|
[[پرونده:Siyyid_Mírzá_%27Alí-Muhammad_Shirazi.jpg|چپ|بندانگشتی|[[سید علی محمد شیرازی]] مشهور به باب]]
[[پرونده:صبح ازل.jpeg|چپ|بندانگشتی|میرزا یحیی نوری ملقب به صبح ازل، ثمره، وحید]]
ازلی نام گروهی از پیروان [[سید علی محمد باب]] است که پس از وی [[میرزا یحیی نوری|صبح ازل]] را جانشین وی دانستند.<ref>[http://www.peiknet.com/1385/hafteh/10khord/69/page/35babieh.htm جنبش بابیان]</ref><ref>{{cite journal|last=Cole|first=Juan|authorlink=Juan Cole|year=۲۰۰۲|title=Baha'u'llah's Surah of God: Text, Translation, Commentary|url=http://www.h-net.org/~bahai/trans/vol6/surall.htm|journal=Translations of Shaykhi, Babi and Baha'i Texts|volume=Vol. 6|issue=No. 1}}</ref><ref>{{cite book|url=http://www.h-net.org/~bahai/diglib/books/K-O/N/Succeseur/Succeseur.htm|title=Qui est le succeseur du Bab?|last=Nicolas|first=A.L.M|publisher=Librairie d'Amerique et d'Orient|year=۱۹۳۳|location=Paris|page=۱۵}}</ref> پس از تیرباران [[سید علی محمد باب]] در سال ۱۸۵۰، پیروانش که به «بابی» مشهور بودند بر طبق آموزه‌های باب در[[کتاب بیان|کتابِ]] [[کتاب بیان|«بیان»]] به دنبال موعود آئین جدید که در این کتاب با عنوان «[[من یظهره الله]]» از او شده‌است، می‌گشتند.<ref name="AIranica">{{یادکرد|فصل=|نویسندگان سایر بخش‌ها=|ژورنال=|کوشش=|ترجمه=|ویرایش=|تاریخ=|سال=|ناشر=|زبان=en|شابک=|صفحه=|کتاب=|چاپ=|شهر=|نویسنده=MacEoin, {{چر}}D. M.|مقاله=[http://www.iranicaonline.org/newsite/index.isc?Article=http://www.iranicaonline.org/newsite/articles/unicode/v3f8/v3f8a073.html BAYĀN](English)|نشریه=Encyclopedia of Iranica|دوره=|شماره=|شاپا=}} Retrieved on 2009-09-05.</ref> در سال ۱۸۶۳ [[بهاءالله]] ،برادر بزرگتر میرزا یحیی، خود را «[[من یظهره‌الله]]»، موعود کتاب بیان معرفی کرد.<ref name="MacEoin, Dennis 1989">MacEoin, Dennis (1989). "Azali Babism". Encyclopædia Iranica.</ref> اکثر بابیان به او ایمان آورده و [[بهائیت|بهائی]] نامیده شدند.<ref name="Balyuzi 1973">* {{cite book|title=The Báb: The Herald of the Day of Days|last=Balyuzi|first=Hasan|publisher=George Ronald|year=1973|isbn=978-0-85398-054-4|location=Oxford, UK|pages=|language=English}}</ref> گروه اندکی که به پیروی از میرزا یحیی بابی ماندند ازلی نام گرفتند.<ref>[http://www.peiknet.com/1385/hafteh/10khord/69/page/35babieh.htm جنبش بابیان]</ref> ازلیان با تقیه و پنهان کردن هویت دینی خود عملاً در جامعه اسلامی حل شدند.<ref name=":18">{{یادکرد کتاب|نشانی=https://books.google.com/books?id=omo3DwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=iran+a+modern+history&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjPoLu1rNHcAhUHjq0KHX4KB28Q6AEILzAB#v=onepage&q=assimilated&f=false|عنوان=Iran: A Modern History|نام خانوادگی=Amanat|نام=Abbas|ناشر=Yale University Press|سال=2017|شابک=0300112548|مکان=|صفحات=330|زبان=English}}</ref>
'''ازلی'' نام گروهی از پیروان [[سید علی محمد باب]] است که پس از وی [[میرزا یحیی نوری|صبح ازل]] را جانشین وی دانستند.<ref>[http://www.peiknet.com/1385/hafteh/10khord/69/page/35babieh.htm جنبش بابیان]</ref>
این دسته از پیروان ''سیدعلی محمد شیرازی'' مشهور به ''باب'' که معتقد به [[کتاب بیان]] بوده و ''''بیانی'''' نامیده می‌شدند، به دنبال طرح موضوع [[من یظهره الله]] بودن توسط [[میرزا حسینعلی نوری]] در سال ۱۸۶۶، نظریه‌های ایشان را در خصوص اینکه موعود [[کتاب بیان]] هستند را نپذیرفته و همچنان به ''[[کتاب بیان]]'' و جانشین [[سیدعلی محمد باب]] یعنی ''میرزا یحیی نوری'' [[صبح ازل]] پایدار و معتقد مانده و ازلی نام گرفتند. این گروه اقلیتی از پیروان باب بودند که میرزا یحیی را جانشین او دانستند.
== آموزه‌های باب ==
در طول زمانی که [[میرزا حسینعلی نوری|بها]] و [[میرزا یحیی نوری]] هر دو در بغداد بودند [[میرزا حسینعلی نوری|بها]] آشکارا و در نامه‌هایش [[صبح ازل]] را به عنوان رهبر جنبش خطاب می‌نمود.<ref>{{cite journal
یکی از آموزه‌های اساسی باب تداوم و تکامل ادیان است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Resurrection and Renewal: The Making of the Babi Movement in Iran|نام خانوادگی=Amanat|نام=Abbas|ناشر=Cornell University Press|سال=1989|شابک=|مکان=Ithaca|صفحات=245|زبان=English}}</ref> با پیشرفت انسان در طول تاریخ، تجلی الهی به تدریج در ادیان ظاهر می‌شود و جلوه ای کاملتر و جامعتر از خود به منصّه ظهور می‌گذارد.<ref name=":19">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=243-245|زبان=English}}</ref> هر دینی در زمان خود و به نسبت به گذشته کامل است و در عین حال کمالِ بالقوه اش ظهور دیانتِ بعد است که شکوفائی کمالات بالقوه دیانت و مدنیت قبل در آن ممکن می‌شود.<ref name=":20">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saieidi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=256|زبان=English}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN|نام خانوادگی=Stenstrand'S|نام=August J|نام خانوادگی۲=Browne|نام۲=Edward G|ناشر=Magribine Press|سال=۲۰۰۶|شابک=ISBN 1-56316-953-3|نام خانوادگی ویراستار=al-Ahari|نام ویراستار=Muhammad Abdullah|پیوند ویراستار=محمدعبدالله الاهری|مکان=Chicago|صفحه=۲۷|صفحات=۲۰۰|زبان=en|فصل=BABISM|پیوند نویسنده=آگوست استنسترندز|پیوند نویسنده۲=ادوارد براون|نویسندگان سایر بخش‌ها=Daltaban Peyrevi}}</ref> مثلاً کمالِ تورات، انجیل و کمالِ انجیل، قرآن است و اکنون کمالِ قرآن بصورت بیان و در آئینی که باب آورده، ظاهر شده‌است.<ref name=":20" /> بر اساس همین منطق، هیچ دینی به گفته باب آخرین دین نیست،<ref name=":21">{{یادکرد کتاب|عنوان=THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN|نام خانوادگی=Stenstrand'S|نام=August J|نام خانوادگی۲=Browne|نام۲=Edward G|ناشر=Magribine Press|سال=۲۰۰۶|شابک=1-56316-953-3|نام خانوادگی ویراستار=al-Ahari|نام ویراستار=Muhammad Abdullah|پیوند ویراستار=محمدعبدالله الاهری|مکان=Chicago|صفحه=۲۷|صفحات=۲۰۰|زبان=en|فصل=BABISM|پیوند نویسنده=آگوست استنسترندز|پیوند نویسنده۲=ادوارد براون|نویسندگان سایر بخش‌ها=Daltaban Peyrevi}}</ref><ref name=":19" /> بلکه برای نیازهای دوره ای محدود از تاریخ بشر ظهور یافته‌است.<ref name=":21" /><ref name=":19" /> بر اساس همین اصلِ تکامل و شکوفایی ادیان<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN|نام خانوادگی=Stenstrand'S|نام=August J|نام خانوادگی۲=Browne|نام۲=Edward G|ناشر=Magribine Press|سال=۲۰۰۶|شابک=ISBN 1-56316-953-3|نام خانوادگی ویراستار=al-Ahari|نام ویراستار=Muhammad Abdullah|پیوند ویراستار=محمدعبدالله الاهری|مکان=Chicago|صفحه=27|صفحات=۲۰۰|زبان=en|فصل=BABISM|پیوند نویسنده=آگوست استنسترندز|پیوند نویسنده۲=ادوارد براون|نویسندگان سایر بخش‌ها=Daltaban Peyrevi}}</ref>، باب نتیجه می‌گیرد که نتیجه و ثمره آیین او باید شناخت و ایمان به «مَن یُظهره الله» موعود آئین بیان باشد.<ref name=":16">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=344-351|زبان=English}}</ref> به باور باب، آثار وی برای اولین بار حقایق نهفته و باطنی مفاهیم اسلامی و آیات قرانی را آشکار می‌کند، حقایقی که به عقیده او با باور رایج میان مسلمانان تفاوت بسیار دارد.<ref name=":26">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=227|زبان=English}}</ref><ref name=":4">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=30-32|زبان=English}}</ref>
