اراک: تفاوت میان نسخه‌ها
| [نسخهٔ بررسی‌شده] | [نسخهٔ بررسی‌نشده] |
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
آخرین ۱۳ تغییر متن رد شد و برگردانده شد به نسخهٔ 25862867 توسط HujiBot |
برچسب‌ها: خنثی‌سازی پیوندبیرونی به ویکی‌پدیای فارسی |
||
خط ۱۵:
|نام‌محلی=
|نام‌های‌دیگر=
|نام‌های‌قدیمی=
|سال‌شهرشدن= ۱۲۳۱ قمری<ref>{{پک|دهگان|۱۳۸۳|ک=تاریخ اراک (جلد دوم)|ص=۱۰۳}}</ref>
|جمعیت=
|تراکم‌جمعیت=بیش از ۱۰ هزار{{مدرک}}
|زبان= فارسی با [[لهجه اراکی]]<ref>{{پک|محتاط|۱۳۶۶|ک=سیمای اراک (جلد دوم، جامعه‌شناسی شهری، فرهنگ مردم)|ص=۶}}</ref>
|مذهب=[[شیعه]]، اقلیتی [[مسیحی]]، [[کلیمی]]<ref name="ostanshenasi"/> و [[بهائیت|بهائی]]<ref name="wikifarhangi">{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=فرق_مذهبی_استان_مرکزی|عنوان=فرق مذهبی استان مرکزی|ناشر=ویکی اطلس فرهنگی ایران|تاریخ=۳ آبان ۱۳۸۸ |تاریخ بازبینی=۴ دی ۱۳۹۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKF3VBrS | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref><ref name="mazandnume">{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://www.mazandnume.com/fullcontent/3248/جغرافياي-جمعيتي-بهاییان-ايران-و-مازندران/|عنوان=جغرافیای جمعیتی بهائیان ایران و مازندران |ناشر=پایگاه تحلیلی خبری مازندران |تاریخ=۷ تیر ۱۳۸۴ |تاریخ بازبینی=۴ دی ۱۳۹۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKF4ZiMU | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
|مساحت=
|ارتفاع=۱۷۴۳ متر<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://gndb.ncc.org.ir/Pages/jpgMaps.aspx?end=OGTdJXmefpw=&r=bxqwocqo |عنوان=مشخصات اراک |ناشر=پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران |تاریخ=۲۷ دسامبر ۲۰۱۳ |تاریخ بازبینی=۴ دی ۱۳۹۲ | پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKF7xde4 | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
|میانگین‌دما=۱۳/۹ درجه سانتی‌گراد<ref name="hava"/>
خط ۳۴:
|پانویس=|وبگاه=[http://www.arak.ir/ www.arak.ir]}}
[[پرونده:ورودی اراک،پل بختیاری و استادیوم 15000نفری در یک نگاه - panoramio.jpg|بندانگشتی|260px|چشم‌اندازی از شهر اراک]]
'''اراک''' ({{تلفظ|Arak.ogg}}) یکی از [[فهرست کلانشهرهای ایران|کلانشهرهای ایران]] و از
از سده دوم اسلامی ناحیه میان [[همدان]]، [[ری]] و [[اصفهان]]، عَراق نامیده شد که بعدها برای تمایز با [[عراق عرب]] آن را [[عراق عجم]] نامیدند. عَراق معرب اراک است. اراک نسبت به بسیاری از شهرهای ایران، شهر جوانی محسوب می‌شود. این شهر در دوران [[قاجاریان|قاجار]] بنیان گذاشته شده و کمی بیش از دو قرن قدمت دارد. نام شهر که ابتدا قلعه‌ای نظامی در کنار روستای [[کرهرود]] بود قلعه سلطان‌آباد، بعد [[تاریخ اراک|سلطان‌آباد]] عراق و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به اراک تغییر نام داد. بانی شهر اراک [[یوسف‌خان گرجی]] معروف به سپهدار بود که شهر را در طول چند سال و با هزینه ۲۰۰٬۰۰۰ تومان ساخت. در شهر جدید تمامی تأسیسات شهری از قبیل [[قنات]]، حمام، [[آب‌انبار]]، مسجد، مدرسه، [[سقاخانه]]، [[بازار]] و [[ارگ حکومتی اراک|ارگ حکومتی]] ساخته شد. با رونق‌گیری اقتصاد شهر و عبور [[راه آهن سراسری ایران|راه‌آهن سراسری]] از شهر، مهاجرت به شهر افزایش یافت.
شهر اراک دارای زمستان‌های سرد و مرطوب و تابستان‌های گرم و خشک است و کوه‌های اطراف شهر، [[تالاب میقان]] و دشت فراهان بر آب و هوای آن تأثیر می‌گذارند. شهر در میان پایکوه‌های داخلی [[زاگرس|رشته‌کوه زاگرس]] قرار دارد و از جمله شهرهای امن از نظر لرزه‌خیزی است که احتمال وقوع [[زلزله]] بالای ۵ ریشتر در آن بسیار ضعیف است.
خط ۴۲:
مردم شهر اراک عمدتاً مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند، اما اقلیتی از [[مسیحی]] و [[بهائیت|بهائی]] نیز وجود دارند. زبان مردم، فارسی با [[لهجه اراکی]] است .
