|
|استان= لرستان
|مرکز=[[ازنا]]
|نام‌های‌قدیمی=ازنو
|سال‌شهرستان‌شدن=۱۳۳۰۱۳۷۳
|جمعیت = ۷۱٬۵۸۶ نفر<ref name=ToolAutoGenRef1>[http://www.ostan-lr.ir/ostan-lr/pagecontent.php?rQV==wHQ4gzM5UDQ6IXZi1WduRWSldWYwxHQwAkOlBXeURnblRnbvNGfABDQ6UGc5RVZyVHdjVnc0NHfAlDNxEDQ6UGb0lGd موقعیت شهرستان ازنا<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
|رشدجمعیت=
|تراکم‌جمعیت=
|زبان= [[ترکیگویش بختیاری|لری بختیاری]] و [[لریفارسی]]<ref>[http://www.abfa-lorestan.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=203 سایت اصلی - لرستان در یک نگاه<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
|مذهب= [[شیعه]]
|مساحت= ۱۲۱۲ کیلومتر مربع<ref name=ToolAutoGenRef1 />
|ارتفاع=
|میانگین‌دما=
|میانگین‌بارش‌سالانه=۶۵۰ میلی‌متر در سال
|شمارروزهای‌یخبندان=۷۵ روز
|فرماندار=
|پیش‌شماره=
|شهرها= [[ازنا]]، [[مومن‌آباد (شهر)|مومن‌آباد]]
|بخش‌ها= [[بخش مرکزی شهرستان ازنا|مرکزی]]، [[بخش جاپلق|جاپلق]]
}}
|نامهای دیگر=ازنائور (საქართველო)}}
'''شهرستان ازنا''' (به [[زبان گرجی|گرجی]]: აზნაური ''(''ازنائور'')'') یکی از شهرهای شمال‌شرقیشهرستانهای [[استان لرستان]] است. مرکز این شهرستان، شهر [[ازنا]] است. ازنا در گذشته بخشی از [[استان مرکزی]] بود و در دومین تقسیمات کشوری در ۱۶ آبان سال ۱۳۱۶ در حوزه لرستان قرار گرفت. این شهر در سال ۱۳۱۷ به [[دهستان]] و در سال ۱۳۳۰ به [[شهر]] ارتقاء پیدا کرد و دارای شهرداری شد این شهر در دشت وسیع [[بخش جاپلق|جاپلق]] جا دارد. شهرستان ازنا از [[جنوب]] به [[اشترانکوه]] و [[سفیدکوه، فریدون‌شهر|سفیدکوه]] از [[غرب]] به [[دورود|دربند و چشمه قل قل و تیان و شهرستان [[دورود]]، از [[شمالشرق]] بهو [[امامزادهشمال]] قاسمبه (ازنا)|[[امامزاده قاسم]]، [[مومن‌آبادو (ازنا)|مؤمن آباد]] در دشت [[فرزیان]]، و [[شازند|شهرستان شازند]] و [[خنداب|شهرستان خندابخمین]] و از [[شرق]] به [[الیگودرز|شهرستان الیگودرز]] محدود است.
== تاریخ ==
ازنا (აზნაური) از کلمه ازنائوری در [[زبان گرجی]] (საქართველო) و به معنی اشراف زاده می‌باشد. در برخی از کتب تاریخی زمان [[صفویان|صفویه]] از کلمه ازنائور برای نامیدن بزرگان گرجستانی استفاده شده‌است. از آنجا که در دوران صفویه گروهی از [[مردم گرجی|اهالی گرجستان]] به این ناحیه کوچانده شده‌اند لذا کلمه ازنا از کلمهٔ ازنائور مشتق شده‌است. از آنجا که در دوران [[شاه اسماعیل یکم|شاه اسماعیل]] و[[شاه تهماسب یکم|شاه طهاسب]] (اولین گروه [[گرجی‌های ایران|گرجی ها]]) از [[قزوین]] (پایتخت آن دوره) به همراه [[مردم آذری|آذری ها]] و [[مردم ارمنی|ارامنه]] به این منطقه کوچانده شده اند. با توجه به مطلبی از «عالم آرای شاه اسماعیل» می‌توان برداشت نمود که شمار گرجیانی که در سپاه شاه اسماعیل وارد شدند چنان فراوان بوده‌اند که محمدی سلطان ترکمان حاکم یاغیقراحمید که از سوی شاه اسماعیل منصوب شده بود، نامهای به اسکندرخان کُرد محمودی داده و در صورت یاری به او در جهت شکست دادن شاه اسماعیل، مژدهٔ به دست آوردن غنایم فراوان به همراه سربازان گرجی مرصع پوش را می‌دهد. اسرای وی اغلب از شریف زادگان ازنائوری بودند که به همراه [[آذری‌های ایرانی|آذری ها]] و [[ارمنی‌های ایران|ارامنه]] در منطقه قزوین و شهرستان ازنا و روستاهای [[آقبلاغ (ازنا)|آقبلاغ]]، [[گرجی (ازنا)|گرجی]]، [[کرتیلان]]، [[کهریز (ازنا)|کهریز]]، [[قشلاق گنجه]]، [[زرنان (ازنا)|زرنان]] و... ساکن شدند.
