کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: برخی خطوط با فاصله آغاز شده‌اند |
|||
خط ۶:
== پیشینه ==
تاریخ آغاز فعالیت این کتابخانه را ۳۶۳ هجری قمری برآورد کرده‌اند.
کتابخانه آستان قدس یکی از کهن‌ترین کتابخانه‌های ایران است که به‌واسطه مجموعه‌های غنی آن، به‌ویژه گنجینه‌های خطی، آوازه جهانی یافته است. برای تاسیس این کتابخانه تاریخ مشخصی نمی‌توان تعیین کرد. برخی بر این باورند که از زمان عزیمت امام هشتم علی بن موسی‌الرضا (علیه‌السّلام) در قرن دوم ق. به خراسان، و به‌ویژه پس از شهادت ایشان، مهاجرت علما و دانشمندان شیعه به جوار مدفن او آغاز شد. به‌دنبال آن در کنار اماکن و ابنیه‌ای که برای رفاه و اقامت زائران در جوار مدفن امام بنا شد، مجموعه‌های کتاب نیز شکل گرفت. بعضی، وجود کتابخانه در آستان قدس را سال ۳۹۳ق. ذکر کرده‌اند که مصادف است با وقف نسخه قرآن متعلق به ابوعلی سیمجور، امیر خراسان در زمان نوح بن منصور سامانی، به آستان قدس.
[۱]اما بر این مبنا نمی‌توان با اطمینان گفت که در آن زمان کتابخانه مستقلی وجود داشته است. استناد گزارش‌های فوق به وقف‌نامه‌های موجود در نسخه‌های خطی بازمانده از آن زمان است. سندی که بیش از همه به واقعیت نزدیک است، نسخه خطی تفسیر ابوالفتوح رازی مربوط به قرن نهم هجری است که در آن این عبارت نقش بسته است: "چون در روضه... رضویه مطهره جوامع کلام‌الله و مصاحف بسیار بود اما تفسیری که همه طوایف استفاده معانی قرآن توانند، نبود بنابراین... مشارالیه این مجلد تفسیر را با سه مجلد دیگر بر روضه شریفه وقف کرد به تاریخ سنه ۸۶۱ ق. ".
از این یادداشت چنین برمی‌آید که در آن زمان مکانی وجود داشته که در آن مصاحف و تفاسیر مختلف نگهداری شده و مورد استفاده عموم واقع می‌شده است.
[نخستین شواهد وجود کتابخانه‌ای مستقل در آستان قدس به اوایل قرن دهم ق. باز می‌گردد و آن را در متن وقفنامه کتاب غایة الوصول مورخ ۹۲۵ می‌توان دید که در آن ترکیب "خزانه‌الکتب" به‌کار رفته است.
پس از آن، شواهد نشان می‌دهد که در حدود ۱۱۵۰ق. کتابخانه و قرآن‌خانه آستانه در یکجا در گوشواره جنوبی ایوان بلند صحن عقیق به‌نام قرآن‌خانه مبارکه حضرتی وجود داشته است.
کتابخانه آستان قدس فراز و نشیب‌های گوناگونی طی کرده و حوادث و رخدادهای تلخی بر آن رفته است. از آن جمله می‌توان به حمله ازبک‌ها در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم اشاره داشت که طی آنعبدالمؤمن‌خان ازبک کتابخانه را تاراج کرد.
سال‌ها پس از تهاجم ازبک‌ها، شاه عباس صفوی و شیخ بهاءالدین عاملی به گردآوری کتاب‌های تاراج رفته و تشکیل مجدد کتابخانه اقدام کردند. از کتابخانه‌ای که ایشان تاسیس کردند با عنوان کتابخانه سرکار فیض آثار مشهد یاد کرده‌اند.
تعیین نخستین کتابدار نیز در همین سال‌ها صورت گرفت. از آن پس به فرمان شاه همواره یکی از علمای برجسته به‌عنوان خازن‌الکتب منصوب می‌شد و هم در این دوران کتاب‌های بسیاری از دارالسلطنه اصفهان به کتابخانه مشهد ارسال می‌شد.
نخستین فهرست کتابخانه را میرزا سعیدخان مؤتمن‌الملک متولی‌باشی در ۱۲۹۶ق. تهیه کرد و در آن کتاب‌های کتابخانه ۲۰۶۹ جلد ذکر شده است. کتابخانه به‌طور دائم باز بوده و مورد استفاده عموم قرار داشته است.
بین سال‌های ۱۲۸۹-۱۲۹۰ ق. کتابخانه به طبقه فوقانی کشیک‌خانه خدام منتقل شد و هفتاد و سه سال در این مکان باقی ماند. در مهر ۱۳۲۳ بر اساس طرح آندره گدار (۱۸۸۱- ۱۹۶۵) معمار و باستان‌شناس فرانسوی و رئیس وقت اداره باستان‌شناسی، ساختمانی در سه طبقه به‌وسعت ۱۰۳۴ مترمربع برای کتابخانه بنا شد. این بنا در ۱۳۵۳ به تصمیم مقامات وقت تخریب و منابع آن در ۱۳۵۶ به ساختمان جدید کتابخانه (با ۲۰۰۰ مترمربع مساحت) انتقال یافت.
گسترش روزافزون منابع و افزایش مراجعان، مقامات آستان قدس را در ۱۳۵۹ به احداث ساختمان فعلی واداشت. وسعت ساختمان فعلی ۳۰۰۰۰ مترمربع است و در سه طبقه و طی پانزده سال ساخته شده است. این ساختمان در ۱۳۷۴ رسمآ گشایش یافت.
در حال حاضر، کتابخانه در هفت اداره اصلی سامان یافته که عبارتند از: اداره مخطوطات، اداره خدمات کتابداری، اداره کتابخانه عمومی، اداره کتابخانه‌های وابسته، اداره اسناد، اداره موزه‌ها، و اداره امور عمومی.
== حجم منابع ==
| |||