|last = Cole
|first= Juan
|authorlink = Juan Cole
|year = ۲۰۰۲
|title = Baha'u'llah's Surah of God: Text, Translation, Commentary
|journal = Translations of Shaykhi, Babi and Baha'i Texts
|volume = Vol. 6
|issue = No. 1
|url = http://www.h-net.org/~bahai/trans/vol6/surall.htm
}}</ref>
او در سال ۱۸۶۳ در جمع‌های خصوصی ادعای ''من یظهری'' کرد و بعدترها در سال ۱۸۶۶ ادعایش را عمومی ساخت<ref name="MacEoin, Dennis 1989">MacEoin, Dennis (1989). "Azali Babism". Encyclopædia Iranica.</ref>
مفهوم قیامت و معاد از نظر باب نه پایان تاریخ بلکه پایان یک مرحله از تکامل بشر یعنی پایان دوران یک دین و آغاز ظهور دین بعدی است.<ref name=":23">{{یادکرد کتاب|عنوان=Saiedi, Nader. Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9.|مکان=. Canada|صفحات=254-255|زبان=English}}</ref><ref name=":24">{{یادکرد کتاب|عنوان=Logos and Civilization: Spirit, History, and Order in the Writings of Baha'u'llah|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=University Press of Maryland|سال=2000|شابک=1-883053-63-3|مکان=|صفحات=68-69|زبان=English}}</ref> پس قیامت مسیحیت با ظهور پیامبر اسلام به وقوع پیوست و قیامت اسلام در سال ۱۲۶۰ هجری قمری با ظهور باب اتفاق افتاد.<ref name=":23" /> دوزخ و بهشت نیز نه محلی برای شکنجه ابدی برخی مردم یا محلی برای تمتّع جسمی و جنسی برخی دیگر است بلکه معانی روحانی دارد. بهشت شناخت و رضای خدا از طریق ایمان به فرستاده خداوند و عمل به ارزشهای نوین او برای شکوفائی کمالات روحانی است و دوزخ محرومیت از این تکامل.<ref name=":24" /> باب، عدل الهی را مستلزم اختیار بشرو نیز استمرار فیض هدایت الهی بر طبق تکامل وقفه ناپذیر انسان و جامعه می‌داند و در نتیجه اعتقاد به انتهای نبوت و رسالت نفی کامل عدل الهی است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=220-221|زبان=English}}</ref> بعلاوه عدل الهی اقتضاء می‌کند که دلیل حقانیت یک پیامبر قابل دسترسی و تحقیق برای همگان باشد و در نتیجه تصور اینکه دلیل حقانیت پیامبران معجزات باشد با عدل الهی تضاد دارد چرا که در آنصورت دلیل پیامبر تنها برای کسانی قابل دسترسی می‌شود که در همان‌جا و همان زمان حاضر بوده باشند. پس عدل الهی مستلزم باور به حجیت کلام پیامبر است.<ref name=":26" />
برخی گزارش‌ها حاکی از این است که ادعای جانشینی [[صبح ازل]] آشکار است.<ref>{{cite book | last = Nicolas | first = A.L.M | title = Qui est le succeseur du Bab? | location= Paris | publisher = Librairie d'Amerique et d'Orient | year = ۱۹۳۳ | url = http://www.h-net.org/~bahai/diglib/books/K-O/N/Succeseur/Succeseur.htm | page = ۱۵}}</ref>
باب با کمال احترام از اسلام یاد می‌کند ولی بر اساس اصل تکامل و تداوم ادیان، باب دوره [[اسلام]] را هزار سال می‌داند<ref name=":22">{{یادکرد کتاب|عنوان=حالات و مقالات استاد شهاب فردوسی|نام خانوادگی=ترابیان فردوسی|نام=محمد|ناشر=صحیفه خرد|سال=۱۳۸۳|شابک=۵-۵-۹۵۴۱۴-۹۴۶|مکان=ایران|صفحه=۴۱۱|صفحات=۵۰۵|زبان=پارسی|پیوند نویسنده=محمد ترابیان فردوسی}}</ref> که با ظهور او در سال ۱۲۶۰ هجری قمری، یعنی هزار سال بعد از وفات امام حسن عسکری، به پایان رسیده‌است.<ref name=":22" /><ref name=":23" /> شماری از نوشته‌های باب بصورت تفسیر سوره‌های قرانی نوشته شده‌است و معانی باطنی و عرفانی آن آیات را آشکار می‌سازد.<ref name=":4" /> در زمان اقامت باب در اصفهان، منوچهر خان معتمد الدوله حاکم مقتدر آنجا، که پیشینه مسیحی داشت و قلباً به پیامبر اسلام ایمان نداشت، در حضور علماء از باب خواهش نمود که در اثبات نبوت پیامبر اسلام رساله ای بنویسد.<ref name=":31">{{یادکرد کتاب|عنوان=Iran: A Modern History|نام خانوادگی=Amanat|نام=Abbas|ناشر=Yale University Press|سال=2017|شابک=0300112548|صفحات=238|زبان=English}}</ref> باب بلافاصله و بدون درنگ رساله مفصلی در همان جمع بنگاشت.<ref name=":25">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfird Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=34|زبان=English}}</ref> نام این نوشته رساله اثبات نبوت خاصه است.<ref name=":25" /> این اثر چنان منوچهر خان را متأثر نمود که نه تنها به پیامبر اسلام بلکه به باب نیز ایمان یافت و در جرگه پیروان او درآمد.<ref name="Brown">یکسال در میان ایرانیان،<span class="CheckDictation-marked CheckDictation-marked-پروفسور" id="tool-.D9.BE.D8.B1.D9.88.D9.81.D8.B3.D9.88.D8.B1" style="background-color: rgb(145, 145, 255);"> پروفسور </span>ادوارد براون، ترجمه ذبیح‌الله منصوری، صفحه ۷۸–۷۶</ref><ref name=":31" />{{بابیه}}
== عقیده باب دربارهٔ آیین اسلام ==
باب با کمال ایمان و صداقت دربارهٔ [[اسلام]] و بزرگان این آیین صحبت می‌کند و همه جا با احترام شایسته از آنان نام میبرد ولی دوره حکومت [[اسلام]] را فقط هزارسال می‌داند یعنی می‌گوید که دویست و شصت سال مدت نزول [[قرآن]] و تجلی اخبار معصومین است و پس ازغیبت امام در سال ۲۶۰ هجری قمری که پایان دوره [[اسلام]] بود فرا رسید و من ظاهر شدم. [[سیدعلی محمد باب]] در اثبات این عقیده به چند آیه [[قرآن]] تمسک کرده‌است:
* '''یدبر الامر من السماء الی الارض ثم یعرج الیه کان مقداره الف سنة ممّا تعدون''' (سوره سجده، آیه ۵)
* '''و یستعجلونک بالعذاب و لن یخلف الله وعده و ان یوماً عند ربک کالف سنةٍ ممّا تعدون''' (سوره حج، آیه ۴۷)
* '''یقولون متی هذا الوعد ان کنتم صادقین. قل لکم میعاد یومٍ لاتستخرون عنهُ ساعة و لاتستقدمون'''(سوره سبأ، آیات ۲۸و۲۹)<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = ترابیان فردوسی| نام =محمد | پیوند نویسنده =محمد ترابیان فردوسی | عنوان = حالات و مقالات استاد شهاب فردوسی| سال =1383| ناشر = صحیفه خرد| مکان =ایران | زبان = پارسی| شابک =5-5-95414-946| صفحه = 311| صفحات =505}}</ref>