بنیان ازنا و جاپلق (گاپله) و پاچه لک از یکدیگر تفکیک ناپذیرند؛ زیرا در زمان صفویه اولین بار گرجی‌ها ده ازنا، روستای [[گرجی (ازنا)|گرجی]]، [[برجله]] ([[برجغالا]])، [[کرتیلان]] (کارتیل: [[گرجستان]]) را مانند سایر مهاجرین [[مردم آذری|آذری]] تبار که روستاهای بخش گاپله (جاپلق) مانند [[گنجه]] (دومین شهر بزرگ [[جمهوری آذربایجان|آذربایجان]])، [[آقبلاغ (ازنا)|آقبلاغ]]، [[قشلاق گنجه]]، [[زرنان]]، [[کهریز (ازنا)|کهریز]]، [[مسعودآباد (ازنا)|مسعود آباد]] و… و ارامنه که بنیان [[چالسپار]] (آچالوس که یک قدیس ارمنی بوده‌است)، کرت و زرنان بودند؛ و بختیاری‌ها و لرها نیز روستاهای بخش پاچه لک را بنا نهادند. بررسی‌های کتب تاریخی نشان می‌دهد این اقدام صفویه در [[منطقه فریدن]] نیز با همین ترکیب جمعیتی به وضوح قابل مشاهده است. در راستای زمان، لرها (همراهان [[کریم‌خان زند|کریم خان زند]] در جنگ با بختیاری‌ها که اغلب در منطقه پاچه لک ساکنند) نیز به این ترکیب جمعیت اضافه شدند و ازنای فعلی شکل گرفته است.
== بخش‌ها و دهستانها ==
* [[بخش مرکزی شهرستان ازنا]][[دهستان پاچه‌لک غربی|دهستان پاچه‌لک غربیی]]
** [[دهستان سیلاخور شرقی]] ▼
* [[بخش مرکزی شهرستان ازنا]]
▲* [[دهستان سیلاخور شرقی]]
* [[دهستان جاپلق شرقی]]
* [[بخش جاپلق]]
** [[دهستان پاچه‌لکجاپلق غربیشرقی]]
▲** [[دهستان جاپلق غربی]]
== مردم ==
زبان مردم شهرستان ازنا لری و لهجه مردم آن لری ثلاثی و لری بختیاری است و اکثر آنها به زبان لری ثلاثی صحبت می‌کنند. در جنوب شهرستان ازنا بخشی به نام پاچه لک وجود دارد که مردم آن به گویش بختیاری صحبت می‌کنند اما با لرهای بختیاری کمی فرق دارند.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=موقعیت شهرستان ازنا |نشانی=http://www.ostan-lr.ir/ostan-lr/pagecontent.php?rQV==wHQ4gzM5UDQ6IXZi1WduRWSldWYwxHQwAkOlBXeURnblRnbvNGfABDQ6UGc5RVZyVHdjVnc0NHfAlDNxEDQ6UGb0lGd |بازبینی= 2015-09-18|اثر= |تاریخ= |ناشر= |
نشانی بایگانی=http://web.archive.org/web/20141006102852/http://www.ostan-lr.ir/ostan-lr/pagecontent.php?rQV==wHQ4gzM5UDQ6IXZi1WduRWSldWYwxHQwAkOlBXeURnblRnbvNGfABDQ6UGc5RVZyVHdjVnc0NHfAlDNxEDQ6UGb0lGd |تاریخ بایگانی=2014-10-06 | سال=2014 |کد زبان=fa }}</ref> ساکنین ازنا شامل پنج گروه عمده می‌باشند: ۱-لرهای بختیاری‌ها ۲- لرهای ثلاثی و به قولی گاپله‌ای که منظور همان مردمان ساکن دشت وسیع جاپلق می‌باشد ۳- ترک زبانان (مهاجر) ۴- گرجی‌ها (مهاجر) ۵-لرهای لک که در زمان کریم خان زند به این منطقه کوچ کرده‌اند که بیشتر جمعیت ازنا را تشکیل می‌دهند.
