شاهنشاهی هخامنشی: تفاوت میان نسخه‌ها

|native_name={{script|Xpeo|𐎧𐏁𐏂}}{{سخ}}{{native name|peo|Xšassa}}{{سخ}} «شاهنشاهی»<ref>{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not – could not – provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, "the Empire".|doi=10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001}}</ref>|conventional_long_name=شاهنشاهی هخامنشی|common_name=پارس (ایران)|continent=[[آفرو-اوراسیایی]]|region=خاور نزدیک|era=[[اروپای دوران قدیم|عصر باستان]]|government_type=[[پادشاهی]]|year_start=۵۵۰ پ.م.|year_end=۳۳۰ پ.م.|life_span=۵۵۰ پ.م. –۳۳۰ پ.م.|event_start=[[خیزش پارس‌ها]]|date_start=|event_end=[[جنگ‌های اسکندر بزرگ|سقوط مقدونیه]]|date_end=|event1=[[نبرد تیمبرا|تسخیر لیدیه]]|date_event1=۵۴۷ پ.م.|event2=[[نبرد اوپیس|تسخیر بابل]]|date_event2=۵۳۹ پ.م.|event3=[[نبرد پلوزیوم|تسخیر مصر]]|date_event3=۵۲۵ پ.م.|event4=[[جنگ‌های ایران و یونان]]|date_event4=۴۹۹–۴۴۹ پ.م.|event5=[[نبرد قرنتیان]]|date_event5=۳۹۵–۳۸۷ پ.م.|event6=[[نبرد پلوزیوم (۳۴۳ پ.م.)|تسخیر دوباره مصر]]|date_event6=۳۴۳ پ.م.|p1=شاهنشاهی ماد|flag_p1=Median Empire.jpg|p2=امپراتوری بابل نو|flag_p2=Neo-Babylonian Empire.png|p3=لیدی|flag_p3=Map Anatolia ancient regions-en.svg|p4=دودمان بیست و ششم مصر|flag_p4=Ancient Egypt map-en.svg|p5=پادشاهی گندهاره|flag_p5=|p6=سغد|flag_p6=|p7=ماساگت‌ها|flag_p7=|s1=پادشاهی مقدونیه|flag_s1=Vergina Sun - Golden Larnax.png|border_s1=no|s2=دودمان بیست و هشتم مصر|flag_s2=|image_flag=Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg|flag=پرچم ایران|flag_type=درفش ویژه کوروش بزرگ|image_coat=|symbol=|symbol_type=|image_map=Achaemenid Empire (flat map).svg|image_map_caption=شاهنشاهی هخامنشی در بزرگترین اندازه خویش زیر فرمان،{{سخ}}[[داریوش یکم]] (۵۲۲ پ.م. تا ۴۸۶ پ. م)|capital=[[بابل (دولت‌شهر)|بابل]]<ref name=EY>{{cite book|last=یارشاطر|first=احسان|authorlink=احسان یارشاطر|title=تاریخ ایران (کمبریج), Volume 3|year=1993|publisher=[[انتشارات دانشگاه کمبریج]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=از چهار اقامتگاهی که [[هردوت]] نام برده: — [[هگمتانه]]، [[پاسارگاد]] یا [[پارسه]]، [[شوش]] و [[بابل]] — آخرینشان [در عراق جای دارد] از دیگر پایتخت‌ها بیشتر مورد اهمیت بوده، زیرا زمستان متعادل داشته (اگر بابل پایتخت ارزشمندی بشمار نمی‌رفت؛ اداره کشور در هنگام زمستان بایستی در سمت دشت‌ها و در تابستان در کوهستان‌ها می‌بود) و در میانه کشور جای داشته‌است. در روزگار [[سلوکیان]] و [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانیان]] جایگاه پایتختی میانرودان به بالاتر از بابل؛ نزدیک به [[دجله]] انتقال یافت — همچون [[سلوکیه]] و [[تیسفون]]. این جابجایی بیانگر آن بوده که بنیادهای نو و سپس [[بغداد]] از آجرهای [[بابل]] باستان ساخته شدند. زیرا اندکی بعد بغداد نیز در فرادست رودخانه از آجرهای شهرهای [[مداین|سلوکیه-تیسفون]] از [[شاهنشاهی ساسانی|ساسانیان]] ساخته شد.}}</ref> (پایتخت اصلی), [[پاسارگاد]]، [[هگمتانه]]، [[شوش (شهر باستانی)|شوش]]، [[پارسه]]|common_languages={{plainlist|

شاهنشاهی هخامنشیان به عنوان بزرگترین امپراتوری جهان از نظر نسبت جمعیت به جمعیت جهان نام برده شده‌است. بیش از ۴۹ میلیون نفر از ۱۱۲ میلیون جمعیت جهان آن زمان در این سرزمین زندگی می‌کردند.<ref>[http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/9000/largest-empire-by-percentage-of-world-population Largest empire, by percentage of world population, Guinness World] Records</ref> در دوران هخامنشیان سی قوم مختلف تحت لوای این امپراتوری بودند.<ref>{{یادکرد |فصل=|کتاب=راهنمای مستند تخت جمشید|نویسنده = علیرضا شاهپور شهبازی|ترجمه=|ناشر =انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای میردشتی|چاپ=۱۳۸۴|شهر=تهران |کوشش=بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد |ویرایش= |صفحه=11|سال=۱۳۸۴|شابک=۴-۶-۹۱۹۶۰-۹۶۴}}</ref>

