vīsā̊</td><td> vīsąm</td></tr><tr><th>دری</th><td>vīsi</td><td>-----</td><td>vīṣ̌u</td></tr></table>برای نمونه واژه '''''اَست''''' {{به اوستایی|𐬀𐬯𐬝|asṯ}} به معنای استخوان و هسته که خنثی است و در این دسته گنجانیده می‌شود. همریشه‌های واژه یادشده اوستایی امروزه به دیسه‌های «'''اَست'''» در پارسی نو<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=دهخدا|کد زبان=fa|تاریخ=|وب‌گاه=پارسی ویکی|نشانی=https://www.parsi.wiki/fa/wiki/topicdetail/d881017fc6c74d868029f823ed94c3c0|عنوان=مدخل «است»}}</ref>، «'''هَستی'''» (هه‌ستی-hastī) در [[کردی کلهری]]، [[زبان لکی|لکی]]، و [[کرمانجی]] «'''اَستَه'''» (este-asta) در [[زازاکی]] و «'''اِیسک'''» (ئێسک-ēsk) در [[سورانی|کردی سورانی]]<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=ku|تاریخ=|وب‌گاه=ویکی‌واژه کردی|نشانی=https://ku.wiktionary.org/wiki/hest%C3%AE|عنوان=مدخل «hestî»}}</ref> و «'''اِشتَگ'''» (стæг-štag) در [[زبان آسی|آسی]]<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=ru|تاریخ=|وب‌گاه=فرهنگ برخط آسی-روسی|نشانی=http://slovar.iriston.com/news.php?newsid=41838|عنوان=مدخل «стæг»}}</ref> به معنای استخوان دیده می‌شوند.<table class="wikitable"><tr><th rowspan="2">صرف</th><th colspan="3">واژه «𐬁𐬞» (āp) به معنای آب (مونث)؛ دارای گردش واکه‌ای است</th></tr><tr><th>مفرد</th><th>مثنی</th><th>جمع</th></tr><tr><th>نهادی</th><td>āfš</td><td>āpa / āpe</td><td>āpō/ apas-ča</td></tr><tr><th>ندایی</th><td>----</td><td href="ژاله آموزگار">-----</td><td>-----</td></tr><tr><th>رایی</th><td>āpəm</td><td>-----</td><td>āpō/ apas-ča</td></tr><tr href="رده:اوستا"><th>بایی</th><td href="رده:زبان‌های ایرانی باستان">apā-ča</td><td href="رده:زبان‌های ایرانی شرقی">-----</td><td href="رده:زبان‌های ایزو ۶۳۹–۱">-----</td></tr><tr href="رده:زبان‌ها"><th>برایی</th><td>-----</td><td>-----</td><td>aiβiiō</td></tr><tr><th>ازی</th><td>apaṯ/ apāaṯ-ča</td><td>-----</td><td>-----</td></tr><tr><th>وابستگی (اضافی)</th><td>apō/ apas-ča/ āpō</td><td>-----</td><td> apąm</td></tr><tr><th>دری</th><td>aipiia</td><td>-----</td><td>-----</td></tr></table>برای نمونه واژه '''''پَث''''' {{به اوستایی|𐬞𐬀𐬚|paθ}} به معنای راه و مسیر که مذکر است و در این دسته گنجانیده می‌شود. (ستاک بالنده : پَنگتان {{به اوستایی|𐬞𐬀𐬧𐬙𐬁𐬧|paṇ‎tāṇ‎}}، ستاک میانه پَنگتَن {{به اوستایی|𐬞𐬀𐬧𐬙𐬀𐬧|paṇ‎taṇ‎}}، ستاک ضعیف: پَث {{به اوستایی|𐬞𐬀𐬚|paθ}} )