مردم زازا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''زازا''' یامردمی چنانچههستند خودکه می‌گویندبه گروهی اززبان [[کردهازازاکی|زازاکی]]<ref>{{cite web|title=Kırd,سخن Kırmanc,می‌گویند Dımıli veya Zaza Kürtleri|url=https://archive.org/details/Kird-Kirmanc-Dimili-Zaza-Kurtleri|publisher=Deng Yayınları|date=1 January 1996}}</ref><ref name=Taylor>{{cite journal|last1=Taylor|first1=J. G.|title=Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood|journal=Journal of the Royal Geographical Society of London|date=1865|volume=35|page=39|doi=10.2307/3698077}}</ref><ref name="let.uu.nl">{{cite journal|last1=van Bruinessen|first1=Martin|title=The Ethnic Identity of the Kurds in Turkey|page=1|url=http://www.let.uu.nl/~martin.vanbruinessen/personal/publications/Bruinessen_Ethnic_identity_Kurds.pdf|accessdate=23 June 2015}}</ref><ref>{{cite book|last1=Özoğlu|first1=Hakan|title=Kurdish notables and the Ottoman state: evolving identities, competing loyalties, and shifting boundaries|date=2004|publisher=State University of New York Press|location=Albany|isbn=0-7914-5993-4}}</ref><ref>http://www.zazaki.net/haber/the-zazas-a-kurdish-sub-ethnic-group-or-separate-people-1131.htm</ref><ref>http://members.tripod.com/~zaza_kirmanc/research/paul.htm</ref><ref>https://www.quora.com/Kurdistan/Is-the-zaza-people-in-Turkey-actually-kurds</ref> هستند کهو عمدتاً در [[ناحیه آناتولی شرقی|آناتولی شرقی]]، در منطقه [[درسیم]] (امروزه [[استان تونج‌ایلی]]) میان [[ارزنجان]] در شمال و [[مرادسو]] در جنوب و در شرقی‌ترین بخش ناحیه تاریخی [[ارمنستان علیا]] زندگی می‌کنند . آنها همچنین در [[بینگول]]، [[ملاطیه (شهر)|ملاطیه]]، [[استان العزیز]] و اطراف [[دیاربکر]]، [[سیورک]] و [[سیواس]] یافت می‌شوند. تقریباً تمام زازاها خود را [[کرد]] می‌دانند و به لهجه های:(کوردکی,کوردوسکی,کورمانجکی,دملکی)صحبت میکنند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.let.uu.nl/~martin.vanbruinessen/personal/publications/Bruinessen_Ethnic_identity_Kurds.pdf|عنوان=کرد در ترکیه | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> همچنین حدود ۳۰۰ هزار زازا در [[اروپای غربی]] زندگی می‌کنند که بعضاً [[پناهجو|پناهنده]] سیاسی هستند. جمعیت دیملی‌ها در خاک ترکیه، در حال حاضر نامشخص است اما حدود ۷ تا ۸ میلیون نفر برآورد می‌شود.<ref>مدخل [http://www.iranicaonline.org/articles/dimli DIMLĪ] در [[دانشنامه ایرانیکا]]</ref>

این مردم خود را به نام کردی زازایی دملکی(DIM(I)LĪ)[[زازاکی|زازاکی]] می‌خوانند که علی الظاهر از واژه احتمال دیلم، برگرفته شده‌است. زازاهت در بین همسایگان‌شان به زازا به معنای لکنتی زبانی شناخته می‌شوند که لفظی تحقیرآمیز است که شاید به دلیل فراوانی نسبی هجاهای صفیری و ادغام‌های صوتی در زبان‌شان باشد. جایگاه زبانی کردی زازایی[[زازاکی|زازاکی]] احتمالا هم مؤید منشأ دیلمی دیملی‌هاست. همان‌گونه که نام آنها نشان می‌دهد، بهبرخلاف نظر می‌رسدبرخی حضوراز دیملی‌هاگروه‌های درکردی، مناطقی که اکنون ساکن آن هستند مرتبط با موج مهاجرت دیلمی‌ها اززبان [[دیلمستانزازاکی|زازاکی]] دراز قروننظر ۱۰–۱۲زبان میلادیشناسی باشد. اما این نظریهکاملا با مطالعات ژن شناختی نوین مطابق نیست. تحقیقات ژن شناختی هیچگونه تفاوتی میان زازایان و کردها نیافته‌است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://translate.googleusercontent.com/translate_c?depth=1&hl=fa&prev=search&rurl=translate.google.com&sl=en&u=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1046/j.1529-8817.2005.00174.x/full&usg=ALkJrhggOAvcKHYz7E3eSSznAInVrS9dPQ |عنوان= | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> دیملی‌ها برخلاف سایر کردها عمدتاً کشاورزانیزبان [[یک‌جانشینیکردی|یکجانشین]]زبان‌های هستند، گرچه [[دامپروریکردی]] نقشمتفاوت مهمی در فعالیت‌های اقتصادی آنها ایفا می‌کند ولی آنان به طور خاص به باغداری شهره‌انداست.<ref name="EIr">{{یادکرد وب |نویسنده = Garnik S. Asatrian |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/dimli |عنوان=DIMLĪ | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=۱۲-۹۰-۱۲}}</ref>

