منطق: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Navidalavi (بحث | مشارکتها) |
Sa.vakilian (بحث | مشارکتها) منطق در جهان اسلام ادغام از مقاله منطق فارابی |
||
خط ۶۳:
* روشنایی‌نامه‌ای بر اندر پیرامونِ گزارش (Περὶ Ἑρμηνείας) ارستو
* پیش‌درآمدی بر فرزانگی ارستو.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=بزرگمهر لقمان|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://www.loghman.org/1003-1/|عنوان= «گویاییِ ارستو» پاول پارسی}}</ref>
==منطق در جهان اسلام==
[[فارابی]] را پدر منطق اسلامی شمرده‌اند و شمار رساله‌های منطقی او را به ۴۸ رسانده‌اند که حدود نیمی از آنها برجای مانده‌است.<ref>بیشتر این رساله‌ها به همت آقای محمدتقی دانش‌پژوه در کتابی با عنوان «المنطقیات» گرد آمده‌است.</ref> خواننده امروزی ممکن است برخی مباحث این رساله‌ها را سطحی یا خروج از بحث منطقی بینگارد؛ اما بیشتر آنها استحکامی شایسه دارند و گذشت قرون چیزی از صلابتشان نکاسته‌است. برخلاف نوشته‌های متأخر، هیچ‌یک از این رساله‌ها همه مباحث منطق را در خود جای نمی‌دهند؛ بلکه صرفاً به بخشی از مسائل آن می‌پردازند. اشاره ای گذرا به برخی از مباحث این رساله‌ها خالی از فایده نیست و خواننده را با نخستین مکتوبات منطقی [[جهان اسلام]] آشنا می‌سازد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=213}}</ref>
=== تعریف و فایده علم منطق ===
فارابی در کتاب ''[[احصاء العلوم]]'' برای بیان معنا و فایده [[علم منطق]] از این توضیح بهره می‌گیرد که برخی از معقولات انسان فطری و یقینی اند؛ مثل «کل بزرگتر از جزء خود است» و «عدد سه فرد است»؛ در حالیکه پاره ای دیگر از آنها خطاپذیر و نیازمند قیاس و استدلال اند. در قسم دوم، به قوانینی نیاز است که فکر را از خطا بازدارد. از این نظر، می‌توان قوانین منطق را به قواعد علم نحو همانند ساخت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احصاء العلوم|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=28}}</ref> بر این اساس، در صورت ناآشنایی با منطق، هرگاه با آرائی گوناگون و متضاد روبرو شویم، یا باید میان آنها سرگردان بمانیم، یا همه را ـ با وجود ناسازگاری با یکدیگر ـ حق بپنداریم یا آنکه بی‌دلیل، برخی از آنها را درست و پاره ای دیگر را نادرست بخوانیم.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احصاء العلوم|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=30،31}}</ref>
به گفته فارابی، واژه نطق سه معنا دارد:
* سخن لفظی (القول الخارج بالصوت)
* سخن ذهنی (القول المرکوز فی النفس)
* نیروی عقل و اندیشه (القوة الانسانیة المفطورة فی الانسان)<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احصاء العلوم|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=36، 37}}</ref>
منشأ اشتقاق اصطلاح منطقی، واژه نطق به هر سه معنای یاد شده‌است؛ یعنی علم منطق گفتار لفظی، اندیشه‌های ذهنی و نیز عقل آدمی به راه صواب رهنمون می‌گردد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المنطقیات|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|جلد=1|مکان=|صفحات=13}}</ref>
=== موضوع علم منطق ===
فارابی، با اعتقاد به وجود رابطه ای تنگاتنگ میان لفظ و معنا، موضوع علم منطق را چنین می‌داند:<blockquote>«معقولات، از آن نظر که الفاظ بر آنها دلالت دارند و الفاظ از آن نظر که بیانگر معقولات اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احصاء العلوم|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=33}}</ref>»</blockquote>به گفته وی، به دلیل همین ارتباط بین لفظ و معناست که پیشینیان، هم معقولات و هم الفاظ حاکی از آنها را «نطق» و «قول» نامیده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احصاء العلوم|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=34}}</ref>
علاوه بر این، فارابی بر استقلال منطقی از فلسفه تأکید می‌ورزد و گمان اندراج منطق در فلسفه را نادرست می‌شمارد. به گفته وی ممکن است برخی چنین بپندارند که «منطق نیز از اجزاء فلسفه است؛ زیرا در این صناعت نیز از اشیاء موجود سخن می‌رود.» پاسخ فارابی به این پندار آن است که مسائل منطقی، جنبه ای آلی و ابزاری دارند؛ بر این اساس، گویا این مسائل بیرون از قلمرو موجودات قرار می‌گیرند و تنها، ابزاری برای شناخت آنها به‌شمار می‌آیند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الالفاظ المستعملة فی المنطق|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=107}}</ref>
فارابی با پذیرش این حقیقت که مردم پیش از [[ارسطو]] نیز ـ کم و بیش ـ قواعد منطق را در سخنانشان به کار می‌بستند، تدوین علم منطق و ساماندهی مباحث آن را کار این فیلسوف یونانی شمره است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الالفاظ المستعملة فی المنطق|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=110، 111}}</ref>
=== سبک نوشتاری منطقی فارابی ===
فارابی به بسیاری دیگر از مباحث منطق نیز پرداخته‌است که برای آشنایی با سبک نوشته‌های منطقی وی، به دو مسئله اشاره می‌کنیم:
# '''کلیات خمس:''' فارابی محمولات کلی را بر دو نوع می‌داند: بسیط و مرکب. محمولات مرکب «حد و رسم» را پدیدمی‌آورند و محمولات بسیط «کلیات خمس» نام می‌گیرند. به لحاظ ذاتی یا عرضی بودن محمول بسیط و نیز اشتراکی یا اختصاصی بودن آن، [[کلیات پنج‌گانه]] پدید می‌آید.<ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=المنطقیات|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|جلد=1|مکان=|صفحات=127}}</ref>
# '''اشکال سه‌گانه قیاس:''' از نظر فارابی، قیاس به لحاظ صورت سه شکل دارد:
#* حد وسط، موضوع یکی از دو مقدمه (صغرا و کبرا) و محمول دیگری است؛
#* حد وسط، محمول هر دو مقدمه است؛
#* حد وسط، موضوع هردو مقدمه است.
هر کدام از دو مقدمه در هر یک از این «اشکال ثلاثه»، از یک سو می‌تواند کلیه، جزئیه، یا مهمله باشد و از سوی دیگر، موجبه یا سالبه تواند بود. در نتیجه، در هر شکل، ضروبی سی و شش‌گانه پدید می‌آیند.<ref name=":0"/>
===منطق سینوی===
===منطق پس از ابن سینا===
== قرنِ بیستم ==
| |||