اراک از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ گوناگونی محصولات صنعتی، نخستین، از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به‌طور کلی یکی از چهار قطب صنعتی کشور محسوب می‌شود. این شهر به واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰٪ تجهیزات [[انرژی]] کشور، وجود [[شرکت آلومینیوم ایران|بزرگترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم کشور]]، [[شرکت ماشین‌سازی اراک|بزرگترین ماشین‌سازی کشور]]، [[واگن پارس|بزرگترین واگن‌سازی و لوکوموتیوسازی خاورمیانه]]، [[کمباین‌سازی ایران|بزرگترین کمباین‌سازی خاورمیانه]]، [[هپکو|بزرگترین تولیدکننده ماشین‌آلات
از لحاظ گردشگری، قدمت بیشتر بناهای تاریخی اراک به [[دوره قاجار]] (فتحعلی شاه) بازمی‌گردد. از مهم‌ترین صنایع دستی شهر، [[قالی اراک]] است که در گذشته اهمیت و اعتبار فراوانی داشته‌است و رقیب [[قالی کرمان]] بود.
خط ۱۱۰:
از این سال به بعد، [[ولایت عراق]] علاوه بر نقش نظامی، دارای نقش صنعتی و اقتصادی نیز شد و به واسطه واقع‌شدن در مسیر راه‌های تجاری، مورد توجه کمپانی‌های خارجی قرار گرفت. ورود کمپانی‌های خارجی، به سلطان‌آباد باعث گردید که این شهر بطور ناگهانی گسترش یابد و فضاهای تجاری، مسکونی، اداری، تفریحی جدیدی در آن ایجاد شود. به این ترتیب با وجود [[رکود اقتصادی]] حاکم بر کشور، اقتصاد سلطان‌آباد رونق یافت و شرایط جذب جمعیت در این منطقه پدید آمد، اما با آغاز [[جنگ جهانی اول]] در اواخر سال ۱۲۹۳ خورشیدی، حکومت مرکزی متزلزل شد و [[سپاه|سپاهیان]] [[روس]] و [[انگلستان|انگلیس]] به شهر وارد و در آن مستقر شدند. بر اثر اشغال شهر، راه‌ها ناامن شد و در نتیجه اقتصاد تجاری سلطان‌آباد بطور ناگهانی سقوط کرد. در شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی [[جنگ جهانی دوم]] آغاز و به داخل ایران کشیده شد، [[رضاشاه پهلوی|رضاخان]] از حکومت خلع گردید و مناطقی از کشور به اشغال [[نیروهای متفقین]] درآمد. در این دوره، اراک به دلیل دارا بودن یکی از ایستگاه‌های مهم [[راه‌آهن سراسری ایران]] از اهمیت ارتباطی خاصی برخوردار بود و به همین لحاظ چند سال توسط متفقین اشغال گردید. سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ خورشیدی را می‌توان یکی از دوران‌های برجسته [[رکود اقتصادی]] ایران دانست. نابسامانی اقتصادی این سال‌ها، اراک را نیز تحت تأثیر قرار داد، روند مهاجر فرستی شهر آغاز گردید.<ref>{{پک|فاضلی|۱۳۷۴|ک=فرهنگ و تحولات شهرنشینی اراک (دیدگاه انسان شناختی)|ص=۱۸۱}}</ref> در طول دوره [[جنگ جهانی دوم]]، آب و سوخت در این شهر انبار می‌شد.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/arak |عنوان=ARĀK|ناشر=[[ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6CvFf4xRs | تاریخ بایگانی = ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲}}</ref>
با اشغال ایران [[قحطی]]، گرانی و کمیابی کالا آغاز شد. نیروهای متفقین [[غله]] مازاد روستائیان را می‌گرفتند که این عمل باعث واکنش مردم شد.<ref>{{پک|طیرانی|۱۳۷۲|ک=جنگ جهانی دوم، قحطی و واکنش‌های مردمی در قبال آن|ص=۲۰}}</ref> در سال ۱۳۲۱ خورشیدی در هشت شهر کشور [[شورش|
=== دوران انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ ۸ ساله ===
خط ۱۲۴:
== جغرافیا ==
=== تقسیمات کشوری ===
در دوران [[قاجار]] شهر اراک، پس از ساخت به عنوان حکومت‌نشین [[ولایت عراق]] برگزیده شد.<ref>{{پک|استادی|۱۳۷۵|ک=یادنامه آیت‌الله العظمی اراکی|ص=۸}}</ref> در دوره [[دودمان پهلوی|پهلوی]]، بر پایه نخستین قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران (مصوب ۱۶ آبان ۱۳۱۶ خورشیدی)، اراک یکی از ۱۳ شهرستان استان شمال بود. سپس بر پایه دومین قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداران و بخشداران (مصوب ۳ بهمن ۱۳۱۶ خورشیدی)، اراک در کنار [[زنجان]] جزء [[استان یکم]] قرار گرفت. اراک در ۱۹۶۳ میلادی از استان یکم جدا شد.<ref>{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=Bazin|نام=Marcel |مقاله={{unicode|GĪLĀN i. GEOGRAPHY AND ETHNOGRAPHY}} |دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopaedia Iranica]] |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-i-geography|ویراستاران=|ناشر=|سال=|زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6CvFgNJrx | تاریخ بایگانی = 15 December 2012}}</ref><ref name="taghsimat">{{یادکرد دانشنامه |نام خانوادگی=امیراحمدیان|نام=بهرام|مقاله=تقسیمات کشوری |دانشنامه=[[دانشنامه جهان اسلام]] |