پروفسور[[ادوارد براون]] به نقل از باب می‌نویسد:<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = Stenstrand'S| نام =August J | پیوند نویسنده =آگوست استنسترندز | نام خانوادگی۲ = Browne| نام۲ = Edward G| پیوند نویسنده۲ =ادوارد براون | نام ویراستار =Muhammad Abdullah | نام خانوادگی ویراستار = al-Ahari| پیوند ویراستار =محمدعبدالله الاهری | فصل = BABISM| نویسندگان سایر بخش‌ها = Daltaban Peyrevi | عنوان = THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN| سال =۲۰۰۶| ناشر = Magribine Press| مکان =Chicago | زبان = en| شابک = ISBN 1-56316-953-3| صفحه = 27| صفحات =۲۰۰}}</ref>
== «مَن یُظهره‌الله» ==
{{نقل قول| هیچ ظهوری آخری نیست بلکه فقط میزانی از حقیقت را بیان می‌کند که وضعیت پیشرفت انسان او را قادر به درک آن کرده باشد.}}
مَن یُظهِرُهُ الله (به معنی: ''کسی که خدا او را ظاهر خواهد ساخت'') به باور [[بابیان]] و [[بهائیان]]، فردی است که بنا به [[کتاب بیان]] فرستاده [[خدا]] است و خداوند بعد از [[سید علی محمد شیرازی]] او را به [[پیامبری]] برخواهد گزید تا راهنمای بشر و نجاتگر عالم باشد. به اعتقاد [[بهائیان]]، مَن یُظهِرُهُ الله، همان [[بهاءالله]]، شارع [[دیانت بهائی]] است.<ref>«دین بهایی آیین فراگیر جهانی»، نوشتهٔ ویلیام<span title="تاچر" class="CheckDictation-marked CheckDictation-marked-هاچر" style="background-color: rgb(255, 200, 145);"> هاچر </span>و دوگلاس مارتین، صفحهٔ ۴۵</ref>
{{بابیه}}
از اساسی‌ترین آموزه‌های سید علی محمد باب این نکته است که نتیجه و ثمره آیین او باید شناخت و ایمان به «مَن یُظهره الله» باشد.<ref name=":162">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=344-351|زبان=English}}</ref> باب به کرّات در آثار خود به ظهور «مَن یُظهره الله» اشاره می‌کند<ref>BÁBISM By Edward G. Browne.p۳۳۸</ref> و از پیروان خود می‌خواهد که شناخت و ایمان خود را به تصدیق هیچ‌کس حتی خود باب و هیجده حوّاری اولیه وی (حروق حی) مشروط نکنند و موعود را از آثار و صفات خود او بشناسند و نه از اشاره و دلالت دیگران.<ref name=":30">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Báb|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=290-291|زبان=English}}</ref> باب حتی پیروانش را برحذر می‌دارد که مبادا مانند ادیان قبل که با استدلال به کتاب آسمانی خود از پیامبر بعدی محروم شدند با استدلال به آثار باب از ایمان به «مَن یُظهره الله» محروم شوند،<ref name=":02">{{یادکرد کتاب|نشانی=http://reference.bahai.org/fa/t/se/GPB/gpb-106.html|عنوان=قرن بدیع|نام خانوادگی=ربانی|نام=شوقی|ناشر=موسسه معارف بهائی|سال=۱۱۹۲|شابک=|مکان=کانادا|صفحات=۹۱}}</ref><ref name=":30" /> مقام موعود به گفته باب بالاتر از آنست که حتی آثار خود باب لیاقت اشاره به وی را داشته باشد.<ref name=":30" /> باب در آثارش از نزدیکی ظهور موعود می‌گوید و برای زمان ظهور او به سال نه و سال نوزده اشاره می‌کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=۳۴۸–۳۵۷|زبان=English}}</ref> اندکی پس از یک دهه از آغاز دعوت باب در سال ۱۸۴۴، یعنی چند سال پس از اعدام وی در سال ۱۸۵۰، بیش از ۲۵ نفر ادعای من یظهره‌اللهی کردند.<ref name="autogenerated2">محمود صدری، استاد دانشگاه تگزاس، به نقل از دانشنامه جهان اسلام، مدخل بهائیت</ref><ref name="autogenerated3">Smith, Peter (۲۰۰۰). <span class="CheckDictation-marked CheckDictation-marked-«He_whom_God_shall_make_Manif" id="tool-.C2.ABHe.20whom.20God.20shall.20make.20Manif" style="background-color: rgb(186, 252, 233);">«He whom God shall make Manif</span>est". A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford: Oneworld Publications. pp. 180–181. {{ISBN|1-85168-184-1|en}}.</ref> دنیس مکین نام بیست نفر از مدعیان را فهرست کرده‌است.<ref name="IranicaDivisions">Denis MacEoin, "Divisions and Authority Claims in Babism (1850-1866)," Studia Iranica 18:1 (1989), p. 94-101</ref>[[میرزا اسدالله خویی]] دیّان یکی از اولین کسانی بود که چنین ادعایی کرد و قبل از این که طرفداران قابل توجهی کسب کند در بغداد احتمالاً با توطئه صبح ازل به قتل رسید.<ref>Smith, Peter (2000). "Dayyan". A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford: Oneworld Publications. pp. 118. {{ISBN|1-85168-184-1|en}}.</ref> نوزده سال بعد از دعوت باب، بهاءالله در سال ۱۸۶۳ در جمع یارانش و بعدتر در سال ۱۸۶۶ بصورت عمومی تر ادعای من یظهره اللهی کرد<ref name="autogenerated3" /> و عموم بابیان به وی ایمان آوردند.<ref name="Balyuzi 19732">* {{cite book|title=The Báb: The Herald of the Day of Days|last=Balyuzi|first=Hasan|publisher=George Ronald|year=1973|isbn=978-0-85398-054-4|location=Oxford, UK|pages=|language=English}}</ref><ref name=":14">{{یادکرد کتاب|عنوان=Iran: A Modern History|نام خانوادگی=Amanat|نام=Abbas|ناشر=Yale University Press|سال=2017|شابک=0300112548, 9780300112542|مکان=|صفحات=246|زبان=English}}</ref> گروه اندکی که به طرفداری از میرزا یحیی ازل بابی باقی ماندند ازلی نام گرفتند. ازلیان ظهور [[من یظهره الله]] را در فاصله ای خیلی دور پیش‌بینی می‌کردند و معتقد بودند ظهور موعود زودتر از دست کم ۲۰۰۰ سال از ظهور باب و قبل از مورد قبول گرفتن دین باب در بسیاری از کشورها رخ نخواهد داد.<ref name=":11">Hierarchy, Authority and Eschatology in Early Bábí Thought by Denis MacEoin published in In Iran: Studies in Bábí and Bahá'í History vol. 3,p۱۲۹٬۱۳۰</ref> با این وجود ازلیان در پی تبلیغ و جهانگیرکردن آئین بابی بر نیامدند و با تقیه و پنهان کردن هویت دینی خود عملاً در جامعه اسلامی حل شدند.<ref name=":182">{{یادکرد کتاب|نشانی=https://books.google.com/books?id=omo3DwAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=iran+a+modern+history&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjPoLu1rNHcAhUHjq0KHX4KB28Q6AEILzAB#v=onepage&q=assimilated&f=false|عنوان=Iran: A Modern History|نام خانوادگی=Amanat|نام=Abbas|ناشر=Yale University Press|سال=2017|شابک=0300112548|مکان=|صفحات=330|زبان=English}}</ref>
== دیدگاه سیدعلی محمد باب در خصوص من یظهرالله ==
پروفسور[[ادوارد براون]] چنین نگاشته‌است:<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = Stenstrand'S| نام =August J | پیوند نویسنده =آگوست استنسترندز | نام خانوادگی۲ = Browne| نام۲ = Edward G| پیوند نویسنده۲ =ادوارد براون | نام ویراستار =Muhammad Abdullah | نام خانوادگی ویراستار = al-Ahari| پیوند ویراستار =محمدعبدالله الاهری | فصل = BABISM| نویسندگان سایر بخش‌ها = Daltaban Peyrevi | عنوان = THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN| سال =۲۰۰۶| ناشر = Magribine Press| مکان =Chicago | زبان = en| شابک = ISBN 1-56316-953-3| صفحه = ۲۷| صفحات =۲۰۰}}</ref>
{{نقل قول| تعالیم باب نیز پیشرفت‌های چشمگیری داشت. او اعلام کرد که صرفاً دروازه و راهی که به امام مهدی ختم می‌شود نیست بلکه خود امام است و اینکه او عملاً موعود و حقیقت آغازین است که بار دیگر برای بشر آشکار شده‌است و اینکه آنچه در ظهورهای قبلی بطور تاریک بیان شده بود و بصورت معما درآمده بود حالا او آنرا بطور باز و بدون تردید بیان و اعلام می‌کند. در همان زمان او پایانی را برای ظهورش اعلام نمی‌کند و رسماً و علناً اعلام می‌کند که بعد از او فردی بزرگ و مهمتر برای تکمیل آنچه او شروع کرده بود ظاهر خواهد شد (کسی که او چنین می‌نامد: [[من یظهره الله]] جلّ و عزّ). در کتابهای نوشته شده توسط باب درک این موضوع شگرف است که او نگران دین خود نیست بلکه نگران درکی است که توسط پیروانش نسبت فردی که ''خداوند'' او را ظاهر می‌کند، باید وجود داشته باشد. بارها و بارها، تقریباً در هر صفحه، باب از مسلمانان استدعا می‌کند که در ظهور بعدی آنگونه که در این ظهور رفتار کردند، عمل نکنند و به یاد داشته باشند که هیچ ظهوری آخری نیست بلکه فقط میزانی از حقیقت را بیان می‌کند که وضعیت پیشرفت انسان او را قادر به درک آن کرده باشد}}
در حقیقت ''باب'' در تکاپوی عرضه کردن مذهب خویش به دو طریق بود که تا حد ممکن مستقل از شخصیت خودش بود. اول اینکه، همان‌طور که در ابتدا دیدید، او اعلام کرد که این مذهب را اصلاً پایانی نیست و ظهور «[[من یظهره الله]]»، را پیش بینی کرده بود که او برای کامل کردن مذهبی که '''باب''' آنرا بنیان نهاده بود خواهد آمد. ثانیاً او ''(باب)'' صلاحیت معنوی را حتی طی دوران زندگی خود به تنهایی روی خودش متمرکز نکرده بود، بلکه روی آنچه او آنرا یگانگی و وحدت می‌خواند تکیه کرده بود، یعنی نوعی پیشوایی، که شامل خود او ''«نقطه» ''و هجده نفر دیگر بنام «[[حروف حی]]» بود. جوانی به نام ''میرزا یحیی'' که توسط ''باب'' به «[[صبح ازل]]» لقب یافته بود بعد از خود ''باب'' در آن یگانگی بالاترین مرتبه را گرفته بود.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = Stenstrand'S| نام =August J | پیوند نویسنده =آگوست استنسترندز | نام خانوادگی۲ = Browne| نام۲ = Edward G| پیوند نویسنده۲ =ادوارد براون | نام ویراستار =Muhammad Abdullah | نام خانوادگی ویراستار = al-Ahari| پیوند ویراستار =محمدعبدالله الاهری | فصل = BABISM| نویسندگان سایر بخش‌ها = Daltaban Peyrevi | عنوان = THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN| سال =۲۰۰۶| ناشر = Magribine Press| مکان =Chicago | زبان = en| شابک = ISBN 1-56316-953-3| صفحه = ۳۵–۳۶| صفحات =۲۰۰}}</ref>
Daltaban Peyrevi در مقدمه کتاب [[فراخوان کامل به بهشت بیان]] چنین نوشته‌است:<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = Stenstrand'S| نام =August J | پیوند نویسنده =آگوست استنسترندز | نام خانوادگی۲ = Browne| نام۲ = Edward G| پیوند نویسنده۲ =ادوارد براون | نام ویراستار =Muhammad Abdullah | نام خانوادگی ویراستار = al-Ahari| پیوند ویراستار =محمدعبدالله الاهری | فصل = مقدمه| نویسندگان سایر بخش‌ها = Daltaban Peyrevi | عنوان = THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN| سال =۲۰۰۶| ناشر = Magribine Press| مکان =Chicago | زبان = en| شابک = ISBN 1-56316-953-3| صفحه = ۸| صفحات =۲۰۰}}</ref> {{نقل قول| سال‌ها بعد از شهادت حضرت نقطه اولی ([[سیدعلی محمد باب]]) در نهم ژوئیه سال ۱۸۵۰، تعدادی از این نا اهل‌ها پیش آمدند و ادعا کردند که نه تنها جانشین ''باب'' هستند، بلکه خود را به عنوان [[من یظهره الله]] (موعود[[کتاب بیان]]) جلوه دادند. این موضوع قبلاً توسط ''باب'' پیش بینی شده بود که در آینده افرادی مدعی جانشینی الهی خواهند شد. علی‌رغم این واقعیت که حضرت نقطه، کامـلاً این موضوع را روشن نموده و صراحتاً ''میرزا یحیی''(کسی که بارها توسط ''سید باب''، [[صبح ازل]] نامیده شده بود) را جانشین و رهبر معنوی مؤمنین بیان اعلام نموده بود.}}
در کتاب [[تنبیه النائمین]] و [[هشت بهشت]] به نام برخی از این افراد که مدعی مقام [[من یظهره الله]] بودند اشاره شده‌است
[[پرونده:Haykal-e-Bab.jpg|بندانگشتی|200px| دست خط باب]]
== میرزا یحیی نوری ملقب به صبح ازل ==
[[میرزا یحیی نوری]] معروف به [[صبح ازل]]، ''وحید'' و '' ثمره'' در سال ۱۲۴۷ قمری مطابق ۱۸۳۱میلادی در تهران محله عربهاچشمعربها چشم به جهان گشود.<ref name="ReferenceA">{{یادکرد کتاب|عنوان=تارخ ظهورالحق| نام خانوادگی = فاضل مازندرانی| نام =اسدالله | پیوند نویسنده جلد=اسدالله فاضل مازندرانی۵|صفحه=۴۹۲|زبان=پارسی| فصل = تصویر از نسخه خطی|پیوند عنوان نویسنده=اسدالله تارخفاضل ظهورالحق |جلد= ۵ | زبان = پارسی| صفحه = ۴۹۲مازندرانی}}</ref> مادرش هنگام تولد وی درگذشت و پرستاری از این طفل از همان بدو ولادت بنابر دستور پدر به خدیجه خانم مادر [[میرزا حسینعلی نوری]] محول گردید.<ref>{{یادکرد کتاب | عنوان=نقطةالکاف|نام خانوادگی = کاشانی| نام = میرزاجانی | پیوند نویسنده نام۲=میرزاجانی کاشانیEdward G| نام نویسنده سرمقاله ناشر=E.J. BrowneBRILL| نام۲ سال= Edward G۱۹۱۰|نام پیوند نویسنده۲خانوادگی ویراستار=ادوارد براون PERSAN| نام ویراستار =MS. SUPPL. | نام خانوادگی ویراستار = PERSAN | پیوند ویراستار = MS. SUPPL. PERSAN|مکان=لیدن هلند|صفحه=۲۳۹|صفحات=۲۹۷|زبان=پارسی|فصل = شرح حال جناب ازل |پیوند عنوان نویسنده=میرزاجانی نقطةالکافکاشانی|نام سالنویسنده سرمقاله=۱۹۱۰Browne|پیوند ناشر نویسنده۲=ادوارد E.Jبراون}}</ref> وی یکی از شخصیتهای مشهور در میان بابیان و بهائیان است. BRILL|در مکانسال =۱۲۶۳ لیدنبه هلندسبب |تکاپوهای زبانزیادی =که پارسی|برادرش، صفحهبهاءالله، =در ۲۳۹|گسترش صفحاتآیین =۲۹۷}}باب داشت، با آن اعتقاد آشنا شد و به جمع پیروان باب پیوست.</ref name="ReferenceA" />
وی یکی از شخصیتهای مشهور در میان بابیان و بهائیان است. در سال ۱۲۶۳ به سبب تکاپوهای زیادی که برادرش، ''میرزا حسینعلی''، در گسترش ''آیین باب'' داشت، با آن اعتقاد آشنا شد و به جمع پیروان ''باب'' پیوست.<ref name="ReferenceA" />
باب در آثارش به نزدیکی ظهور مَن یُظهِرُهُ الله، کسی که نتیجه و ثمره آئین بابی باید شناخت و ایمان به او باشد، اشاره می‌کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=344-351|زبان=English}}</ref> وی همچنین از بابیان می‌خواهد که در شناسایی و ایمان خود کاملا مستقل عمل کنند و موعود را به خود او بشناسند و نگذارند افراد دیگر، حتی خود باب و حروف حیّ، و یا آثار باب مانع شناسایی آنان شوند.<ref name=":022">{{یادکرد کتاب|نشانی=http://reference.bahai.org/fa/t/se/GPB/gpb-106.html|عنوان=قرن بدیع|نام خانوادگی=ربانی|نام=شوقی|ناشر=موسسه معارف بهائی|سال=۱۱۹۲|شابک=|مکان=کانادا|صفحات=۹۱}}</ref> از اینرو در آئین بابی وصیّ (جانشین) و مفسّر آثار به آن مفهوم که در سایر ادیان هست وجود ندارد و جانشینی که باب تعیین نمود در واقع رهبر اسمی جامعه بابی بعد از وی بود.<ref name=":6">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=۹۷۸-۱-۵۵۴۵۸-۰۵۶-۹|مکان=Canada|صفحات=۳۴۸–۳۵۷|زبان=English}}</ref>
