اسب: تفاوت میان نسخه‌ها

 

اسب را در [[پارسی میانه]] و [[اوستایی]] نیز اَسپ (asp)می‌گفتند. نام‌های بسیاری از بزرگان ایرانی در روزگار باستان دارای پسوند -اسپ بوده‌است (مانند [[گشتاسپ]]، [[ارجاسپ]]، [[گرشاسپ (پهلوان)|گرشاسپ]]، [[جاماسپ]]، [[لهراسپ]]، [[ویشتاسپ]]، [[هیدراسپ]]، [[بیوراسپ]]، [[ساتاسپ]] و …)که نشان از اهمیت این جانور در میان ایرانیان است.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/asb-horse-equus-cabullus-av Encyclopædia Iranica | Articles<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> در زبان [[سانسکریت]] این واژه به ریخت azva بوده که واژه ''سوار'' و ''اسوار'' نیز در زبان پارسی کنونی از همین ریشه‌اند. خود این واژه از ریشهٔ واژهٔ [[هندواروپایی]] *eḱwa یا eḱwo ریشه گرفته‌است.<ref>مهرداد بهار، پژوهشی در اساطیر ایران، صفحهٔ ۳۸۶</ref>

{{مدرک}} -->

 

== رده‌بندی و فرگشت ==

{{اصلی|فرگشت اسب|اسبان (سرده)|اسبیان}}

[[پرونده:Urartian Fresco07.jpg|بندانگشتی|چپ|300px|نقاشی [[فرسکو]] یک اسب مربوط به هنر تمدن [[اورارتو]] در موزه‌ای در [[ایروان]]، [[ارمنستان]]]]

کهن‌ترین گونه شناخته شده از تیره اسبیان [[خرگوشک‌دد]] {{علمی|Hyracotherium}} است که میان ۵۵ تا ۴۵ میلیون سال پیش در دوره [[ائوسن]] زندگی می‌کرد. این جانور ۴ انگشت در هر پای جلویی داشت و ۳ انگشت در پاهای عقبی.<ref>{{cite web |url= http://www.flmnh.ufl.edu/fhc/hyraco1.htm|title= Hyracotherium|accessdate=2008-07-09 |work= Fossil Horses in Cyberspace |publisher= [[Florida Museum of Natural History]]| archiveurl = http://www.webcitation.org/6E0d7YzrX | archivedate = 28 January 2013}}</ref> انگشت اضافه در پاهای جلو با پدیدار شدن [[میان‌اسب‌آبی]] {{علمی|Mesohippus}} در ۳۷ تا ۳۲ میلیون سال پیش از میان رفت.<ref>{{cite web |url= http://www.flmnh.ufl.edu/fhc/mesoh1.htm|title= Mesohippus|accessdate=2008-07-09|work= Fossil Horses in Cyberspace |publisher= Florida Museum of Natural History| archiveurl = http://www.webcitation.org/6E0d7uyip | archivedate = 28 January 2013}}</ref> با گذر زمان، انگشت‌های کناری (بیرونی) اضافی کوچک و کوچک‌تر شدند تا آنکه ناپدید گشتند. همه آنچه در اسب‌های کنونی باقی مانده‌است تعدادی استخوان [[وستیجیال]] کوچک در پا زیر زانو است.<ref name="Natural">{{cite web |url= http://www.amnh.org/exhibitions/horse/?section=evolution&page=evolution_b|title= The Evolution of Horses|accessdate=2008-07-09 |work= The Horse |publisher= American Museum of Natural History| archiveurl = http://www.webcitation.org/6E0d8G4Sq | archivedate = 28 January 2013}}</ref> پاهای آن‌ها همچنین با ناپدید شدن انگشتان بلندتر شد تا آنکه اسب‌ها تبدیل به سم‌دارانی شدند که می‌توانستند با سرعت زیاد بدوند.<ref name="Natural"/> تا هنگام ۵ میلیون سال پیش، ''اسب'' نوین کنونی پدید آمده بود.<ref name="Florida">{{cite web |url= http://www.flmnh.ufl.edu/fhc/equus1.htm|title= Equus|accessdate=2008-07-09|work= Fossil Horses in Cyberspace |publisher= Florida Museum of Natural History| archiveurl = http://www.webcitation.org/6E0d8sp1Z | archivedate = 28 January 2013}}</ref> دندان‌های اسب همچنین خود را از دندان‌هایی برای خوردن گیاهان نرم و گرمسیر به دندان‌هایی برای جویدن علف‌های اندکی خشک‌تر و سپس علف‌های دشت و صحراها تغییر دادند. از این رو، اسب‌های نخستین از جانورانی برگ‌خوار و جنگل‌نشین به جانورانی علف‌خوار و ساکن مناطق نیمه‌خشک سراسر جهان از جمله [[استپ]]های [[اوراسیا]] و [[دشت‌های بزرگ]] <!--Great Plains-->[[آمریکای شمالی]] تبدیل شدند.