شهر اراک یکی از کلانشهرهای رسمی کشور است که در سال ۱۳۹۲ خورشیدی به جمع کلانشهرهای کشور پیوست.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://www.inn.ir/NSite/FullStory/News/?Serv=0&Id=168297&Rate=0 |عنوان=کلانشهر هنوز تعریف مشخصی ندارد|ناشر=وبگاه شبکه ایران |تاریخ=۱۳ شهریور ۱۳۹۲ |تاریخ بازبینی=۴ دی ۱۳۹۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKFFfsMs | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://www.bultannews.com/fa/news/134126/هشتمین-کلان-شهر-ایران-مشخص-شد |عنوان=هشتمین کلانشهر ایران مشخص شد |ناشر=پایگاه خبری بولتن نیوز |تاریخ=۱۸ فروردین ۱۳۹۲ |تاریخ بازبینی=۴ دی ۱۳۹۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKFIdPLg | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.iran-eng.com/archive/index.php/t-253615.html?s=11bc8dc62b2148f777b39f1607701eae|عنوان=اراک به جمع کلانشهرهای کشور پیوست|ناشر=باشگاه مهندسان ایران|تاریخ =۲۹ اکتبر ۲۰۱۳| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6CvF7JdTD | تاریخ بایگانی = ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲}}</ref>
خط ۲۶۹:
از میان شهر اراک تنها [[رود قره‌کهریز]] (معروف به رودخانه خشک) می‌گذرد. این رودخانه از کوه‌های قره‌کهریز سرچشمه گرفته، پس از آبیاری زمین‌های روستاهای نزدیک اراک، از غرب شهر گذر کرده و به [[تالاب میقان]] می‌ریزد. این رود، فصلی بوده و در تابستان خشک می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://markazi.frw.org.ir/sima/ab/pageid/540/language/fa-IR/Default.aspx |عنوان=منابع آب استان مرکزی|ناشر=اداره کل منابع طبیعی و آب‌خیزداری استان مرکزی| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6CvbXfPAL | تاریخ بایگانی = ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲}}</ref> از معضلات رودخانه، ورود [[فاضلاب]] شهری برخی مناطق شهر به آن و [[آلودگی آب]] است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://markazi.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=47906 |عنوان= ۸۵ درصد از پروژهٔ فاضلاب شهر اراک به اتمام رسیده‌است|ناشر=وبگاه خبرگزاری دانشجویان ایران| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6DaeOvD68 | تاریخ بایگانی = ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref>
سرانه فضای سبز
وسعت فضای سبز
=== زمین‌شناسی ===
خط ۲۸۷:
در سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی، جمعیت شهر ۳۸۰٬۷۵۵ نفر.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://amar.sci.org.ir/Detail.aspx?Ln=F&no=88075&S=TP |عنوان=جمعیت شهرهای استان مرکزی از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۵|ناشر=وبگاه مرکز آمار ایران |تاریخ بازبینی=۴ دی ۱۳۹۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKFMsLfJ | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref> و در سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی جمعیت شهر به۴۳۸٬۳۳۸ نفر رسید.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://www.amar.org.ir/Default.aspx?tabid=553 |عنوان=نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ به تفکیک استان |ناشر=وبگاه مرکز آمار ایران |تاریخ بازبینی=۴ دی ۱۳۹۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKFNj0RB | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
جمعیت اراک بر پایه نتایج [[سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران|سرشماری عمومی نفوس و مسکن]] در سال ۱۳۹۰ خورشیدی برابر با ۴۸۴٬۲۱۲ نفر بوده‌است.<ref name="amarorg">{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://www.amar.org.ir/Portals/0/sarshomari90/Files/ABADY-90/os00.xls|عنوان=نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ |ناشر=مرکز آمار ایران |تاریخ=۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲ |تاریخ بازبینی=۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKFPDHqT | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|نشانی=http://www.amar.org.ir/Portals/2/pdf/jamiat_shahrestan_keshvar.pdf |عنوان=جمعیت شهرستانها و خانوار کشور سال ۱۳۹۰|ناشر=مرکز آمار ایران |تاریخ بازدید= ۲۴ آذر ۱۳۹۱ | پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6CvbN9BL9 | تاریخ بایگانی = ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲}}</ref> جمعیت شهر اراک پس از الحاق نقاط شهری [[سنجان (مرکزی)|سنجان]] و [[کرهرود]]<ref name="elhagh"/> به ۵۲۶٬۱۸۲ نفر افزایش یافت.
از دیدگاه جمعیتی، اراک پانزدهمین شهر پرجمعیت ایران است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|نشانی=http://www.irancities.ir/showcity.aspx?code=918&code2=36 |عنوان=اراک|ناشر=وبگاه مرجع شهرهای ایران |تاریخ بازدید=۲۱ آذر ۱۳۹۱| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6Dae7DuMg | تاریخ بایگانی = ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref> این شهر از جمله شهرهایی است که دارای رشد بالای جمعیت بود. میزان رشد جمعیت از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۷۵ خورشیدی برابر با ۵٫۱ بوده‌است.<ref name="shiee">{{پک|شیعه|۱۳87|ک=با شهر و منطقه در ایران|ص=۱۵۵}}</ref> اما در دهه بعد از آن رشد جمعیت به ۲٫۹۷ رسید. شهر اراک ۵۳٪ جمعیت استان مرکزی را در خود جای داده است.
{| style="text-align: center;" class="wikitable sortable" border="1"
|+ جمعیت شهر اراک در سال ۱۳۹۰ خورشیدی<ref name="amarorg"/>
خط ۳۱۰:
=== زبان ===
{{اصلی|لهجه اراکی}}
پیش از بنای شهر اراک، مردم مناطق پیرامون به گویش‌های گوناگونی مانند [[تاتی]] در منطقه [[وفس]] سخن می‌گفتند. پس از بنای شهر اراک و مهاجرت مردم مناطق پیرامون به شهر تازه، این گویش‌ها با یکدیگر درآمیختند و [[گویش]] ویژه‌ای به‌وجود
<ref>{{پک|محتاط|۱۳۶۶|ک=سیمای اراک (جلد دوم، جامعه‌شناسی شهری، فرهنگ مردم)|ص=۶}}</ref>
=== دین و مذهب ===
سطر ۳۲۰ ⟵ ۳۲۱:
== صنعت ==
{{اصلی|صنعت در اراک}}
[[پرونده:A giant distillation tower in Arak.jpg|بندانگشتی|برج تقطیر غول‌پیکر [[پالایشگاه نفت امام خمینی شازند|پالایشگاه اراک]] ساخته‌شده در [[شرکت ماشین‌سازی اراک|ماشین‌سازی اراک]]|
اراک یکی از شهرهای صنعتی ایران است که از لحاظ گوناگونی محصولات صنعتی، نخستین، از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به‌طور کلی یکی از چهار قطب صنعتی کشور محسوب می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|نشانی=http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1529837 |عنوان=توسعه صنعتی؛ اوج استقلال، مهندسان داخلی جایگزین مستشاران خارجی |ناشر=وبگاه خبرگزاری مهر|تاریخ=۲۰ اسفند ۱۳۹۰ |تاریخ بازدید=۲۱ آذر ۱۳۹۱| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6DaeBz0nV | تاریخ بایگانی = ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref> شمار صنایع مادر در این شهر به بیش از ۲۰ واحد می‌رسد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://vaghayeostan.com/news.asp?285 |عنوان=بی رمقی صنایع مادر در اراک |ناشر=وبگاه هفته‌نامه وقایع استان |تاریخ=|تاریخ بازبینی=۶ دی ۱۳۹۲ | پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKFPfzXT | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref> این شهر به‌واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰٪ از تجهیزات انرژی کشور، وجود [[شرکت آلومینیوم ایران|بزرگترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم کشور]]، [[واگن پارس|
تبدیل شدن اراک به یکی از قطب‌های صنعتی کشور در دوران نخست وزیری [[امیرعباس هویدا|هویدا]] و هم‌زمان با صنعتی‌سازی کشور توسط [[محمدرضا پهلوی|محمدرضا شاه]] در دهه ۱۳۴۰ خورشیدی آغاز شد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =صادق زیباکلام |نشانی=http://tarikhirani.ir/Modules/files/Phtml/files.PrintVersion.Html.php?Lang=fa&TypeId=47&filesId=473 |عنوان=هویدا قربانی فرهنگ کیش شخصیت حکومتی در ایران | ناشر =وبگاه تاریخ ایرانی |تاریخ =۱۶ فروردین ۱۳۹۱ |تاریخ بازبینی=۰۵ ژانویه ۲۰۱۴| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MOreQTp5 | تاریخ بایگانی = ۰۵ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref> در برنامه چهارم توسعه قبل از انقلاب معین شده بود تا قطب صنعتی در شهرهای [[اصفهان]]، [[اهواز]]، [[تبریز]] و اراک به صورت قطب‌های صنعتی و هسته مرکزی عمران ناحیه‌ای درآیند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://rc.majlis.ir/fa/law/show/96246 |عنوان=تصمیم متخذه کمیسیون برنامه مجلسین راجع به اصول و هدفهای برنامه عمرانی چهارم کشور | ناشر =وبگاه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی |تاریخ =۱۸ ژوئن ۲۰۱۱ |تاریخ بازبینی=۱۵ دی ۱۳۹۲ | پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MOsvi2DF | تاریخ بایگانی = ۰۵ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
سطر ۳۲۸ ⟵ ۳۲۹:
=== واحدهای صنعتی ===
[[پرونده:HEPCO20190217131007.jpg|بندانگشتی|بیل چرخ‌زنجیری ساخت [[هپکو|هپکو اراک]]|
نخستین و
از سال ۱۳۴۵ خورشیدی طرح کارخانه‌های ماشین‌سازی و آلومینیوم به مرحلهٔ اجرا درآمد. [[شرکت آلومینیوم ایران|کارخانه آلومینیوم ایران]] (ایرالکو) در سال ۱۹۷۲ میلادی با همکاری منطقه‌ای در سازمان پیمان مرکزی با همکاری محدود [[شرکت رینولدز