در کتاب [[هشت بهشت]]، در این رابطه چنین آمده‌است:<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = روحی | نام = شیخ احمد | پیوند نویسنده =شیخ احمد روحی | نام خانوادگی۲ = کرمانی| نام۲ = میرزا آقاخان| پیوند نویسنده۲ =میرزا آقاخان کرمانی | فصل = شرح حال حضرت ثمره| عنوان = هشت بهشت| مکان = ایران | زبان = پارسی| صفحه = ۳۰۰| صفحات =۳۳۰}}</ref>
{{نقل قول| به عقیدهٔ بابیان (ازلیها)، ''میرزا یحیی'' در سن ۱۹ سالگی و در سال ۱۲۶۵ به ''باب'' عریضه نگاری کرد و مورد توجهٔ ویژهٔ او قرار گرفت. نخستین عریضه‌ای که از آن جناب به توسط ''میرزا علی سیاح'' خدمت ''حضرت نقطه'' رسید، آن حضرت فوراً سجدهٔ شکر نموده، فرمودند: ''تبارک الله من ذلک الشرق المتشارق العظیم و الطلع المتطالع الکریم. '' و شهادت دادند در حق آن جناب به تکلم از فطرت و نور خویش تاب یعنی کلمهٔ ذاتی و عقل فطری و روح قدسی و علم لدنی و نور مستکفی و بعبارة آخری، وحی و تنزیل و فرداب و فرتاب؛ و پس از آن، طلوع [[صبح ازل]] در سال ۱۲۶۶ روی داد و او ''مرآت'' خوانده شد.}}(''مرآت الله'' یعنی ''آیینهٔ خدا'' که از نامهای خود ''نقطهٔ بیان'' [[باب]] و حافظین آیین او در هر زمان است که ''مرآت اول'' را میرزا یحیی [[صبح ازل]] مقرر فرموده و [[من یظهره الله]] را هم به همین نام خوانده)<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = شیرازی| نام =سید علی‌محمد | پیوند نویسنده =سیدعلی محمد شیرازی| فصل = لغات و اصطلاح‌ها | عنوان = بیان | مکان =ایران | زبان = پارسی| صفحه = ۲لغات و اصطلاح ها| صفحات =۳۲۸}}</ref> و از جانب ''باب'' دستور یافت تا [[کتاب بیان]] را کامل کرده و آیین او را حفاظت کند.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = روحی| نام = عطیه | پیوند نویسنده =عطیه روحی | عنوان = شرح حال مختصری از زندگانی حضرت ثمره | زبان = پارسی| صفحه = ۴}}</ref>
کمی قبل از اعدام سید علی‌محمد باب عبدالکریم قزوینی، یکی از کاتبان باب توجه او را به اهمیت تعیین جانشین جلب نمودند و باب تعداد مشخصی لوح نوشته آنها را به عبدالکریم داد <ref name="Amanat">Amanat, Abbas (1989). Resurrection and Renewal: The Making of the Babi Movement in Iran. Ithaca: Cornell University Press p.384</ref> تا به دست میرزا یحیی و بهاءالله برساند.<ref name="Amanat" /> باب در لوحی که معمولاً به عنوان [[وصیت‌نامه]] باب از آن یاد می‌شود، میرزا یحیی به عنوان رهبر بابیان پس از بنیانگذار جنبش تعیین نمود.<ref name=":42">{{cite book|url=http://www.h-net.org/~bahai/diglib/books/K-O/N/Succeseur/Succeseur.htm|title=Qui est le succeseur du Bab?|last=Nicolas|first=A.L.M|publisher=Librairie d'Amerique et d'Orient|year=1933|isbn=|location=Paris|page=15|pages=|language=English}}</ref><ref name="autogenerated1">[Denis MacEoin Reviews Making the Crooked Straight H-Bahai, 2001 http://www.fglaysher.com/bahaicensorship/MacEoinRev.htm#_ftnref16]</ref> در همین لوح به وی دستور داده شده‌است که از [[من یظهره‌الله]] در زمان ظهورش پیروی کند.<ref name="Manuchehri 2004">{{cite journal|last=Manuchehri|first=S.|year=2004|title=The Primal Point’s Will and Testament|url=http://www.h-net.org/~bahai/notes/vol7/BABWILL.htm|journal=Research Notes in Shaykhi, Babi and Baha'i Studies|language=English|volume=Vol. 7|issue=No. 2}}</ref> رهبری وی جنجال‌برانگیز بود. وی کمتر در میان بابیها حاضر می‌شد. منوچهری ادعا می‌کند که دلیل در خفا ماندن او بخشی از وصیت‌نامه سید علی محمد شیرازی است که او را به محافظت از خویش توصیه کرده‌بود.<ref>{{cite journal|last=Manuchehri|first=S.|year=۲۰۰۴|title=The Primal Point’s Will and Testament|url=http://www.h-net.org/~bahai/notes/vol7/BABWILL.htm|journal=Research Notes in Shaykhi, Babi and Baha'i Studies|volume=Vol. 7|issue=No. 2}}</ref> براوان معتقد است رهبری میرزا یحیی در عراق رهبری اسمی بوده و در عمل ساماندهی امور را بهاءالله، برادر ناتنی وی انجام میداده.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=A Year Amongst the Persians|نام خانوادگی=Browne|نام=Edward|سال=1893|شابک=32044004437067|مکان=London|صفحات=64|زبان=English}}</ref> دنیس مکین بر این نظر است که تعیین میرزا یحیی به عنوان جانشین رسمی باب، تنها برای حفظ بهاءالله از خطر و با پیشنهاد بهاءالله و عبدالکریم قزوینی و موافقت باب بوده‌است.<ref name="autogenerated1" /><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=قبله عالم، «اندرزی برای شاهزادگان»|نام خانوادگی=امانت|نام=عباس|ناشر=نشر کارنامه|سال=۱۳۸۳|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref> خطری که بهاءالله را تهدید می کرد از جانب امیر کبیر بود.<ref name="ReferenceC">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=349|زبان=English}}</ref> به گفته سعیدی اگر امیر کبیر به نقش کلیدی بهاءالله در جامعه بابی پی میبرد حتماً او را به قتل می‌رساند.<ref name="ReferenceC" /> این تحلیل اول بار توسط عباس افندی در «مقاله شخصی سیاح» مطرح شد.<ref name=":7">{{Cite journal|last=MAC EOIN|first=D.|date=1989-01-01|title=Divisions and Authority Claims in Babism (1850-1866)|url=http://dx.doi.org/10.2143/si.18.1.2014576|journal=Studia Iranica|volume=18|issue=1|pages=93–129|doi=10.2143/si.18.1.2014576|issn=0221-5004}}</ref> شوقی افندی نیز می‌گوید باب میرزا یحیی را به عنوان «مرجع اسمی» جامعه بابی انتخاب کرده بود و به نقل از «مقاله شخصی سیاح» تحلیلی مشابه تحلیل فوق ارائه می‌دهد.<ref>God passes by,p 28</ref>
پروفسور [[ادوارد براون]] ابیات زیر را که [[طاهره قرةالعین]] در بشارت طلوع [[صبح ازل]] سروده را در کتاب ''مواد تحقیق در مذهب بابیه'' درج و قسمتی از اصل دست خط{{سخ}}را نیز گراور نموده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= آئین بیان (The Religion of Bayan) |عنوان= به یاد صدمین سال شهادت نابغه دوران قره العین | نشانی = http://bayanic.com/showItem.php?id=tahira |بازبینی=۱۵ دی ۱۳۹۰|تاریخ= سپتامبر ۱۹۴۹|ناشر= ناشر: گمنام|کد زبان= پارسی}}</ref>
{{شعر}}
{{ب|بخلق جهان ساقیا ده نوید|که شد شام غم صبح عشرت رسید}}
{{ب|به غم دیدگان ده تو جام صفا|بعشاق دلخسته بر زن صلا}}
{{ب|که عین ظهور ازل آمده|جمال خدائی هویدا شده}}
{{ب|باین مژده گر جان فشانم رواست|از این مژده خوش وقت رب علاست}}
{{ب|........ تا آنجا که می‌گوید|:}}
{{ب|چو نور جمال تو آمد عیان | ثمر خواندت از لطف رب بیان}}
{{ب|مراد از شجر نیست غیر از ثمر | شجر از ثمر می‌شود جلوه گر}}
{{ب|بیان از تو تکمیل گردیده شد | همه سر پنهان حق دیده شد}}
{{پایان شعر}}
وی پس از کشته شدن ''باب'' بر بابیان ریاست یافت و این ریاست کلی را تا سال ۱۲۸۰ حفظ کرد.