قلمرو هخامنشیان بسیار گسترده بود به‌طوری‌که از [[دره سند]] در [[هند]] تا [[رود نیل]] در [[مصر]] و ناحیه [[بنغازی]] در [[لیبی]] امروز و از [[رود دانوب]] در [[اروپا]] تا [[آسیای مرکزی]] را در بر می‌گرفت. در این کشور پهناور اقوام بسیاری با آداب و رسوم خاص خود زندگی می‌کردند و فرهنگ ایالتی و قومی خود را پاس می‌داشتند. در حقیقت مشخصه مهم این دولت احترام به آزادی فردی و قومی و بزرگداشت نظم و قانون و تشویق هنرها و فرهنگ بومی و همچنین ترویج بازرگانی و هنر بود.<ref>{{یادکرد |فصل=|کتاب=راهنمای مستند تخت جمشید|نویسنده = علیرضا شاهپور شهبازی|ترجمه=|ناشر =انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای میردشتی|چاپ=۱۳۸۴|شهر=تهران |کوشش=بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد |ویرایش= |صفحه=19|سال=۱۳۸۴|شابک=۴-۶-۹۱۹۶۰-۹۶۴}}</ref> کارل شفُلد می‌نویسد: «تمدن بزرگی مانند تمدن هخامنشی را نمی‌توان از روی تأثیراتی که پذیرفته درک کرد. واقع آن است که اهمیت این چنین تمدنی دقیقاً در توانی است که او را به حل و جمع همهٔ این اجزای مختلف در کلیتی واحد قادر ساخته‌است.»<ref>''Archailogische Mittelungen aus Iran'', Vol.1, Karl Shefold,(Berlin 1968), P.54.</ref>

شاهان هخامنشی در خلال سال و با تغییر [[فصل]] کوچ می‌کردند و معمولاً تمام سال را در یک جا به سر نمی‌بردند بلکه بر حسب اقتضای [[آب و هوا]] هر فصلی را در یکی از پایتخت‌های خود سر می‌کردند در [[فصل زمستان]] در [[بابل (تمدن)|بابل]]، [[دشتستان]] و [[شوش (شهر باستانی)|شوش]] اقامت داشتند و در [[فصل تابستان]] به [[هگمتانه|همدان]] می‌رفتند که در دامنه [[کوه الوند]] بود و هوایی خنک داشت. این سه شهر پایتخت سیاسی و اداری و اقتصادی بودند ولی دو شهر دیگر هم بودند که پایتخت آیینی هخامنشیان به‌شمار می‌رفتند یکی [[پاسارگاد]] که در آنجا آیین و تشریفات تاجگذاری شاهان هخامنشی برگزار می‌شد و دیگری [[پارسه]] که برای دیگر تشریفات به کار می‌آمد. این دو شهر زادگاه و پرورشگاه و به اصطلاح گهواره پارسیان به‌شمار می‌رفت البته تخت جمشید از این دو بیشتر اهمیت داشت به همین دلیل اسکند ر مقدونی آن را عمداً آتش زد تا گهواره و تکیه‌گاه دولت هخامنشی را از میان ببرد و به ایرانیان بفهماند که دیگر دوره فرمانروایی آنان به سر آمده‌است.<ref>{{یادکرد |فصل=|کتاب=راهنمای مستند تخت جمشید|نویسنده = علیرضا شاهپور شهبازی|ترجمه=|ناشر =انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای میردشتی|چاپ=۱۳۸۴|شهر=تهران |کوشش=بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد |ویرایش= |صفحه=22|سال=۱۳۸۴|شابک=۴-۶-۹۱۹۶۰-۹۶۴}}</ref>

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=هینتس|نام=والتر|نام خانوادگی۲=|نام۲=|پیوند نویسنده=|کتاب=داریوش و ایرانیان|ترجمه= پرویز رجبی|چاپ=۲|سال=۱۳۸۸|ناشر=نشر ماهی|شهر=تهران|شابک=978-964-9971-20-3}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =هینتس | نام = والتر| پیوند نویسنده =والتر هینتس| عنوان =یافته‌های تازه از ایران باستان| ترجمه=[[پرویز رجبی]] | سال =۱۳۸۷| ناشر = ققنوس|چاپ=سوم|مکان = تهران| شابک =978-964-311-638-5}}

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=داندامایف|نام=محمد. آ|نام خانوادگی۲=|نام۲=|پیوند نویسنده=|کتاب=تاریخ سیاسی هخامنشیان|ترجمه= خشایار بهاری|چاپ=۱|سال=۱۳۸۱|ناشر=نشر کارنگ|شهر=تهران|شابک=964-6730-52-3}}

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=هرودوت|نام=|نام خانوادگی۲=|نام۲=|پیوند نویسنده=|کتاب=تاریخ هرودوت|ترجمه= مرتضی ثاقب فر|چاپ=۱|سال=۱۳۸۹|ناشر=انتشارات اساطیر|شهر=تهران|شابک=978-964-331-469-2}}

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=بروسیوس|نام=ماریا|نام خانوادگی۲=|نام۲=|پیوند نویسنده=|کتاب=ایران باستان|ترجمه= عیسی عبدی|چاپ=۱|سال=۱۳۸۸|ناشر=نشر ماهی|شهر=تهران|شابک=978-964-9971-49-0}}