[[پرونده:Wagon Pars co- Arak .Iran کارخانه واگن پارس - panoramio.jpg|بندانگشتی|خط تولید لوکوموتیو در کارخانه‌ی [[واگن پارس|واگن‌پارس اراک]]|
شرکت [[واگن پارس]] اولین کارخانه تولیدکننده واگن و [[لکوموتیو]] کشور و
کارخانه [[کمباین‌سازی ایران]] (ایران‌جان‌دیر سابق) به عنوان اولین و
شرکت [[شرکت ماشین‌سازی اراک|ماشین‌سازی اراک]] به عنوان نخستین [[صنایع سنگین|صنعت سنگین]] ایران، از کارخانه‌های قدیمی شهر
<br />
سطر ۳۵۱ ⟵ ۳۵۲:
! style="background: #FFCC00; color:#000000" | محصولات تولیدی
|- style="background: #FFFFFF; color:#000000"
|[[شرکت ماشین‌سازی اراک|ماشین‌سازی اراک]]|| ۱۳۴۶|| تجهیزات صنایع سنگین || تجهیزات نیروگاهی، تجهیزات پتروشیمی و پالایشگاهی،
|- style="background: #FFE88C; color:#000000"
|[[شرکت آلومینیوم ایران|آلومینیوم‌سازی ایران (ایرالکو)]]|| ۱۳۴۶ || فلزات || آلومینیوم و شمش آلومینیومی
سطر ۳۵۹ ⟵ ۳۶۰:
|[[هپکو]]|| ۱۳۵۱ ||[[تجهیزات سنگین]]|| ماشین‌آلات ساخت‌وساز، راه‌سازی، معدنی و کشاورزی
|- style="background: #FFFFFF; color:#000000"
|[[شرکت صنایع آذرآب|صنایع آذرآب]]|| ۱۳۵۳|| تجهیزات صنایع سنگین || تجهیزات نیروگاهی، تجهیزات پتروشیمی و پالایشگاهی،
|- style="background: #FFE88C; color:#000000"
|[[آونگان]]|| ۱۳۵۳|| نیرو ||[[انتقال نیرو|دکل انتقال نیرو]] و [[دکل مخابراتی]]
سطر ۴۵۶ ⟵ ۴۵۷:
برخی از مسئولان شهر مدعی هستند که وضعیت ترافیک شهر مشکل‌ساز نیست و مدت زمان بار ترافیکی شهر حتی گاهی کمتر از ۱۰ دقیقه است، اما شواهد امر بازگوکننده شکل دیگری از این مشکل است. برای ساماندهی به ترافیک، طرح‌های مختلفی پیشنهاد شده‌است که از جمله آن‌ها [[طرح جامع ترافیک شهر اراک]]، احداث بزرگراه درون شهری امیرکبیر،<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://bardashtnews.com/news-province/2137-آیا-بزرگراه-امیرکبیر-مشکل-ترافیک-اراک-را-حل-می‌کند؟.html |عنوان=آیا بزرگراه امیرکبیر مشکل ترافیک را حل می‌کند؟|ناشر=پایگاه خبری برداشت نیوز|تاریخ=۶ شهریور ۱۳۹۰| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6CvcJS3bz | تاریخ بایگانی = ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲}}</ref> آموزش فرهنگ ترافیک به مردم، [[سامانه ترابری هوشمند|سامانه کنترل هوشمند ترافیک]] اشاره کرد، اما اجرای بسیاری از این طرح‌ها بلاتکلیف مانده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=113677 |عنوان=طرح جامع ترافیک اراک ۶ ساله شد|ناشر=وبگاه خبرگزاری تابناک |تاریخ=۱۳ مرداد ۱۳۸۹| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6DXxNJcGf | تاریخ بایگانی = ۰۹ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref>
آلودگی هوا و ترافیک‌های شدید باعث شد تا طرح [[متروی اراک]] توسط مدیرکل دفتر فنی [[استانداری مرکزی]] به طور رسمی مطرح شود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=اراک صاحب مترو می شود|نشانی=http://www.irna.ir/fa/News/81304108/سایر/اراک_صاحب_مترو_می_شود|
سطر ۴۶۵ ⟵ ۴۶۶:
=== آداب و رسوم ===
[[پرونده:Ashura Day in Arak.jpg|200px|farme|بندانگشتی|چپ|عاشورا در اراک]]
از آنجا که شهر اراک سابقه تاریخی چندانی ندارد، [[فرهنگ]] مردم شهر متأثر از فرهنگ‌های مختلف است. این فرهنگ بیشتر از باورهای [[فولکلور|فولکلوریک]] باجنبه مذهبی یا اجتماعی شکل گرفته‌است. از جمله این باورها می‌توان به [[نذر]] و نیاز برای [[امامزاده|امامزادگان]] و اماکن مقدس و [[عقیقه|عقیقه‌کردن کودک]] که از اعتقادات مذهبی شکل گرفته یا برخی [[خرافات|باورهای خرافی]] مانند گذاشتن شیء نوک‌تیز بالای سر [[زائو]] برای دفع [[آل (افسانه)|آل]]، دوختن سفره بالای سر عروس برای بستن زبان خانواده شوهر و چله‌بری (اعتقادات خرافی برای باردارشدن تازه عروس)