کمی قبل از اعدام [[سید علی‌محمد باب]] عبدالکریم، یکی از پیروانش توجه او را به اهمیت تعیین جانشین جلب کرد لذا باب تعداد مشخصی لوح نوشته آنها را به عبدالکریم داد تا به دست ''یحیی'' [[صبح ازل]] و [[بهاءالله]] برساند.<ref>Amanat, Abbas (1989). Resurrection and Renewal: The Making of the Babi Movement in Iran. Ithaca: Cornell University Press p.384</ref> پس از قتل‌عام پیروان ''باب'' در [[تهران]]؛ [[بغداد]] به مدت ۱۱ سال بعد محل اقامت رهبران ''بابی'' می‌شود که از ویرانگری هولناک ۱۸۵۲ گریخته بودند. «میرزا یحیی [[صبح ازل]]» که قبلاً به او اشاره کرده‌ام که در هنگام مرگ ''باب'' حرف اصلی «یگانگی» شده بود، نیز به آنجا گریخت. بزودی برادر ناتنی او «[[بهاءالله]]» که بسیار نزدیک از کنار مرگ گذشته بود و از زندانی که در آن افکنده شده بود آزاد شده بود به دنبال او رفت.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = Stenstrand'S| نام =August J | پیوند نویسنده =آگوست استنسترندز | نام خانوادگی۲ = Browne| نام۲ = Edward G| پیوند نویسنده۲ =ادوارد براون | نام ویراستار =Muhammad Abdullah | نام خانوادگی ویراستار = al-Ahari| پیوند ویراستار =محمدعبدالله الاهری | فصل = BABISM| نویسندگان سایر بخش‌ها = Daltaban Peyrevi | عنوان = THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN| سال =۲۰۰۶| ناشر = Magribine Press| مکان =Chicago | زبان = en| شابک = ISBN 1-56316-953-3| صفحه = ۴۷–۴۸| صفحات =۲۰۰}}</ref>
رهبران ''بابی'' به مدت دوازده سال در آنجا ماندند و مشغول نوشتن تدوین و اشاعه [[دین|دینشان]] بودند و پیروان خود را ترغیب می‌کردند که از هر مقاومتی در برابر مقامات اجتناب کنند و با زندگی پرهیز کارانه، پذیرش صبورانه و رفتار مهربانانه با تمامی انسانها دین خود را به تمام دنیا توصیه کنند.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = Stenstrand'S| نام =August J | پیوند نویسنده =آگوست استنسترندز | نام خانوادگی۲ = Browne| نام۲ = Edward G| پیوند نویسنده۲ =ادوارد براون | نام ویراستار =Muhammad Abdullah | نام خانوادگی ویراستار = al-Ahari| پیوند ویراستار =محمدعبدالله الاهری | فصل = BABISM| نویسندگان سایر بخش‌ها = Daltaban Peyrevi | عنوان = THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN| سال =۲۰۰۶| ناشر = Magribine Press| مکان =Chicago | زبان = en| شابک = ISBN 1-56316-953-3| صفحه = ۴۸| صفحات =۲۰۰}}</ref>
بعد از مرگ [[باب]]، [[صبح ازل]] به عنوان شخصیت محوری جنبش مورد توجه قرار گرفت.<ref name="MacEoin, Dennis 1989" /> رهبری [[صبح ازل]] جنجال‌برانگیز بود. وی کمتر در میان ''بابیها'' حاضر می‌شد. منوچهری ادعا می‌کند که دلیل در خفا ماندن [[صبح ازل]] بخشی از [[وصیت نامه]] [[سید علی محمد باب]] است که او را به محافظت از خویش توصیه کرده بود.<ref>{{cite journal
|last = Manuchehri
|first = S.
|title = The Primal Point’s Will and Testament
|journal = Research Notes in Shaykhi, Babi and Baha'i Studies
|year = ۲۰۰۴
|volume = Vol. 7
|issue = No. 2
|url = http://www.h-net.org/~bahai/notes/vol7/BABWILL.htm
}}</ref>
پروفسور[[ادوارد براون]] درمورد تقابل [[حسینعلی نوری]] با برادرش [[میرزا یحیی نوری]] در کتاب شرح حال یک مسافر صفحه ۳۵۹می‌نویسد:<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = Stenstrand'S| نام =August J | پیوند نویسنده =آگوست استنسترندز | نام خانوادگی۲ = Browne| نام۲ = Edward G| پیوند نویسنده۲ =ادوارد براون | نام ویراستار =Muhammad Abdullah | نام خانوادگی ویراستار = al-Ahari| پیوند ویراستار =محمدعبدالله الاهری | فصل = Authorship of the Writings Attributed to Baha'ullah | نویسندگان سایر بخش‌ها = Daltaban Peyrevi | عنوان = THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN| سال =۲۰۰۶| ناشر = Magribine Press| مکان =Chicago | زبان = en| شابک = ISBN 1-56316-953-3| صفحه = ۱۹۰| صفحات =۲۰۰}}</ref> {{نقل قول |توطئه دیگری علیه جان [[صبح ازل|صبح ازلچیده]] شد و ترتیب داده شد که محمدعلی [[سلمانی]]، [[گلو|گلوی]] او را هنگام اصلاح صورت در [[حمام]] ببرد. هنگام رسیدن آن ظالم، [[صبح ازل]] نقشه او را حدس زد و به او اجازه نداد که نزدیک شود و در هنگاه ترک [[حمام]]، سریعاً [[اقامتگاه]] دیگری در آدریانوپل پیدا کرد و خود را از [[میرزا حسینعلی نوری]] (بهالله) و پیروانش کاملاً جدا کرد.}}
== بهائیان و بابیان ==
پس از تیرباران [[باب]]، پیروانش که به «بابی» مشهور بودند بر طبق بیانات باب در [[کتاب بیان]] به دنبال موعود آئین بابی که در کتاب بیان با عنوان «[[من یظهره الله]]» از آن یاد شده، می‌گشتند.<ref name="Iranica2">{{یادکرد|فصل=|نویسندگان سایر بخش‌ها=|ژورنال=|کوشش=|ترجمه=|ویرایش=|تاریخ=|سال=|ناشر=|زبان=en|شابک=|صفحه=|کتاب=|چاپ=|شهر=|نویسنده=MacEoin, {{چر}}D. M.|مقاله=[http://www.iranicaonline.org/newsite/index.isc?Article=http://www.iranicaonline.org/newsite/articles/unicode/v3f8/v3f8a073.html BAYĀN](English)|نشریه=Encyclopedia of Iranica|دوره=|شماره=|شاپا=}} Retrieved on 2009-09-05.</ref> در سال ۱۸۶۳ میلادی [[بهاءالله]] خود را «[[من یظهره الله]]» یا همان موعود کتاب بیان خواند.<ref>سجادی، صادق؛ بابیه، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج11</ref> اکثر بابیان به او ایمان آورده و بهائی نامیده شدند.<ref name=":143">{{یادکرد کتاب|عنوان=Iran: A Modern History|نام خانوادگی=Amanat|نام=Abbas|ناشر=Yale University Press|سال=2017|شابک=0300112548, 9780300112542|مکان=|صفحات=246|زبان=English}}</ref><ref name="Balyuzi 19734">* {{cite book|title=The Báb: The Herald of the Day of Days|last=Balyuzi|first=Hasan|publisher=George Ronald|year=1973|isbn=978-0-85398-054-4|location=Oxford, UK|pages=|language=English}}</ref> برخی از بابیان به سنت موجود وفادار مانده و با پیروی از نابرادری کوچک بهاءالله، موسوم به میرزا یحیی [[صبح ازل]]، ازلی یا بیانی نام گرفتند، تعداد اینها اکنون اندک است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=The New Believers|نام خانوادگی=Barrett|نام=David|ناشر=Cassell & Co|سال=2001|شابک=0304355925|مکان=London, UK|صفحات=246|زبان=English}}</ref> میرزا یحیی اما فعالیت چندانی نشان نداد ولی بهاءالله آئین بهائی را پدیدآورد<ref name="ReferenceA2">سجادی، صادق؛ بابیه، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج11</ref> که به دیانتی جهانی تبدیل شد.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2016-11-20|نشانی=https://web.archive.org/web/20161120153112/https://www.britannica.com/topic/religion-Year-In-Review-2010/Worldwide-Adherents-of-All-Religions|عنوان=Religion: Year In Review 2010 - Worldwide Adherents of All Religions {{!}} Britannica.com|بازبینی=2018-08-02}}</ref>