=== زبان ===
ساکنان ازنا از گروه های مختلف قومیتی و مذهبی روستا نشین و شهر نشین تشکیل یافته‌اند که به زبان‌های [[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی]]، [[زبان لری|لری]] و اقلیتی [[زبان فارسی|فارسی]] تکلم می کنند. همچنین تا پیش از انقلاب [[زبان گرجی]] و [[زبان ارمنی]] در ازنا رواج داشته است که در دهه های گذشته تعدادی از آنها از این شهر مهاجرت کرده اند. در علت گذشت زمان آذری هایی که در ازنا ساکن بودند و در آمیختگی با لرها لهجه آنها با ترکان آذربایجان فعلی در بعضی کلمات اختلاف دارد. به عنوان مثال: (گرما به [[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی آذربایجانی]]=ایستی) (گرما به گویش مردم ازنا=سیجاق) و لک ها که در زمان کریم خان زند به این منطقه کوچ کرده‌اند نیز در این شهرستان ساکن هستند.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=موقعیت شهرستان ازنا |نشانی=http://www.ostan-lr.ir/ostan-lr/pagecontent.php?rQV==wHQ4gzM5UDQ6IXZi1WduRWSldWYwxHQwAkOlBXeURnblRnbvNGfABDQ6UGc5RVZyVHdjVnc0NHfAlDNxEDQ6UGb0lGd |بازبینی= 2015-09-18|اثر= |تاریخ= |ناشر= |
نشانی بایگانی=http://web.archive.org/web/20141006102852/http://www.ostan-lr.ir/ostan-lr/pagecontent.php?rQV==wHQ4gzM5UDQ6IXZi1WduRWSldWYwxHQwAkOlBXeURnblRnbvNGfABDQ6UGc5RVZyVHdjVnc0NHfAlDNxEDQ6UGb0lGd |تاریخ بایگانی=2014-10-06 | سال=2014 |کد زبان=fa }}</ref>
=== مذهب ===
اکثر مردم ازنا [[شیعه دوازده‌امامی|شیعه اثنی عشری]] هستند. همچنین [[مسیحی|مسیحیان]] شهر که اغلب [[مردم ارمنی|ارمنی]] بوده‌اند در دهه های گذشته مهاجرت نموده‌اند.
=== جمعیت ===
بنا بر سرشماری نفوس و مسکن در [[سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵)|سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵]] جمعیت ازنا بالغ بر ۴۷٬۴۸۹ نفر بوده‌است.
== مناطق دیدنی و گردشگری ==
'''چشمه یا چاه طیان یا تیان''' نام چشمه‌ای است که در کوهپایه رشته کوه اشترانکوه میان روستاهای [[بیدستانه]] و [[تیان]] قرار گرفته‌است. این چاه/ چشمه که گودالی سنگی به قطر ۳ الی ۴ متر و عمق ۵ متر می‌باشد، یکی از پدیده‌های جالب زمین‌شناسی است و در اوایل بهار به‌طور ناگهانی و به یکباره فوران کرده و پرآب می‌گردد. آبدهی آن زیاد بوده و تا ماه‌ها ادامه می‌یابد و پس از مدتی در اواخر تابستان و اوایل پاییز به همان نحو به یکباره خشک شده و تا سال آینده و دوره جدید، بی آب می‌گردد. کارشناسان احتمال داده‌اند، این امر ناشی از ذوب شدن برفهای اشترانکوه و تونل‌های زیر زمینی بوده و آب برف‌ها در این محل از زمین فوران کرده و تشکیل چشمه می‌دهند. با سرد شدن هوا و بارش برف در اواخر تابستان و اوایل پاییز در اشترانکوه، این چشمه نیز تا دوره یا سال آینده خشک می‌گردد. چشمه تیان محل تفریح و گردش توریست‌ها و گردشگران است.
