الفبای فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۳:
'''''الفبای فارسی''''' گروه سی‌ودوگانهٔ [[حرف (دستور زبان)|حروف]] (نویسه‌ها) است که از [[الفبای عربی]] اقتباس شده است. این الفبا نمایندهٔ نگاشتن ([[همخوان (آواشناسی)|همخوان‌ها]] یا صامت‌ها) در [[زبان فارسی]] است و [[حرف (زبان‌شناسی)|حروف بی‌صدا]] نام دارند. به این گروه از حروف (نویسه‌ها)، حروف الفبا یا حروف هجای فارسی می‌گویند. برای نوشتن الفبای فارسی، [[خط فارسی]] به‌کار گرفته می‌شود که خود برگرفته از [[خط عربی]] است. <ref>کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشته یحیی ذکاء صفحه هشتم نسخه الکترونیکی به آدرس: ketabnak.com/book/67462/در-پیرامون-تغییر-خط-فارسی?&page=all</ref>
[[خط عربی|خط ابجد عربی]] مادر خط فارسی است. <ref>کتاب زبان پاک نوشته‌ی احمد کسروی و کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشته‌ی یحیی ذکاء. نسخه الکترونیکی موجود می‌باشد</ref>
پیش از [[حمله اعراب به ایران]] و ورود اسلام به این کشور، دو [[خط اوستایی|الفبای اوستایی]] و [[خط پهلوی|الفبای پهلوی]] بکار گرفته می‌شدند. ولی زبان [[قرآن|کتاب اعراب]] بر اساس [[خط کوفی]] بود و [[علی بن ابی طالب]] خود نیز به خط کوفی می‌نوشت.<ref>کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشته‌ی یحیی ذکاء صفحه هشتم</ref> بدین ترتیب الفبای عربی به ایران راه یافت.
پس از مدتی، قلمرو اعراب از افغانستان و ایران تا سوریه و مصر گسترش یافت و غلط‌خوانی‌های زیادی در نامه‌نگاریهای خلفا به وجود می‌آمد. مردم کشورهای دیگر در ادای واژه‌های عربی دچار مشکل بودند تا اینکه در سال ۶۵ هجری، [[عبدالملک|عبد الملك بن مروان]] در دمشق به خلافت رسید و در نامه‌ای که به [[حجاج بن یوسف|حجاج بن یوسف ثقفی]] خلیفه عراق نوشت، به او گفت که این [[خط کوفی]] که [[ابوالاسود دؤلی]] طراحی کرده، کفایت نمیکند و از حجاج بن یوسف خواست تا خط عربی را بر پایه‌ی خط کوفی توسعه دهد و ترویج کند. <ref>کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشته‌ی یحیی ذکاء صفحه ششم</ref>
حجاج کسی بود که به سردارانش دستور داد تا تمام روحانیان ادیان دیگر و کسانی که به خط غیر از عربی می‌نویسند را از دم تیغ بگذرانند. آثار این اقدامات حتی از [[کتاب‌سوزی در ایران]] نیز پررنگ‌تر بود.<ref>[[آثار الباقیه عن القرون الخالیه]] ص ۳۵ و ۳۶ و ۴۸</ref>
این اقدامات مشکلات زیادی برای زبان سایر کشورها ازجمله پارسی‌زبانان به وجود آورد. عربها، چهار حرف اصلی را در الفبای خود نداشتند و آن را حروف عجمی می‌نامیدند. سرانجام یک خوشنویس به نام خواجه ابولمال، سه نویسه [[پ]] [[ژ]] و [[چ]] را به [[الفبای عربی]] اضافه کرد و بعدها نویسه [[گ]] نیز پس از یک فراز و نشیب به شکل کنونی به الفبای عربی اضافه شد. <ref>کتاب در پیرامون تغییر خط فارسی نوشته‌ی یحیی ذکاء صفحه نهم</ref>
[[تعلیق]] و [[نستعلیق]]، دو شیوه خوشنویسی از [[خط عربی]] هستند که توسط ایرانیان ابداع شدند.
افغانستان و پاکستان نیز بنا بر ناچاری، الفبای عربی را برگزیدند. بدین گونه بود که این الفبا در کشورهای [[ایران]]، [[افغانستان]] و [[پاکستان]] و [[تاجیکستان]] بعنوان الفبای رسمی انتخاب شد. در پی [[تغییر خط در تاجیکستان]] از سال [[۱۳۰۷]] ([[۱۹۲۸ (میلادی)|۱۹۲۸ میلادی]]) به [[الفبای لاتین|لاتین]] و بعد خط [[سیریلیک]]، خط فارسی در این کشور کنار گذاشته شد. همچنین پس از شکستهای [[امپراطوری بیزانس]] از اعراب مسلمان در زمان صدر اسلام، خط‌های باستانی در زیرمجموعه‌های آن امپراطوری نابود و [[خط عربی]] جایگزین شده بود. یکی از آن زیرمجموعه‌ها کشور کنونی [[ترکیه]] بود که سرانجام در سده‌ی بیستم میلادی [[مصطفی کمال پاشا]] دستور داد [[خط عربی]] را به خط [[الفبای ترکی استانبولی|الفبای ترکی لاتین]] تغییر دهند. خط لاتین برای پارسی‌زبانان نیز با نام [[دبیره پارسی لاتین]] شناخته می‌شود.