پس از تیرباران [[باب]]، پیروانش که به «بابی» مشهور بودند بر طبق بیانات باب در [[کتاب بیان]] به دنبال [[مظهر ظهور]] بعدی که در این کتاب به «ظهور [[من یظهره الله]]» اشاره شده‌است، گشتند. آنها در ابتدا از [[میرزا یحیی نوری]] که باب به او لقب [[صبح ازل]] داده بود پیروی می‌کردند ولی پس از چندی در سال ۱۸۶۳ میرزا حسینعلی نوری (بهاءالله) که سمت معاونت برادرش را داشت از او برید و خود را [[من یظهره‌الله]] معرفی کرد. دولت عثمانی هم از بیم جنگ میان دو فرقه میرزا یحیی و اتباعش را به [[قبرس]] و میرزا حسینعلی و یارانش را به [[عکا]] تبعید کرد. میرزا یحیی از آن پس فعالیت چندانی نشان نداد و فشار و تبلیغات بهائیان اندک اندک او و یارانش را به فراموشی افکند. اما حسینعلی که خود را بهاءالله می‌خواند به فعالیت شدیدی دست زد و بهائیت را پدیدآورد<ref>سجادی، صادق؛ بابیه، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج11</ref>
شهاب فردوس در سلسله مقالاتی که در [[مجله آشفته]]، دوره نهم، سال ۱۳۳۴، شماره‌های هجده تا پنجاه درج شده می‌نویسد:<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = ترابیان فردوسی| نام =محمد | پیوند نویسنده =محمد ترابیان فردوسی | عنوان = حالات و مقالات استاد شهاب فردوسی| سال =1383| ناشر = صحیفه خرد| مکان =ایران | زبان = پارسی| شابک =5-5-95414-946| صفحه = 425| صفحات =505}}</ref>
{{نقل قول| [[عباس افندی]] و پدرش در بسیاری از آثار خود اظهار کرده‌اند که [[سیدعلی محمد باب]] از وجود میرزا حسینعلی که باید دعوی من یظهره الهی کند در میان خود اطلاع داشته‌است ولی اگر کسی [[کتاب بیان]] را بخواند با کمال صراحت و وضوح در میابد که این مطاب درست نیست زیرا در اغلب ابواب بیان عباراتی هست که معلوم می‌کند موعود بیان پس ازآنکه دین بیان جهانگیر شود و ثمرات خود را بدهد در میان بابیان ظاهر خواهد شد.}}
[[علی اکبر دهخدا]] در لغت‌نامه خود در ذیل نام ''صبح ازل'' می‌نویسد:
{{نقل قول| ثانیاً شهادت کونت دوگوبینو ([[آرتور دو گوبینو]]) که در کتاب «مذاهب و فلسفه در آسیای وسطی» ص ۲۷۷ گوید: «اندکی تردید در خصوص جانشین باب (مابین اتباع او) به هم رسید ولی بالاخره معلوم همه شد که کیست ولی به غیر طریق انتخاب چه بعضی علامات ظاهری و پاره‌ای خصایص معنوی است که به‌طور روحانی ممیز رئیس مذهب است. وی بسیار جوان بود سن او شانزده سال و موسوم به میرزا یحیی و پسر میرزا بزرگ نوری وزیر امام ویردی میرزا حاکم طهران است و . . . . . .
اخیراً از یک فقره از [[کتاب ایقان]] تألیف بها اﷲ که آن را در سنهٔ ۱۲۷۸ در [[بغداد]] سه چهار سال بعد از مراجعت وی از کوه‌های [[کردستان |کردستان نوشته]] است، استنباط می‌شود که [[بهاالله]] در آن تاریخ خود را مطیع و زیر دست کسی دیگر فوق خود می‌دانسته و آن کس بالطبع بایستی '''صبح ازل''' باشد. این است عین آن فقره بنصها: «... اگر چه در این ایام رائحهٔ حسدی وزیده که قسم به مربی وجود از غیب و شهود که از اول بنای وجود عالم با اینکه آن را اولی نه تا حال، چنین غل و حسد و بغضائی ظاهر نشده و نخواهد شد، چنانچه جمعی که رایحهٔ انصاف را نشنیده‌اند رایات نفاق برافراخته‌اند و بر مخالفت این عبد اتفاق نموده‌اند… چون فی الجمله بر امورات محدثهٔ بعد اطلاع یافتم از قبل، مهاجرت اختیار نمودم و سر در بیابانهای فراق نهادم و دو سال وحده در صحراهای هجر بسر بردم … باری تا آنکه از '''مصدر امر''' حکم رجوع صادر شد و لابد تسلیم نمودم و راجع شدم …»}}
== انشعاب آئین بهایی از آئین بیانی ==
پروفسور[[ادوارد براون]] می‌نویسد:<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = Stenstrand'S| نام =August J | پیوند نویسنده =آگوست استنسترندز | نام خانوادگی۲ = Browne| نام۲ = Edward G| پیوند نویسنده۲ =ادوارد براون | نام ویراستار =Muhammad Abdullah | نام خانوادگی ویراستار = al-Ahari| پیوند ویراستار =محمدعبدالله الاهری | فصل = BABISM| نویسندگان سایر بخش‌ها = Daltaban Peyrevi | عنوان = THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN| سال =۲۰۰۶| ناشر = Magribine Press| مکان =Chicago | زبان = en| شابک = ISBN 1-56316-953-3| صفحه = ۴۸–۴۹| صفحات =۲۰۰}}</ref>
{{نقل قول|در سال ۱۸۶۴ دولت ایران مقامات [[ترکیه]] را واداشتند تا تبعیدیان ''بابی'' را به مکان‌هایی دورتر از مرزهای خود انتقال دهد، ابتدا به [[قسطنطنیه]] ([[استامبول]]) و سپس به شهر ''ادرنه''. اکنون که آنها در ''ادرنه'' بودند واقعه بزرگی روی داد که موجب شد پیروان [[سیدعلی محمد باب]] به دو حزب متضاد تقسیم شوند. [[صبح ازل]] تا به این هنگام بطور کلی به عنوان جانشین قانونی ''باب'' اعلام شده بود و رئیس مشهود دین بود. اما همانگونه که توضیح داده‌ام، ''باب'' اظهار کرده بود که ظهور او نهایی و آخری نیست و او در زمان آینده نامعین، جانشینی خواهد داشت ([[من یظهره الله]]). در همان زمان ''باب'' مؤکداً اعلام کرد که زمان ظهور این ناجی موعود فقط برای خدا شناخته شده‌است، بطور کلی باور بر این بود که ''''ظهور جدید به مدت حداقل هزار سال به وقوع نخواهد پیوست''''، پیش از آنکه بسیاری از کشورها ''مذهب باب'' را باید قبول کرده باشند و اینکه هیچ‌کس به دروغ نمی‌تواند ادعا کند که اوست و اینکه او ناگهانی و غیرمنتظره ظاهر خواهد شد؛ و اینکه وقتی او ظاهر شود، قویترین مقام برای تأیید یا رد کردن او، برای بستن یا رهانیدن او، اختیار مسلم و بی چون و چرای اوست؛ بنابراین وقتی [[بهاءالله]] ناگهان اعلام کرد که او ناجی موعود است که آنان ظهورش را با اشتیاق فراوان انتظار می‌کشیدند، و به تمامی مؤمنین هشدار داد آنطور که مسلمانان بوده‌اند، محتجب باقی نمانند، شمار بیشتری فوراً مقام او را تصدیق کردند و کلمات او را به عنوان الهام شده الهی پذیرفتند و تسلیم بی چون و چرا و کامل او شدند؛ بنابراین برای اینانی که اکنون [[بهایی]] خوانده می‌شوند. نوشته‌های ''باب'' یک سند قدیمی فرض می‌شد. اما تمامی ''بابیها'' از پذیرش کنار گذاشتن این قوانینی که هنوز بیش از سی سال از آن نگذشته بود، خشنود و راضی نبودند. شخص [[صبح ازل]] صحت ادعای [[بهاءالله]] را رد کرد و نپذیرفت به نفع او کنار برود و اقلیتی از ''بابیها'' که اکنون ازلی نام دارند از شکستن بیعت با او و پذیرفتن سروری دیگری امتناع ورزیدند.}}
