سوزن‌دوزی بلوچی: تفاوت میان نسخه‌ها

رزم آرا در کتاب خود به نام جغرافياي نظامي به اين موضوع اشاره دارد که: در قرا چانف، شکيم و ايرانشهر مقداري ابريشم به عمل مي‌آوردند و به مصرف گل‌دوزي، کلاه، عرقچين، سرمه‌دان، کيسه پول، جلد دعا، بازوبند، پيش سينه و سر دست لباس زنانه مي‌رساندند. از بعضي شواهد نيز چنين استناد مي‌شود که، سابقا پرورش کرم ابريشم در بلوچستان معمول بوده است و تجارت ابريشم بازار گرمي داشته است و اکنون و به اندازه مصرف داخلي ابريشم توليد مي‌کنند.در مورد بافت پارچه و مصرف ابريشم در کتاب بلوچستان، تاليف ذبيح الدين ناصح آمده است که: پيش از آن‌که خريد پارچه از خارج معمول شود کساني بودند که شغل آن‌ها پارچه‌بافي بود و آن‌ها را جولاهک مي‌ناميدند و محل کار آن‌ها را کارگاه مي‌گفتند. در کتاب تاريخ سلاجقه نيز اشاره کوتاهي به ابريشم مکران مي‌شود، که قيمت آن در زمان پادشاهي طغرل شاه به مبلغ سي هزار دينار مي‌رسيد.<ref name=":1">{{یادکرد وب|عنوان=سوزندوزی بلوچ|نشانی=http://www.vmic.ir/%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%DA%A9%D9%84%DB%8C-%D8%B7%D8%A8%D9%82%D9%87-%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C/102-%D8%B3%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86|وب‌گاهوبگاه=www.vmic.ir|بازبینی=2019-04-19}}</ref>

شاید نتوان سند دقیقی از تاریخچه هنر سوزن دوزی ارائه نمود، اما می‌توان در سنگ نگار ه‌ها و سفال‌های پیش از تاریخ، اشکالی هندسی مشابه نقوش سوزن دوزی بلوچ مشاهده کرد.در حقیقت «هنرمندان بلوچ با ارائه طرح‌ها، نقش و نگارها، محیط، جامعه، باورها و رفتارها، خواستها و آرزوهای خودشان را بازگو می‌کنند<ref>هنر و فرهنگ بلوچ، فصلنامه هنر، بیهقی، حسینعلی. 1365-. صفحات 471 - 444</ref> همچنین به اعتقاد برخی پژوهشگران و بر اساس شواهد موجود نقوش سوزن دوزی بلوچ قرابت و نزدیکی خاصی با نقوش سنگ نگاره‌های پیش از تاریخ دارد که همین قدمت سوزن دوزی باعث شده بر جذابیت و اعتبار این هنر رازآلود افزون شود.به گفته برخی پژوهشگران تا سالهای ۶۵ و۶۶ خرید محصولات سوزن‌دوزی و هنر دست زنان بلوچ در بازارهای جهانی از سطح قابل قبولی برخوردار بوده، بطوری که فرانسه با بیشترین خرید مقام اول، آلمان دوم، آمریکا سوم و کشورهای ژاپن، سوئیس، انگلیس و ایتالیا در رده‌های بعدی خرید محصولات سوزن دوزی بلوچ قرار داشته‌اند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=پوشش گرانقیمت زنان بلوچ|نشانی=https://www.isna.ir/news/94013112516/پوشش-گرانقیمت-زنان-بلوچ|وب‌گاهوبگاه=ایسنا|تاریخ=2015-04-20|بازبینی=2019-05-02|کد زبان=fa}}</ref>

مهتاب نوروزی مشهورترین هنرمند بین‌الملل سوزن دوز بلوچ بود که به واسطه خلاقیت و ذوق بسیار بالایی که در این هنر داشت در نوجوانی برای طبقه حکومتی به ویژه [[فرح دیبا]] لباس‌های بسیاری را با نقش و نگار فاخر آفرید. در حال حاضر برخی از آثار هنری وی در [[کاخ موزه سعدآباد]] نگه داری می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=سوزندوزی زنان بلوچ برای لباس‌ خاندان پهلوی + تصویر- اخبار اجتماعی - اخبار تسنیم - Tasnim|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/05/03/1474153/%D8%B3%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%B2%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1|وب‌گاهوبگاه=خبرگزاری تسنیم - Tasnim|بازبینی=2019-05-02|کد زبان=fa}}</ref>

برای اولین‌بار نشان ملی مهتاب به‌پاس نام و جایگاه مهتاب نوروزی فاخر دوز زن بلوچ به دو نفر از برگزیدگان جشنواره بین المللی مد و لباس با تکیه بر اصالت ایرانی در سال ۱۳۹۷ اعطا شد و به گفته مشاور معاون هنری وزیر ارشاددر سال‌های آینده نیز به‌عنوان جایزه‌ای ملی به برگزیدگان بخش بین‌الملل اعطا خواهد شد<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تلاش برخی کشورها برای مصادره سوزن دوزی بلوچی|نشانی=https://www.isna.ir/news/97112914940/تلاش-برخی-کشورها-برای-مصادره-سوزن-دوزی-بلوچی|وب‌گاهوبگاه=ایسنا|تاریخ=2019-02-18|بازبینی=2019-05-02|کد زبان=fa}}</ref>