== الفبای خط فارسی ==
[[پرونده:Qur'an manuscript Surat al-Nisa'. (1).tif|thumb|left|280px|دست‌نوشته‌ای از بخشی از سه آیهٔ نخست سورهٔ نساء به خط کوفی]]
{{اصلی|الفبای فارسی}}
اساس الفبای فارسی با الفبای [[خط عربی]] یکی است. اما الفبای فارسی دارای ویژگیهایی است که آن را از خط عربی اندکی متفاوت می‌سازد. شکل بعضی از نویسه‌های خط فارسی با نویسهٔ عربی آنها تفاوت می‌کند. مثلاً «ک» فارسی در حالت پایانی یا تنها با سرکش نوشته می‌شود در حالی که «{{عبارت عربی|ك}}» عربی در این دو حالت بدون سرکش است یا حرف «ی» در عربی با دو نقطه در زیر آن «{{عبارت عربی|ي}}» همراه است. تفاوت‌های جزئی دیگری هم وجود دارد.
درحالی که عربها فاقد چهار حرف اصلی (پ، ژ، گ، چ) هستند، بسیاری از حروف الفبایشان را به گونه‌های متفاوت ادا می‌کنند. امروزه تمام حروف خاص عربی همانند (ظ، ض، ذ) (ص، ث) (غ)، (ح)، (ط)، (همزه، عین ساکن، تنوین‌ها، تشدید، اِعراب و غیره) در خط فارسی هم وجود دارند که نشان میدهد این خط ابتدا توسط اعراب ساخته شد و سپس به ایران راه یافت. در مقابل، ایرانیان چهار حرف خاص خود را به خط عربی اضافه کردند. بعبارت دیگر اگر خط فارسی ابتدا در ایران ساخته شده بود، اکنون حروف هم‌واج در آن وجود نداشت و چه دلیلی داشت که برای یک واج مثل واج (زِ)، چهار نوع حرف (زِ، ضِ، ظِ، ذِ) ابداع شود؟ بعلاوه اگر خط فارسی ابتدا در ایران ساخته شده بود، امروز در الفبای عربی شاهد چهار حرف پارسی (پ، ژ، گ، چ) نیز بودیم.
علاوه بر این در جدول زیر حروفی هم دسته قرار داده شده است که از زبان عربی به ایران راه یافته‌اند و ایرانیان تفاوتی در ادای آنها قائل نیستند.
{| class="wikitable"
|-
! واج !! حروف الفبای عربی
|-
| ز || ز - ظ - ض - ذ ( زینب، ظریف، ضامن، ذلیل)
|-
| س || س - ص - ث (سپهر، صباء، ثریّا)
|-
| ق || ق - غ (قربانعلی، غلامرضا)
|-
| ت || ت - ط ( توفان، طاها)
|-
| ه || ه - ح (هومن، حسن)
|}
[[پرونده:Folio from a Koran (13th century).jpg|thumb|left|280px|خط کوفی مغربی]]
این حروف ۳۳گانه، دارای حالت‌های متفاوت نوشتاری‌اند. یک حرف یا یک شکلِ یکسان از یک حرف ممکن است نمایندهٔ چند [[واج]] متفاوت باشد (مانند شکل: «ا»، از گروه «الف» که نمایندهٔ مصوت بلند ـا در وسط واژه به دو شکل چسبان و جدا (مانند «باد» و «زاد») و هم صامتِ اِعراب، (مانند «اَبر»، «اِمروز»، «اُردک») باشد. میتواند در انتهای واژه بصورت چسبان آورده شود. همانند «سینا». همچنین میتواند بصورت با کلاه بکار برود، همانند «آسیاب» یا به شکل جدا در وسط بهمراه همزه بکار برود، همانند «رأی» یا مثل واژه «منشأ» در انتها بهمراه همزه باشد ولی پیوسته باشد. همچنین ممکن است چند حرفِ متفاوت، همگی اشاره به یک واج یکسان داشته باشند (مانند حروف متفاوت: «ز، ذ، ظ، ض» که همه بطور یکسان نشانهٔ واج صامتِ «زِ» می‌باشند) همانند واژه‌های زرد، ذبیح، ضربه، ظریف.
| |||