تظاهرات ۱۷ شهریور: تفاوت میان نسخه‌ها

'''رویداد ۱۷ شهریور ۱۳۵۷''' شناخته شده به «'''جمعهٔ سیاه'''» که در برخی منابع از آن با عنوان «'''کشتار ۱۷ شهریور'''» نیز یاد می‌شود، رویدادی در جریان ناآرامی‌هایی بود که در نهایت به وقوع [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران]] انجامید. در تاریخ [[۱۷ شهریور]] [[۱۳۵۷]] خورشیدی، تظاهرات مخالفین و انقلابیون در محلات جنوبی، خیابان ژاله پیشین (خیابامجاهدینخیابان مجاهدین اسلام کنونی) و میدان ژاله ([[میدان شهدا (تهران)|میدان شهدا]] کنونی) در تهران، منجر به سرکوب خونین تظاهرکنندگان توسط نیروهای نظامی [[ارتش شاهنشاهی ایران]] شد.

اندکی بعد و در روز ۱۳ شهریور، راهپیمایی بزرگ [[عید فطر]] در تپه‌های [[قیطریه]] تهران، تبدیل به تظاهرات بر ضد حکومت شاهنشاهی شد.<ref name="خبرگزاری کتاب ایران" /> راهپیمایی ۱۳ شهریور از قیطریه، [[ونک]]، خیابان پهلوی‌ ([[خیابان ولی‌عصر]] امروزی)، خیابان ژاله‌ و [[جنوب تهران]] آغاز شد و ساعت شش و سی دقیقه بعدازظهر در میدان شهیاد تهران ([[میدان آزادی]] امروزی) به پایان رسید. گزارش ساوارکساواک تعداد شرکت‌کنندگان را شصت هزار نفر از "قشر مذهبی" و سرمقاله [[اطلاعات (روزنامه)|روزنامه اطلاعات]] در روز چهاردهم شهریور، شرکت‌کنندگان را سه میلیون نفر در سراسر کشور عنوان کرد. موفقیت روحانیان در برگزاری این راهپیمایی، آنان را به فکر ادامه آن در روزهای پس از آن انداخت.<ref name=":2">{{یادکرد وب|نویسنده=مهدی مهدوی آزاد-روزنامه نگار|کد زبان=fa|تاریخ=۱۷ شهریور ۱۳۹۷|وبگاه=بی‌بی‌سی فارسی|نشانی=http://www.bbc.com/persian/iran-features-45458721|عنوان=۱۷ شهریور ۵۷؛ 'ژاله خون شد، خون جنون شد'}}</ref> به دنبال این تظاهرات، ناآرامی‌های دیگری نیز تا روز شانزدهم شهریور رخ دادند.<ref name="خبرگزاری کتاب ایران">[http://bookna.com/vdcdko0x.yt0kj6a22y.html خبرگزاری کتاب ایران]</ref>

هیاتهیئت دولت در بیانیه شدیداللحنی برگزاری هرگونه تجمعی را ممنوع اعلام کرد. این بیانیه (که به معنای [[حکومت نظامی]] نبود) از سوی مخالفان جدی گرفته نشد.<ref name=":2" />

از نخستین ساعات بامداد مأموران گارد و شهربانی و ساواک در میادینمیدان‌های مختلف و نقاط حساس شهر مستقر شدند. بر پایه گزارش ساواک ۹۵ درصد مغازه‌های خیابان‌ها و [[بازار تهران]] و [[شمیران]] و [[شهر ری]] تعطیل شدند.<ref name=":2" /> تظاهرات ۱۶ شهریور در تهران با حضور بیش از نیم میلیون نفر انجام گرفت که بزرگ‌ترین گردهمایی انجام‌گرفته در ایران تا آن هنگام بود.<ref>{{پک|آبراهامیان|۱۳۸۹|ک=ایران بین دو انقلاب|ص=۶۳۶–۶۳۵}}</ref> در این‌ تظاهرات‌ برخی رهبران‌ [[جبهه ملی ایران]] نیز شرکت‌ کردند.<ref name=":2" /> تظاهرکنندگان شعارهای شدیداللحنی مانند «مرگ بر سلطنت پهلوی»، «شاه حرامزاده است» سر می‌دادند و برای نخستین بار نیز خواستار تشکیل «[[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی]]» شدند. همان شب، شاه برای آنکه کنترل امور را از دست ندهد دولت را مجبور کرد تا در تهران و یازده شهر دیگر مانند [[کرج]]، [[قم]]، [[تبریز]]، [[کازرون]]، [[اصفهان]]، [[مشهد]]، [[آبادان]]، [[اهواز]]، [[قزوین]]، [[جهرم]] و [[شیراز]]، حکومت نظامی اعلام کند و فرماندهی نظامی پایتخت را نیز به [[غلامعلی اویسی]] که در جریان [[تظاهرات ۱۵ خرداد]] ۱۳۴۲ به «قصاب ایران» مشهور شده بود سپرد و در نهایت نیز دستور بازداشت [[کریم سنجابی]]، [[مهدی بازرگان]]، [[داریوش فروهر]]، [[نصرت‌الله معینیان]]، [[عبدالکریم لاهیجی]]، [[محمود اعتمادزاده]]، [[هدایت‌الله متین‌دفتری]] و [[رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای]] را صادر کرد.<ref>{{پک|آبراهامیان|۱۳۸۹|ک=ایران بین دو انقلاب|ص=۶۳۶–۶۳۵}}</ref>

در [[نظریه‌های توطئه در ایران]]، دربارهٔ کشتار ۱۷ شهریور، تئوری‌های گونگونیگوناگونی وجود دارند. [[عبدالله شهبازی]] باور دارد که سربازانی که «هزاران» مردم بی‌گناه را در جمعه سیاه کشتند از [[اسرائیل]] بودند. در برابر آن، [[شجاع‌الدین شفا]] معتقد بود که تیراندازان از [[فلسطین]] بودند.<ref name=":2" /><ref name=":3">Ahmad Ashraf, "CONSPIRACY THEORIES", in Encyclopædia Iranica, Vol. VI, Fasc. 2, pp. 138-147</ref>