در خصوص تعداد سخنوران به این زبان آمار قابل اطمینانی وجود ندارد، ممکن است در جنوب غربی آناتولی بین ۱٫۵ و ۲ میلیون نفر باشند. طی چهل سال گذشته در حدود همین تعداد زازا به مراکز شهری غرب آناتولی و اروپای غربی مهاجرت کرده‌اند. این ارقام همهٔ قوم زازا را شامل می‌شود گرچه عدهٔ زیادی از آنجا در این حین به ترک‌ها آسیمیله شده‌اند و مهارت زیادی در خصوص زبان مادریشان ندارند. همهٔ زازاها مسلمانند ولی در سرزمین خود به دو گروه شمالی و جنوبی (با اندازه حدوداً برابر) تقسیم می‌شوند. گروه اول پیروی مذهب شیعی علوی بوده و گروه دوم سنی مذهب (عموماً شافعی) هستند. مذهب مشترک زازاهای سنی آنها را با همسایگان کرد سنی در جنوب غربشان پیوند می‌دهد. زین رو این سؤال که آیا همهٔ زازاها یک مردم هستند باید از این سؤال که آیا زازاکی خود یک زبان مستقل است تفکیک شود. تا اوایل دهه ۱۹۸۰ همواره شکی وجود نداشت که آنها کردهایی هستند که به گویشی کردی تکلم نمی‌کنند اما در سال‌های اخیر توسط ابوبکر پاموکچو که یکی از اعضای سازمان اطلاعات ترکیه بود نظریه جدایی زازاها از کردها مطرح شد که با استقبال خوب و پشتیبانی مالی ترکیه مواجه شد.<ref>Arakelova, Victoria (1999). "The Zaza People as a New Ethno-Political Factor in the Region": 397</ref> زبان‌شناس زازا محمد مالمیسنجی بیان کرده که واژه زازاستان توسط دایره اطلاعاتی ترکیه به منظور آسیب رساندن به ملی‌گرایی کردها مطرح شده است.<ref>"Is Ankara Promoting Zaza Nationalism to Divide the Kurds?". The Jamestown Foundation. 28 January 2009.</ref>البته تفکر ملی‌گرایی زازا توسط بسیاری از زازاها با مخالفت مواجه شده.<ref>Martin van Bruinessen, "Kurdish Nationalism and Competing Ethnic Loyalties", Original English version of: "Nationalisme kurde et ethnicités intra-kurdes," Peuples Méditerranéens no. 68-69 (1994), pp.11-37</ref><ref>http://www.jamestown.org/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=34423&no_cache=1%23.V3jNffl97IU</ref> به نظر می‌رسد واژه زازا برچسبی تحقیرآمیز و به معنای سخن نامفهوم (مثل “bla bla” در انگلیسی) بوده است. گرچه اکثریت زازا خود را این طور نمی‌نامیده‌اند (بسیاری از زازاهای سنی زبانشان را دیملی می‌دانند، گرچه برخی زازاهای علوی به آن کرمانجی یا به طور ساده ''زون ما'' (زبان ما) می‌خوانند) چنان‌که امروزه مورد پذیرش گسترده واقع شده استمی‌دانند. نام دیملی را باید در اشاره به منشأهای جغرافیایی زازا که با منطقه تاریخی دیلم در جنوب دریای خزر مرتبط است در نظر گرفت.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=Zāzā | وب‌گاه=Brill Reference | تاریخ=2015-01-16 | سال=2015 | پیوند=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/za-za-SIM_8157?s.num=1&s.q=zaza | کد زبان=en | تاریخ بازبینی=2015-01-16}}‌</ref>

اکثر کردهای زازازازاها [[شیعه]] و جزو [[علویان (ترکیه)|علویان]] هستند، اما برخی از آنان سنی هستند. دیلمی‌ها [[علی بن ابیطالب]] را مهمترین تجسم الهی می‌دانند و به ترکیبی از باورهای بومی بدوی و [[مسیحی]] معتقدند.<ref name="EIr" />

جمعیت کردهای زازازازاها در داخل خاک ترکیه، حدود ۷ تا ۸ میلیون نفر برآورد می‌شود. منابع داخلی زازاها، جمعیت کل آنان را تا ۸ میلیون نفر تخمین زده‌اند.<ref>[http://www.zazaki.de/englisch/ Zazaki.de zazaki dimili zaza Anasayfa<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> نزدیک به ۳۰۰ هزار نفر از زازاها در کشورهای [[اروپا]]یی و به خصوص [[آلمان]] زندگی می‌کنند.