در گذشته در شهر اراک [[ازدواج]] درون گروه (ازدواج فامیلی) رواج داشت و همین امر سبب شده‌است که اکثر مردم که بیشتر روستایی بودند با هم همخون باشند، اما زندگی جدید شهری و افزایش [[روابط اجتماعی]] بین زنان و مردان در اداره‌ها، کارخانه‌ها و دانشگاه سبب شده که دایره همسرگزینی از حالت محدود بیرون بیاید. هرچه زندگی شهری بیشتر به طرف [[صنعتی‌سازی]] حرکت می‌کند، دایره همسرگزینی نیز وسیع‌تر می‌گردد که می‌توان این حرکت را ازدواج درون گروه به طرف ازدواج در [[محله]]، ازدواج در شهر، ازدواج در شهر دیگر و حتی ازدواج در خارج از کشور تعبیر کرد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://markazicity.ir/ازدواج/ |عنوان=ازدواج | ناشر =پایگاه اطلاع‌رسانی شهرهای استان مرکزی |تاریخ =۲ مهر ۱۳۹۱ |تاریخ بازبینی=۱۲ دی ۱۳۹۲ | پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKIXodbp | تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
سطر ۵۳۰ ⟵ ۵۳۱:
=== صنایع‌دستی ===
[[پرونده:Sultanabad, 12ft 8in x 17ft 0in. 2nd Quarter, 19th Century, Claremont Rug Company.jpg|بندانگشتی|چپ|200px|قالی سلطان‌آباد بافته شده در قرن ۱۹ میلادی]]
از صنایع‌دستی شهر اراک می‌توان به دستباف‌های سنتی ([[قالی|قالی‌بافی]]، [[گلیم|گلیم‌بافی]]، [[جاجیم|جاجیم‌بافی]])، [[رودوزی|
=== قالی ===
سطر ۵۳۷ ⟵ ۵۳۸:
=== هتل‌ها و مراکز اقامتی ===
از جمله هتل‌های شهر می‌توان به [[هتل امیرکبیر]] (پنج ستاره)، هتل زاگرس (چهار ستاره)، هتل پیام (
<center>
<gallery>
سطر ۵۶۲ ⟵ ۵۶۳:
== ترابری ==
=== مسیرهای ارتباطی ===
[[File:ترمینال مسافربری اراک - panoramio (1).jpg|بندانگشتی|چپ|200px|ترمینال مسافربری اراک
[[File:ایستگاه راه آهن اراک - panoramio.jpg|بندانگشتی|چپ|200px|ایستگاه
به دلیل قرارگرفتن شهر اراک میان [[دریای خزر]] و [[خلیج فارس]] و همچنین قرارگرفتن آن در میان مسیرهای ترانزیتی غرب و جنوب، این شهر یکی از شاهراه‌های مهم کشور می‌باشد. مهم‌ترین مسیری که از شهر اراک عبور می‌کند، مسیر بین‌المللی و ترانزیتی [[آزادراه ۵ (ایران)]] می‌باشد. اما در حال حاضر ادامه مسیر این آزادراه از شهر [[قم]] تا اراک به صورت بزرگراه است. ساخت آزادراه اراک - [[سلفچگان]] - [[قم]] با ارتقای بزرگراه اراک - قم در دستور کار [[وزارت راه و شهرسازی]] قرار گرفته‌است.<ref>{{یادکرد وب | تاریخ بایگانی=۱۱ ژانویه ۲۰۱۳ | عنوان=آزادراه قم-سلفچگان-اراک چهار خطه می‌شود | نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910214000308 | ناشر=وبگاه خبرگزاری فارس | تاریخ=۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۱ | تاریخ بازدید=۷ آذر ۱۳۹۱ | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6DaejMj2N}}</ref> همچنین آزادراه اراک - [[خرم‌آباد]] نیز یکی از طرح‌های دردست اجرای [[وزارت راه و شهرسازی]] است که در راستای تکمیل آزادراه شماره ۵ اجرا خواهدشد. طول این آزادراه ۱۵۰ کیلومتر خواهدبود.<ref>{{یادکرد وب | تاریخ بایگانی=۰۹ ژانویه ۲۰۱۳ | عنوان=آزادراه اراک-خرم‌آباد احداث می‌شود | نشانی=http://www.tabnak.ir/fa/news/240969/آزادراه-اراکخرم-آباد-احداث-مىشود | ناشر=پایگاه خبری تابناک | تاریخ=۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۱ | تاریخ بازدید=۷ آذر ۱۳۹۱ | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6DXxHIaEP}}</ref>
سطر ۵۹۶ ⟵ ۵۹۷:
=== فرودگاه ===
اراک دارای یک [[فرودگاه|فرودگاه بین‌المللی]] است که یکی از نخستین فرودگاه‌های ایران نیز می‌باشد. تاریخ تأسیس این فرودگاه بدرستی معلوم نیست اما تاریخ رسمی گشایش آن به سال ۱۳۱۷ / ۱۹۳۸ بازمی‌گردد، گرچه گزارش‌هایی مبنی بر حضور هواپیما بسیار پیش‌تر از این تاریخ در اراک گزارش شده‌است. تا
=== راه‌آهن ===
اراک از دیرباز در مسیر [[راه آهن سراسری ایران|راه‌آهن سراسری]] شمال به جنوب ایران قرار داشته و راه‌آهن نقش مهمی را در رونق همه‌جانبه شهر اراک داشته‌است. محدوده حفاظتی اداره کل راه‌آهن اراک از ایستگاه ساقه در [[استان قم]] شروع شده و از یک سو تا ایستگاه مومن‌آباد در [[استان لرستان]] و از سوی دیگر تا [[ایستگاه راه‌آهن کرمانشاه|ایستگاه
پروژه ساخت راه‌آهن غرب کشور نیز از اراک شروع شد که شهرهای [[نهاوند]] و [[ملایر]] از [[استان همدان]] را به شبکه ریلی متصل می‌کند.