اهلی‌سازی اسب به احتمال بسیار در ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در [[آسیای میانه]] انجام شد. دو منبع اصلی برای آگاهی بر اینکه این جانور چه هنگام و کجا برای نخستین بار اهلی شدند در دسترس هستند. نخست، یافته‌های [[دیرینه‌شناسی|دیرینه‌شناسانه]] و [[باستان‌شناسی|باستان‌شناسانه]] و دوم مقایسه میان دی‌ان‌ای به دست آمده از اسب‌های امروزین با آنچه از استخوان‌ها و دندان‌های بازمانده اسب‌های باستانی یافت شده‌است.

 

 

اهلی‌سازی همچنین از روی مقایسه ویژگی‌های ژنتیکی اسب‌های امروزین و آنچه از استخوان‌ها و دندان‌های باقی‌مانده از اسب‌های کهن، بررسی شده‌است. دگرگونی‌ها در درون‌مایه‌های ژنتیکی نشان می‌دهند که تعداد بسیار کمی از اسب‌های نر وحشی در ترکیب کنونی اسب‌های امروزین نقش داشته‌اند.<ref name="Lau">{{cite journal|doi=10.1093/molbev/msn239|author=Lau, A. N. , Peng, L. , Goto, H. , Chemnick, L. , Ryder, O. A. & Makova, K. D.|year= 2009|title= Horse Domestication and Conservation Genetics of Przewalski's Horse Inferred from Sex Chromosomal and Autosomal Sequences| journal= Molecular Biology and Evolution |volume=26 |issue=1|pages= 199–208|pmid=18931383}}</ref><ref name="Lindgren2004">{{cite journal | last = Lindgren | first = Gabriella | coauthors = Niclas Backström, June Swinburne, Linda Hellborg, Annika Einarsson, Kaj Sandberg, Gus Cothran, Carles Vilà, Matthew Binns & Hans Ellegren | year =2004 | title = Limited number of patrilines in horse domestication | journal = [[Nature Genetics]] | pmid = 15034578 | volume = 36 | issue = 4 | pages = 335–336 | doi = 10.1038/ng1326}}</ref> در حالی است که بسیاری از اسب‌های ماده بخشی از گله‌های اهلی‌شده بوده‌اند.<ref name="Lira">{{cite journal| title=Ancient DNA reveals traces of Iberian Neolithic and Bronze Age lineages in modern Iberian horses|author=Lira, Jaime, et.al. |journal= Molecular Ecology| volume=19 |issue= 1 | pages =64–78|year=2010| pmid=19943892 |url=http://www3.interscience.wiley.com/cgi-bin/fulltext/123191525/PDFSTART| doi=10.1111/j.1365-294X.2009.04430.x| archiveurl = http://www.webcitation.org/6E0dZS9KG | archivedate = 28 January 2013}}</ref><ref name="Vila2001">{{cite journal | last = Vilà | first = C. | year = 2001 | title = Widespread origins of domestic horse lineages | journal = [[ساینس|Science]] | volume = 291 | issue = 5503 | pages = 474–477 | doi = 10.1126/science.291.5503.474 | pmid = 11161199 | display-authors = 1 | last2 = Leonard | first2 = JA | last3 = Gotherstrom | first3 = A | last4 = Marklund | first4 = S | last5 = Sandberg | first5 = K | last6 = Liden | first6 = K | last7 = Wayne | first7 = RK | last8 = Ellegren | first8 = H}}</ref><ref name="Cai">{{cite journal | doi = 10.1016/j.jas.2008.11.006 | last1 = Cai | first1 = D. W. | last2 = Tang | first2 = Z. W. | last3 = Han | first3 = L. | last4 = Speller | first4 = C. F. | last5 = Yang | first5 = D. Y. Y. | last6 = Ma | first6 = X. L. | last7 = Cao | first7 = J. E. | last8 = Zhu | first8 = H. | last9 = Zhou | first9 = H. ''et al. '' | year = 2009 | title = Ancient DNA provides new insights into the origin of the Chinese domestic horse | url =http://www.sfu.ca/~donyang/adnaweb/Cai%20DW%20JAS2009.pdf |accessdate=17 January 2011 | journal = Journal of Archaeological Science | volume = 36 | issue =3 | pages = 835–842 | display-authors = 9| archiveurl = http://www.webcitation.org/6E0da2jzS | archivedate = 28 January 2013}}</ref> این مسئله در دگرگونی ژنتیکی میان دی‌ان‌ای‌هایی که از راه پدران منتقل شده‌اند ([[کروموزوم Y]]) با آنچه از سوی مادران منتقل شده‌اند ([[دی‌ان‌ای میتوکندریایی]]) نمود دارد. در مورد اسب، میزان بسیار کمی از تغییرات کروموزوم‌های Y دیده می‌شود،<ref name="Lau"/><ref name="Lindgren2004"/> ولی تغییرات دی‌ان‌ای میتوکندریایی بسیار بالایی وجود دارد.<ref name="Lira"/><ref name="Vila2001"/><ref name="Cai"/> همچنین، تغییرات محلی در دی‌ان‌ای میتوکندریایی دیده می‌شود که به دلیل تعلق ماده‌های وحشی به گله‌های محلی بوده‌است.<ref name="Lira"/><ref name="Vila2001"/><ref name="Cai"/><ref>{{cite encyclopedia |author=Olsen, Sandra L.|title=Early Horse Domestication: Weighing the Evidence| encyclopedia=Horses & Humans: The Evolution of Human-Equine Relationships |editor=Olsen, Sandra L; Grant, Susan; Choyke, Alice M. ; Bartosiewicz, Laszlo|publisher=Archaeopress |location=Oxford, UK |year=2006 |pages=81–113|isbn=1-84171-990-0}}</ref> دیگر نشانه اهلی‌سازی، افزایش در دگرگونی‌های رنگ پوست است. این دگرگونی و تنوع در رنگ پوست اسب‌ها میان ۵۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد رخ داد.<ref name="coatColor">{{cite journal | doi = 10.1126/science.1172750 | last1 = Ludwig | first1 = A. | last2 = Pruvost | first2 = M. | last3 = Reissmann | first3 = M. | last4 = Benecke | first4 = N. | last5 = Brockmann | first5 = G.A. | last6 = Castanos | first6 = P. | last7 = Cieslak | first7 = M. | last8 = Lippold | first8 = S. | last9 = Llorente | first9 = L. ''et al. '' | year = 2009 | title = Coat Color Variation at the Beginning of Horse Domestication |journal = Science | volume = 324 | issue = 5926| pages = 485–485 | pmid=19390039 | display-authors = 9}}</ref>

=== پیشینه ===

[[پرونده:Cave painting in Doushe cave, Lorstan, Iran, 8th millennium BC.JPG|بندانگشتی|چپ|200px|دیوارنگاری غار دوشه، لرستان، حدود هزاره هشتم پیش از میلاد]]

 

{{-}}