'''دره‌تخت''' یکی از روستاهای [[بخش مرکزی شهرستان ازنا]] واقع در سیزده کیلومتری جنوب این شهرستان در کوهپایه‌های اشترانکوه است. این روستا دارای حدود ۸۳۰ نفر جمعیت است و شغل اغلب مردم آن [[دامداری]] و [[کشاورزی]] است. در دره‌تخت استخرهای متعدد [[پرورش ماهی]] [[قزل آلای رنگین کمان]] با ظرفیت‌های گوناگون وجود دارد. دره تخت به علت قرار گرفتن در کوهپایه اشترانکوه و بهره‌مندی از آب دائم و روان دارای نیروگاه [[تولید برق]] است که از آن علاوه بر تأمین برق روستاهای همجوار به شبکه سراسری برق در [[شهرستان ازنا]] نیز برق داده می‌شود. آب و هوای مناسب این روستا، آن را به یکی از مناطق مناسب جهت کوچ تابستانه عشایر تبدیل کرده‌است. این روستا همچنین در لیست روستاهای هدف گردشگری استان قرار دارد. از جمله دیدنی‌های این روستا می‌توان به سراب‌های گوناگون که به رودخانه ماربره ختم می‌شوند، و همچنین طبیعت زیبای آن اشاره کرد. در فصل بهار دشت لاله‌های واژگون این روستا بسیار دیدنی است. دره تخت به علت قرار گرفتن در کوهپایه [[اشترانکوه]] و بهره‌مندی از آب دائم و روان دارای نیروگاه [[تولید برق]] است که از آن علاوه بر تأمین برق روستاهای همجوار به شبکه سراسری برق در [[شهرستان ازنا]] نیز برق داده می‌شود. از جمله دیدنی‌های این روستا می‌توان به سراب‌های گوناگون که به رودخانه ماربره ختم می‌شوند، و همچنین طبیعت زیبای آن اشاره کرد. در فصل بهار دشت لاله‌های واژگون این روستا بسیار دیدنی است.
'''تونل برفی''' یکی از آثار طبیعی شهرستان ازنا است. این تونل به‌صورت طبیعی در برف و یخ‌های دامنهٔ اشترانکوه در منطقهٔ [[کمندان (ازنا)|کمندان]] به وجود آمده‌است. طول این تونل بالغ بر ۸۰۰ متر و ارتفاع آن از کف تونل تا سقف بین ۵٫۲ تا ۳ متر است. از تونل برفی فقط در فصل‌های [[بهار]] و [[تابستان]] می‌توان بازدید کرد و برای رسیدن به این تونل باید تا روستای کمندان با اتومبیل رفت و حدوداً دو ساعت نیز پیاده روی کرد.
'''دربند''' دهستانی بزرگ و سرسبز و بسیار زیبا در جلگه شمالی اشتراکوه دورود که نزدیکی شهرستان ازنا است که به خاطر وجود ایستگاه راه‌آهن در آن از این روستا بنام «ایستگاه دربند» هم یاد می‌کنند. از چشم‌انداز کوه اشترانکوه این روستا دیده می‌شود.
آبشار عروس: آبشاری بکر و دست نخورده در دامنه‌های کوه در دره ازنا در شهرستان ازنا و در مسیر کلیدر تونل برفی
آبشار دره شِن: آبشار زیبایی در روستای [[احمدآباد (ازنا)|احمدآباد]] و بالاتر از مقبره سید صوفی
تالاب [[خروسان]]: در ۲۸ کیلومتری شهرستان ازنا در روستای خروسان
امام زاده شاه غیب، قبرستان ارامنه و قلاذز: در ۵ کیلومتری شهر واقع در روستای زرنان
امام زاده قاسم: مقبره تاریخی امام زاده قاسم که قدمت آن به دوران [[دودمان سلجوق|سلجوقیان]] می‌رسد و در آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده هست.
=== بام ازنا ===
یکی از مناطق گردشگری، تفریحی و ورزشی است که از سال ۱۳۹۶ کار احداث آن توسط سیدمرتضی موسویان (شهردار ازنا) شروع شده‌است. این مکان در غرب ازنا واقع شده‌است. در تعطیلات به خصوص تعطیلات تابستانی مسافران زیادی از بام ازنا بازدید می‌کنند.
== راه‌ها ==
ازنا در میسر جاده اصلی و ارتباطی شهرهای شمالی با غرب و شمال غرب است، فاصله این شهر تا [[تبریز]] ۷۴۲ کیلومتر، [[خرم‌آباد]] ۱۳۵ کیلومتر، [[زنجان]] ۴۸۶ کیلومتر، [[ساری]] ۶۱۰ کیلومتر، [[ارومیه]] ