در تاریخ از سلسله امیران محلی [[کردستان]] که [[حکومت اردلان]] در کردستان عراق امروزی و بخشی از کردستان ترکیه امروزی، و مرکزیت منطقه‌ای که [[جزیره ابن عمر]] گفته می‌شده و دارالملک یا کرسی آن [[موصل]] بوده، را از قرن هفتم هجری قمری به عهده داشته‌اند، با عنوان [[حکام اردلان]] یاد شده‌است.<ref>[http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=17944 اردشیر کشاورز. والیان اردلان، نیکوتباران تاریخ کُرد.]</ref>
حوزهٔ متصرفی و شناخته شده حکومت محلی اردلان در [[کردستان ایران]]، [[استان کردستان]] کنونی به مرکزیت [[سنندج]]، و توابعی چون اورامان لهون، تخت، ژاورو و ... و دیگر نقاطی که ورای سیروان گستره‌ای سرزمینی را با همان نام اورامان تشکیل می‌داده، بوده‌است.
فرد حاکم مدعی نسب داشتن از [[اردشیر بابکان]] بود.بر طبق تاریخ طبری قرن دوم اردشیر بابکان ساسانی از طایفه بازرنگی کرد بوده در ضمن بدلیسی نسب حاکمان اردلان و بدلیس و گیلانیان یا گیلانشاهیان را ساسانی بیان نموده است.<ref>{{یادکرد|کتاب=سلسله‌های اسلامی |نویسنده=کلیفورد ادموند بوسورث |ترجمه=فریدون بدره‌ای |ناشر =مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه) |چاپ= |شهر= |سال=۱۳۷۱|صفحه=ص۹۱ |شابک=}}</ref> نخستین حاکم این قبیله احمد پسر مروان حاکم [[مروانیان]] [[دیاربکر]] بود.
<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کرد و کردستان، ج۱،ترجمه محمد قاضی|نام خانوادگی=نیکیتین|نام=واسیلی|ناشر=|سال=|شابک=۱۳۶۶ ش|مکان=تهران|صفحات=ص۳۵۲–۳۵۳}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=محمدحسین فرجیهای قزوینی؛ولی‌الله برزگرکلیشمی؛احمد صیدزاده|کد زبان=fa|تاریخ=1393/06/31|وبگاه=پژوهشگاه علوم و فن آوری اطلاعات ایران|نشانی=https://ganj-old.irandoc.ac.ir/articles/804470|عنوان=رویکردهای فرهنگی و آموزشی در قلمرو امارت بابان}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=نصراله پورمحمدی|کد زبان=fa|تاریخ=1391/06/31|وبگاه=پژوهشگاه علوم فن آوری اطلاعات ایران|نشانی=https://ganj-old.irandoc.ac.ir/articles/585966|عنوان=نقش امارت بابان در مناسبات ایران و عثمانی (1135- 1267ه.ق)}}</ref>
== عشیرهخاندان اردلان ==
[[خاندان اردلان]]، از جمله [[مردمان کرد|خاندان های عمدتاً کرد]] می‌باشند و بنا به روایتی و گفته اردلان هاکه مدت‌های مدیدی ازنیمهٔ قرن هفتم تا اواخر قرن سیزدهم هجری( ۱۱۶۹-۱۸۶۷ میلادی)، قبل از روی کار آمدن [[صفویان]] تا اواخر دوره [[قاجاریان|قاجار]] بر قسمت‌هایی از مناطق کردنشین ایران(عمدتا [[اورامان|'''مناطق هورامی نشین''']])حکومت میکردند. و در نهایت با انتصاب شاهزاده [[فرهاد میرزا معتمدالدوله]] عموی [[ناصرالدین‌شاه قاجار|ناصرالدین شاه]] به حکومت [[استان کردستان|کردستان]] در سال ۱۲۴۸ هجری قمری به حاکمیت [[خاندان اردلان]] خاتمه داده شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=راسخون|کد زبان=fa|تاریخ=1393/02/08|وبگاه=راسخون|نشانی=http://rasekhoon.net/article/show/893020/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9/|عنوان=چگونگی گرایش والیان کرد اردلان به تشیع}}</ref><ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان=چگونگی گرایش والیان کرد اردلان به تشیع ،|ژورنال=فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی شماره 35|ناشر=مؤ‌سسة «شیعه‌شناسی»|تاریخ=1393|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=|تاریخ دسترسی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خبرنگار سراب روانسر|کد زبان=fa|تاریخ=1395/12/01|وبگاه=پایگاه خبری تحلیلی سراب روانسر|نشانی=http://www.sarabravansar.ir/news/292303/%D8%AA%D8%AC%D9%85%D8%B9-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%86%D9%86%D8%AF%D8%AC|عنوان=تجمع بزرگ خاندان اردلان سراسر ایران در سنندج}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=محمد کلهر|کد زبان=fa|تاریخ=1387|وبگاه=پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی|نشانی=http://www.ensani.ir/storage/Files/20100925203950-309.pdf|عنوان=پیشینه ای به ژرفای زمان}}</ref><ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان=خاندان کرد اردلان در تلاقی امپراطوری های ایران و عثمانی|ژورنال=تاریخ ایران|ناشر=نشر تاریخ ایران|تاریخ=1387|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=|تاریخ دسترسی=}}</ref>
== فرهنگ و سیاست ==
مذهب بسیاری از مردم منطقه تابعه اردلان اهل سنت است. برخی بر این باورند خود اردلان‌ها اصالتاً اورامی زبان و پیرو آئین زرتشت بودند، اما در زمان شاه عباس صفوی خان احمدخان پسر هه لو خان برای تقویت و بقای حکومتش به مذهب شیعه ۱۲ امامی گروید.{{نیازمند منبع}} قبر همهٔ امرای اردلان در نجف قرار دارد.
مذهب بسیاری از مردم منطقه تابعه اردلان اهل سنت و عده ای قلیلی تغییر مذهب داده و [[شیعه]] میباشد. برخی بر این باورند خود اردلان‌ها اصالتاً اورامی زبان و پیرو آئین زرتشت بودند، اما در زمان شاه عباس صفوی خان احمدخان پسر هه لو خان برای تقویت و بقای حکومتش و منافع شخصی خود همانند نیاکانش به مذهب شیعه ۱۲ امامی گروید. قبر همهٔ امرای اردلان در نجف قرار دارد.و البته اکثر حکام اردلان به خاطر منافع مادی و تمایل به حکومت یا وابسته دولت عثمانی بودند و یا وابسته به دولت ایران و هر اردلانی چنانچه برای رسیدن به قدرت نتیجه نمی گرفتند به کشورهای همسایه وابستگی پیدا میکردند و تمایل داشتند که صاحب قدرت و منافعی شوند و حتی با گرویدن به مذاهب دیگر یا پیوستن به سایر بیگانگان غیر مسلمان، همین امر باعث از دست دادن مرکزیت مقر خود در سنندج و سردرگمی بین خاندان اردلان به دلیل تغییر مذهب و منافع شخصی و وابستگی به دربار و سایر بیگانگان شوند و همچنین با اختلاف بین خود بر سر قدرت و فاصله گرفتن با خاندان مردوخی و سایر عشیره های با نفوذ و سایر مردم کرد حومه خود گردد و همین امر باعث فروپاشی حکومت محلی اردلان و از دست دادن اعتبار و قلمرو محدوه خود شوند و این مسئله همچنین به قوت خود باقی میباشد. سایر مناطق کرد نشین و عشیره ها و خاندان های کرد معروف [[فیض الله بیگی]] و [[مکریان]] و [[ایل زرزا]] و [[ایل شکاک]] و عشیره قدرتمند [[ایل میلان]] و [[ایل کلهر]] و نقشبندی و [[ایل بارزانی]] و [[کرد کرمانج]] و [[بهدینان]] و سایر ایلات کرد هیچ اعتقاد و اطمینانی در حقیقت به عشیره اردلان به علت چند جانبه گرایی و عدم یکرنگی و یکپارچگی و شفاف نبودن در تمامی موارد حتی با عشیره و خاندان خود (اردلان) تا به امروز نداشتند. و یکی از دلایل منسجم نبودن کردها همین تضاد های فکری و تغییر مذهب های بعضی ها به خاطر منافع مادی و ماندن در قدرت های محلی خود و عدم انسجام آنان بوده و تا به امروز این روند ادامه داشته و هیچ طایفه ای یکدیگر را قبول نداشته و عملاً خاندان محلی هر منطقه از هر عشیره ای ساز خود را میزنند و خاندان خود را برتر از خاندان دیگر میدانند.