از اواسط دوره پهلوی با همکاری چهره هایی همچون مهر منیر جهانبانی و [[کیوان خسروانی]] تعدادی لباس با طرح و نقوش ایرانی و از همه مهمتر تکنیکهای دوخت منحصر به فردی که متعلق به یکی از دورافتاده ترین مناطق ایران بود،مطرح گردید،اوج این حرکت و استفاده از هنرهای ایرانی در دهه های چهل و پنجاه رخ داد.در این راستا مهر منیر جهانبانی به واسطه آشنایی با سرزمین بلوچستان و هنر سوزندوزی آن، نقش بیشتری را ایفا نمود او باعث آشنایی [[فرح پهلوی|فرح دیبا]] با هنرسوزن دوزی بلوچ گردید و بازدید وی از سیستان و بلوچستان را رقم زد،قبل از برگزاری جشنهای 2500 ساله پارچه ها و نخهای زیادی که در میان آنها گلابتونهایی از نوع زرین و سیمین نیز موجود بود، به سمت ایرندگان( شهری که به واسطه برخی از دوختهای پرکار سوزندوزی بلوچ بسیار معروف گردید)سرازیر شد که خانم جهانبانی آنها را بین اساتید معروف سوزندوزی همچون [[مهتاب نوروزی]] و مهناز جمالزهی و .... تقسیم نمود تا بین شاگردان خود توزیع نمایند و ماحصل آن تولید چند دست لباس فاخر برای کلیه اعضای درجه یک خاندان [[محمدرضا پهلوی|پهلوی]] و هدایایی برای مهمانان جشنهای 2500 ساله همچون کراوات،کوسن ،دستمال سفره و ..... بود که به مجموعه رویال معروف گردیدند.در حال حاضر در موزه پوشاک سلطنتی تعداد 6 دست لباس با سوزندوزی بلوچ در معرض نمایش عموم می باشد.<ref name=":2">{{یادکرد وب|عنوان=سایت کاخ موزه سعد آباد - سارافون سوزن دوزی بلوچ متعلق به فرح پهلوی,|نشانی=http://sadmu.ir/detail/5317|وب‌گاهوبگاه=sadmu.ir|بازبینی=2019-05-02}}</ref>این لباس ها عمدتاً توسط [[کیوان خسروانی]] طراح مد و آرشیتکت معروف ایرانی و ماه منیر جهانبانی ، خانمی که باعث آشنایی [[فرح پهلوی|فرح دیبا]] با هنرسوزن دوزی و بازدید وی از سیستان و بلوچستان شده بود ، طراحی شده اند . سوزن دوزی این لباس ها توسط گروهی از [[مردم بلوچ|زنان بلوچ]] اجرا گردیده است .

تونیک مشکی رنگ از جنس کرپ است که روی سینه دارای خط برش و دارای دو ساسون است،دور یقه،سرآستین،روی آستین به شکل خط طولی و حاشیه پایین تونیک به صورت نوار پهنی جَوَک دوزی شده است،ضمناً در قسمت یقه دقیقاً در نقطه وسط،آویز گردن یکی از زیورآلات معروف بلوچها به شکل لوزی به صورت سوزندوزی دیده می شود. این لباس از کاخ موزه ملت به موزه پوشاک سلطنتی منتقل گردیده است.<ref name=":2" /><ref>{{یادکرد وب|عنوان=سایت کاخ موزه سعد آباد - تونیک مشکی سوزن دوزی بلوچ متعلق به فرح پهلوی,|نشانی=http://sadmu.ir/detail/5316|وب‌گاهوبگاه=sadmu.ir|بازبینی=2019-05-02}}</ref>

یکی از لباسهایی که در حال حاضر در موزه پوشاک سلطنتی در معرض نمایش می باشدیک کت کوتاه به شکل نیم تنه است،با یقه سه سانتی ایستاده و آستینهای سه ربع،رنگ زمینه پارچه به رنگ سفید است و جنس آن از کتان با بافت درشت می باشد و نقوش دوخته شده روی آن با شمارش تار و پود پارچه انجام پذیرفته است و در قسمتهای مربوط به سرشانه کم کارتر و به سمت پایین بسیار پر کارتر می گردد و تمام سطح پارچه را می پوشاند.رنگهای استفاده شده در سوزندوزی کت سفید،مشکی،خاکستری است که استفاده از گلابتون زرین و سیمین درخشش بیشتری آن داده است.نوع دوخت انجام شده روی این کت از نوع فنوج دوز می باشد که از انواع دوختهای پر کار است،این کت متعلق به شهناز پهلوی دختر محمد رضا پهلوی از همسر اولش فوزیه است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=سایت کاخ موزه سعد آباد - کت سوزن دوزی بلوچ متعلق به شهناز پهلوی,|نشانی=http://sadmu.ir/detail/5301|وب‌گاهوبگاه=sadmu.ir|بازبینی=2019-05-02}}</ref>

یکی از این لباس های فاخر ، پیراهنی سرخابی رنگ است که شامل پیراهن حریر بلند با کت کوتاه می باشد ، قسمت بالا تنه پیراهن (کت کوتاه روی آن) با نقش هایی بسیار زیبنده بلوچ پوشیده شده است و متعلق یه فرح دیبا می باشد . در سوزن دوزی این لباس از الیاف نقره و طلایی استفاده شده و در طرح سوزن دوزی آن ،تلفیق سنت و مدرن گرایی را می توان به وضوح مشاهده نمود که این گونه طراحی را برای اولین بار کیوان خسروانی و ماه منیر جهانبانی وارد سوزن دوزی بلوچ گردید. <ref>{{یادکرد وب|عنوان=سایت کاخ موزه سعد آباد - سوزن دوزی بلوچ در لباس های درباری ,|نشانی=http://sadmu.ir/detail/2425|وب‌گاهوبگاه=sadmu.ir|بازبینی=2019-05-02}}</ref>