ادامه این مسیر ریلی در [[استان کرمانشاه]] از شهرهای [[صحنه]]، [[کرمانشاه]] و [[اسلام‌آباد غرب]] عبور کرده و در مرز خسروی به کشور [[عراق]] وصل می‌شود. راه‌آهن اراک - [[ملایر]] به طول ۹۰ کیلومتر و هزینه‌ای بالغ بر یک هزار و ۲۵۰ میلیارد ریال در مهر سال ۱۳۹۰ خورشیدی افتتاح شد که بخشی از پروژه راه‌آهن غرب کشور به‌شمار می‌رود.<ref name="rahahan">{{یادکرد وب | عنوان=احداث راه‌آهن اراک ملایر ۱۲۵۰ میلیارد ریال هزینه دربرداشت | نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13900714000370 |ناشر=وبگاه خبرگزاری فارس| تاریخ=۱۴ مهر ۱۳۹۰ | تاریخ بازبینی=۱۲ آذر ۱۳۹۱ | تاریخ بایگانی=۱۱ ژانویه ۲۰۱۳ | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Daep0BwV}}</ref> همچنین راه‌آهن اراک - اصفهان از پروژه‌های دیگری است که عملیات مطالعه و احداث آن آغاز شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail.aspx?NewsID=1610216 |عنوان=راه آهن اراک - اصفهان احداث می‌شود |ناشر=وبگاه خبرگزاری مهر|تاریخ=۳ خرداد۱۳۹۱ |تاریخ بازبینی=۱۲ آذر ۱۳۹۱| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6Daeq2mXQ | تاریخ بایگانی = ۱۱ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref> احداث قطار محلی اراک - [[مهاجران (مرکزی)|مهاجران]] که در شورای مسکن استان مرکزی در فروردین سال ۱۳۹۰ خورشیدی تصویب گردید، از جمله مصوبات بخش [[ترابری ریلی]] اراک بوده‌است.<ref name="payaneh">{{یادکرد وب| تاریخ بازدید=۲۰ دی ۱۳۹۱ | تاریخ بایگانی=۱۱ ژانویه ۲۰۱۳ | عنوان=پایانه‌های مسافربری شهر اراک | نشانی=http://terminal-arak.ir/index.php?option=com_content&task=view&id=12&Itemid=6 | ناشر=سازمان پایانه‌های مسافربری شهرداری اراک | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6DaerI3JX}}</ref>
=== پایانه مسافربری ===
سطر ۶۱۶ ⟵ ۶۱۷:
=== اتوبوسرانی ===
شرکت واحد اتوبوسرانی اراک و حومه که در سال ۱۳۷۰ خورشیدی تأسیس شد و دارای خطوط متعدد مسافربری در داخل و حومه شهر می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب | تاریخ بایگانی=۱۱ ژانویه ۲۰۱۳ | عنوان=۱۶۵ اتوبوس کولر دار به ناوگان اتوبوسرانی اراک پیوست | نشانی=http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2127784 | ناشر=روزنامه کیهان | پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6DaeuGsrT}}</ref>
در سال ۱۳۹۲ خورشیدی تعداد کل [[ناوگان]]
== آموزش ==
سطر ۶۳۷ ⟵ ۶۳۸:
=== مدارس علوم دینی ===
نخستین مدرسه علوم دینی در اراک [[مدرسه سپهدار|مدرسه سپهداری]] بود که توسط [[یوسف‌خان گرجی]] میان سال‌های ۱۲۲۷ تا ۱۲۳۱ قمری ساخته شد. پس از گذشت ۹۰ سال از احداث مدرسه سپهداری، میان سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰ خورشیدی، [[مدرسه حاج محمدابراهیم|مدرسه و مسجد حاج محمدابراهیم خوانساری]] در محله عباس‌آباد تأسیس گردید. سومین مدرسه علوم دینی در اراک نیز میان سال‌های ۱۳۱۸ تا۱۳۲۰ خورشیدی، [[مدرسه آقا ضیاءالدین]] به دست حاج حسین ملک‌التجار تبریزی ساخته شد. چون آقا ضیاالدین در مسجد این مدرسه امام جماعت بود، این مدرسه و مسجد به مدرسه و مسجد آقا ضیاالدین معروف شده‌است. بعد از این سه مدرسه دینی،
== رسانه‌ها ==
خط ۶۵۹:
== ورزش ==
[[پرونده:Imam Khomeini Football Stadium.jpg|بندانگشتی|300px|استادیوم فوتبال ۱۵ هزار نفری
با اینکه اراک از جمله قطب‌های صنعتی کشور به حساب می‌آید، اما هیچگاه شاهد پشتیبانی صنایع در [[ورزش]] نبوده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.atreyas.ir/index.php/اخبار/استان/ورزشی/294-تيم-هندبال-هپكوي-اراك-در-اغما|عنوان=تیم هندبال هپکوی اراک در اغما | ناشر = وبگاه هفته‌نامه عطر یاس |تاریخ =۲۶ بهمن ۱۳۹۱|تاریخ بازبینی=۴ دی ۱۳۹۲ | پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKJHKINv| تاریخ بایگانی = ۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref> عدم حمایت صنایع از ورزش باعث عقب ماندن این شهر از ورزش حرفه‌ای شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www3.arak.irna.ir/fa/News/80870563/ورزشی/استاندار_مرکزی_بر_ضرورت_حمایت_صنایع_از_ورزش_تاکید_کرد |عنوان= استاندار مرکزی بر ضرورت حمایت صنایع از ورزش تأکید کرد| ناشر =وبگاه خبرگزاری جمهوری اسلامی |تاریخ =۳۰ مهر ۱۳۹۲ |تاریخ بازبینی=۴ دی ۱۳۹۲ | پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKJYxJyF| تاریخ بایگانی = ۰۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
