مستوفی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مستوفی''' کسی بوده‌است که در گذشته مسئولیّت سرپرستی امور دولتی حسابداری کشورهای اسلامی را به عهده داشته‌است. به عبارت دیگر مستوفی نقش حسابدار کل را ایفا می‌کرده استمی‌کرده‌است. خود واژهٔ مستوفی کلمه‌ای است از ریشه استیفاء. و به معنی کسی که «حق خود را بطور وافی و کافی بگیرد.»<ref name=Dehkhoda>سرواژه مستوفی. علی‌اکبر دهخدا، لغت‌نامه دهخدا</ref>

این عنوان در دورهٔ [[عباسیان]] بطور عمومی مورد استفاده قرار گرفت. در دورهٔ غزنویان مستوفی الممالک به وزیر کشور پاسخگو بود و حساب درآمدها و مخارج دیوان وزیر را رسیدگی‌می‌کرد. در دوره سلجوقیان و هنگام صدارت [[خواجه نظام الملک طوسی]]، مستوفی دومین سمت مهم بود و تنها پس از وزیر اعظم قرار داشت. دیوان مستوفی در این زمان معادل دیوان زمام (دیوان کنترل مالی) بود. هر چند در این دوره اصطلاح دیوان الزمام برای دیوان [[استیفاء]] نیز بکار می‌رفته استمی‌رفته‌است که اطلاعات مستقیمی در مورد نحوه کار این نهاد در زمان سلجوقیان موجود نیست. لمبتون می‌نویسد که این دیوان به زیر شاخه‌هایی مانند «دیوان معامله و قسمت» تقسیم می‌شد که از جمله کارهای آن رسیدگی به قراردادهای جمع‌آوری مالیات و شبکه مستوفیان استانها که «عامل» نیز نامیده می‌شدند و جمع‌آوری مالیات ها، پرداخت حقوق و مستمری‌ها بود. مستوفی که در مرکز دارالحکومه مستقر بود دارای تبحر در مدیریت اداری و مالی بود و این شخص معمولاً قدرت نفوذ زیادی در اداره امور مملکت داشت. مثلاً در زمان سلطان سلجوقی [[برکیارق]]، مجد الملک القمی البلاسانی قدرت پشت پرده واقعی در زمان صدارت وزیر ضعیف آن زمان، فخر الملک ابن نظام الملک بود.در موارد متعددی در این دوران مستوفی خود پا بر منصب صدارت اعظمی می‌نهاد و به عنوان وزیر شاهان سلجوقی انتخاب می‌شد.<ref name=EoI>R. LEVY-[C.E. BOSWORTH]) Encycipedia of Islam, Page 753-4</ref>

* - حاشیه نویسیحاشیه‌نویسی قبوض صاحبان حقوق

* - حاشیه نویسیحاشیه‌نویسی فرمان

ب) '''حاشیه نویسیحاشیه‌نویسی قبوض ارباب رجوع''': مستوفی هر محل مکلف بود مبلغ و مقدار حقوق کسانی را که در کتابچه محل او نوشته بود در حاشیه قبض آن‌ها تصدیق کند تا بتواند از والی یا حکام محل مطالبه نمایند و در ازای این کار می‌توانست معادل دو صدم حقوق چنانچه نقد بود و دو صدم قیمت جنس چنانچه جنس بود از صاحبان حقوق دریافت نمایند.

ج) '''حاشیه نویسیحاشیه‌نویسی فرمان''': نظر به اینکه هیچ حقوق یا اضافه حقوقی داده نمی شد مگر اینکه قبلاً محل آن تعیین شده باشد و محل حقوق جدید یا اضافه حقوق معمولاً ثلث متوفیات بود به این طریق که هر کس فوت می نمود اگر وارثی داشت یک ثلث از حقوق او والاتمام آن در اختیار دولت قرار می گرفت که بهر کس میخواست میداد. لذا مستوفی هر محل میبایست حقوق متوفا را که در کتابچه او به خرج آمده بود در حاشیه فرمان تصدیق کند و در ازای این کار معادل یک چهارم حقوقی که به وراث متوفا یا یه دیگران داده می شد به عنوان حق الزحمه و فقط برای یک مرتبه بخواهد.