== آیین بیانی پس از صبح ازل ==
صبح ازل، میرزا [[یحیی دولت‌آبادی]] را به عنوان جانشین خود پس از مرگ و رهبر جامعهٔ ازلی برگمارد.<ref name="referenceworks.brillonline.com">{{یادکرد وب|عنوان=Ṣubḥ-i Azal|وبگاه=Brill Reference|تاریخ=2015-01-01|سال=2015|پیوند=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/s-ubh-i-azal-SIM_7112|کد زبان=en|تاریخ بازبینی=2015-01-01}}</ref> در خصوص میزان درگیر بودن او در سازمانسازمان‌دهی دهی فرقهازلیان به‌طور فعال شواهد اندکی وجود دارد. میرزا یحیی چیز زیادی دربارهٔ موضوعات ازلی ننوشت،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=AZALI BABISM – Encyclopaedia Iranica|وبگاه=Encyclopædia Iranica|تاریخ=1912-04-29|سال=1912|پیوند=http://www.iranicaonline.org/articles/azali-babism|کد زبان=en|تاریخ بازبینی=2015-01-02}}</ref> نقش یک اصلاحگر سکولار را به جای یک رهبر مذهبی برگزید، و بابیت ازلی در زمانی نه چندان طولانی اثرگذاری خود را از دست داد.<ref name="referenceworks.brillonline.com" /> ابوالقاسم افنان از مورخان بهایی به نقل از [[سید محمد علی جمالزاده]] در [[ژنو]] شنیده که هنگامیکه میرزا یحیی ازل در قبرس وفات نمود حاجی میرزا یحیی دولت‌آبادی در [[ژنو]] بود. به او پیشنهاد کردند که جانشین ازل و زعامت ازلیها را قبول کند و به [[قبرس]] برود ولی او نپذیرفت و قبول نکرد و به طهران مراجعت نمود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=افنان |نام=ابوالقاسم |کتاب=عهد اعلی صفحه 505 | ناشر= |سال=}}</ref>
[[حسین مکی]] در خاطرات خود اشاره می‌کند که در دوران صبح ازل بابیان در ایران گسترش و حضور داشتند اما پس از چندی تعدادشان به شدت کاهش یافت؛ و نهایتاً همانگونه که مک اوین در ایرانیکا اشاره می‌کند عملاً خاتمه یافتند.
در پاسخ به چرایی این اضمحلال مکی به مطالبی که از نزدیکان به بابیان دریافت کرده اشاره می‌کند «:میرزا یحیی معروف به صبح ازل تا زنده بود ازلیها فعالیت و پیروانی داشتند، ولی پس از درگذشت میرزا یحیی با اینکه شنیده می‌شد که حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی از زعمای ازلیه است، مع‌هذا دیگر از این فرقه اثر وجودی دیده نشد و از بین رفتند واین خود معمایی بوجود آورد که چطور دیگر از پیروان باب و ازلی دیده نمی‌شود. واگر حاج میرزا یحی دولت‌آبادی از زعمای ازلی بود چرا دربارهٔ امیرکبیر در پاریس سخنرانی جامع نموده و آنرا در پاریس به چاپ رسانیده؟ تا اینکه آقای [[غلامرضا آگاه]] که از بازرگانان معروف و صدیق می‌باشند این معما را حل نموده علل از بین رفتن ازلیها را برای نگارنده ذکر کردند:
در تابستان ۱۳۱۴ از طرف دولت شاهنشاهی به سمت نماینده به نمایشگاه [[بروکسل]] [[بلژیک]] رفتم. آقای حاجی میرزا یحیی دولت‌آبادی از سرپرستی محصلین در اروپا [[استعفا]] نموده و بیکار بود و با خانم و یک صبیه اش در بروکسل و در یک اتاق محقر منزل داشتند و [[زبان]] [[فرانسه]] و [[عربی]] خوب می‌دانست و هر فرصتی مقاله‌های راجع به دین اسلام به [[فرانسه]] و عربی و فارسی می‌نوشت و در هر محفلی مقتضی می‌شد قرائت و همواره برای اسلام تبلیغ می‌نمود… باری از پس از مراجعت به ایران به [[کرمان]] رفتم و با مرحوم حاجی [[علی‌اکبر صنعتی‌زاده]] (پدر صنعتی زاده کرمانی) دوست شدم صنعتی هم بین مردم مشهور به ازلی بود. در یکی ازملاقاتها صنعتی گفت:من ازلی مذهب بودم. صبح ازل نامه به هر کس می‌نوشت دو [[رونوشت]] آنرا هم می‌فرستاد [[تهران]] و ولایات پیش دو نفر از مریدها. نامه آخری به آقای حاجی میرزا یحی دولت‌آبادی نوشت که من می‌میرم و شما [[وصی]] و جانشین من هستید و دو رونوشت دیگر هم برای دیگران فرستاد. نامه عصری رسید و [[شب]] صبح ازل فوت کرد. سران ازلی [[تهران]] جمع شدیم رفتیم پیش آقای حاجی میرزا یحیی که شما به رونوشت نامه آقا، جانشنین صبح ازل هستید. جوابی نداد تا روز [[چهلم]]، همه را دعوت کرد منزلش در اتاقی روی [[فرش]] نشستیم. کلیه ۴۳ نفر سران ازلی ایران بودیم. گفت آقایان دست از من بردارید. گفتیم به موجب دست خط صبح ازل شما جانشین ایشان هستید. گفت اصل نامه هم پیش من است. گفتیم شما باید دستور بدهید. گفت :من می‌ترسم دستورهایی که می‌دهم عمل نکنید. گفتیم عمل می‌کنیم. گفت [[قسم]] بخورید. هر ۴۳ نفر قسم خوردیم که هرچه شما دستور بدهید جانی، مالا و ناموسا عمل می‌کنیم. گفت بیایید [[بیعت]] کنید. یکی یکی رفتیم [[دست]] به دست ایشان دادیم و بیعت کردیم و نشستیم… گفت از این [[ساعت]] تا دستور ثانوی همه وسط مذهب [[شیعه اثنی عشری]] راه برویم و هر کار شیعه مذهب انجام می‌دهند از [[غسل جنابت]] و [[نماز صبح]] دو [[رکعت]] و تقلید فلان [[مجتهد]] می‌کنند باید از این ساعت همه عمل کنید تا دستور ثانوی که همه مردم بدانند شما شیعه هستید. گفتیم اطاعت و حالا ۴۲ [[سال]] است که پیرو مذهب شیعه هستیم و هنوز دستور دیگری نداده‌است. بعد از این یکسال هم آقای میرزا یحیی دولت‌آبادی به ایران آمد. یک سال هم در ایران بود و در آبان ۱۳۱۸ خورشیدی فوت نمود و مرحوم صنعتی هم مجلس ترحیم دولت‌آبادی را در [[مسجد جامع کرمان]] برگزار نمود.
آن وقت فهمیدم که مرحوم حاجی میرزا یحیی دولت‌آبادی که در [[بروکسل]] شب و روز برای اسلام تبلیغ می‌کرد مسلمان به تمام معنی بوده و اگر اول عمر ازلی شده … بعداً فهمیده اشتباه کرده فرقه ازلی را آرام بطور آرام و بدون سر و صداو با نیت پاک و سالم برداشته ومذهب تشیع را اختیار نموده؛ و قسمی رفتار کرده که یک نفر ازلی در دنیا باقی نمانده و تمام مسلمان شده‌اند.»
ابوالقاسم افنان از مورخان بهایی به نقل از [[سید محمد علی جمالزاده]] در [[ژنو]] شنیده که هنگامیکه میرزا یحیی ازل در قبرس وفات نمود حاجی میرزا یحیی دولت‌آبادی در [[ژنو]] بود. به او پیشنهاد کردند که جانشین ازل و زعامت ازلیها را قبول کند و به [[قبرس]] برود ولی او نپذیرفت و قبول نکرد و به طهران مراجعت نمود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=افنان |نام=ابوالقاسم |کتاب=عهد اعلی صفحه 505 | ناشر= |سال=}}</ref>
== گاهشمار آئین بیانی ==
| 