در سال‌های گذشته شهرداری اراک با حمایت از چهار رشته ورزشی توانست مقام چهارمی رشته [[فوتبال]] در لیگ دسته یک، مقام سومی رشته [[هاکی]] در بخش آقایان و مقام دومی در بخش بانوان در لیگ برتر و دسته یک و مقام قهرمانی رشته [[ووشو]] در لیگ دسته یک را کسب کند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=|نشانی=http://www.markazisport.ir/akhbar/khabar/2439 |عنوان=ضعف استان مرکزی نداشتن باشگاه‌های حرفه‌ای است|ناشر=اداره ورزش و جوانان استان مرکزی |تاریخ=۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۱ |تاریخ بازبینی=۴ دی ۱۳۹۲| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6MKGgfmFx | تاریخ بایگانی = ۲ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref>
=== امکانات ورزشی ===
خط ۷۱۳:
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=استادی|نام=رضا|عنوان=یادنامه آیت‌الله العظمی اراکی|ناشر=انجمن علمی، فرهنگی و هنری استان مرکزی|سال=۱۳۷۵|مکان=اراک|شابک=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=اسماعیل‌پور|نام=فاطمه|نام خانوادگی ۲=ملک‌حسینی |نام۲=صباح|عنوان=استان‌شناسی مرکزی|ناشر=سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش|سال=۱۳۹۱|مکان=تهران|شابک=2-١946-05-964-9}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پاشایی|نام=عباس|عنوان=کویرهای ایران و خصوصیات ژئومورفولوژیکی و پالئوکلیماتولوژی آن|ناشر=سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح||سال=۱۳۸۱|مکان=تهران|شابک=
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=خاکباز|نام=علی‌اکبر|عنوان=خاندان محسنی اراک شرح احوال و زندگی مرحوم آیت‌الله العظمی حاجی آقا محسن عراقی (اراکی)|ناشر=مولف|سال=۱۳۷۱|مکان=تهران|شابک=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=خزائلی|نام=علیرضا|عنوان=مشروطه خواه عراق عجم|مجله=زمانه|سال=۱۳۸۵
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=دهگان|نام= ابراهیم | پیوند نویسنده =ابراهیم دهگان |کتاب=تاریخ اراک (جلد دوم)؛ از بدو ظهور [[صفویان|دولت صفوی]] تا سفر [[ناصرالدین شاه]] به صفحات اراک |ناشر=زرین و سیمین|سال=۱۳۸۳|شهر=تهران|شابک=
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ذبیحی|نام=مرتضی| عنوان = تاریخ اجتماعی اراک (احزاب - مطبوعات - شخصیت‌ها) از [[انقلاب مشروطه]] تا [[انقلاب ایران (۱۳۵۷)|انقلاب اسلامی]] (۱۲۸۵–۱۳۵۷)|ناشر= پیام دیگر|سال=۱۳۸۱|مکان=اراک|شابک=
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=رجبی‌فروتن|نام=سعید|عنوان=تاریخچه مطبوعات محلی استان مرکزی|مجله=فرهنگ اصفهان|سال=۱۳۷۹|شماره=۱۴}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =رحم‌دل|نام = محمد|نام خانوادگی ۲= کاظمی‌دهقی|نام۲= قاسم|عنوان= سیمای میراث فرهنگی استان مرکزی |ناشر= تولیدات فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور|سال=۱۳۸۳|مکان=تهران|شابک= ۹۶۴–۷۴۳۸–۹۷–۱}}
خط ۷۲۴:
* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=شیعه|نام=اسماعیل|کتاب=با شهر و منطقه در ایران |ناشر=[[دانشگاه علم و صنعت ایران]] |سال=۱۳۸۷|مکان=تهران|شابک = ۷–۰۶۸–۴۵۴–۹۶۴}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=شیعه|نام=اسماعیل|عنوان=هنر شهرسازی در بافت قدیم شهری اراک|مجله=راه دانش|سال=۱۳۷۷|شماره=۱۴–۱۳}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=عجم|نام=محمد|عنوان=اسناد نام خلیج‌فارس، میراثی کهن و جاودان|ناشر=اوین|سال=۱۳۸۸||مکان=تهران|شابک=
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی =صدیق|نام=حسن|عنوان=جنگ جهانی دوم، قحطی و واکنش‌های مردمی در قبال آن|ژورنال= فرهنگ ایران زمین|مکان=تهران|شماره =۲۷|سال=۱۳۶۶}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی =طیرانی|نام=بهروز|عنوان=جنگ جهانی دوم، قحطی و واکنش‌های مردمی در قبال آن|ژورنال= گنجینه اسناد|مکان=تهران|شماره =۹|سال=۱۳۷۲}}
| |||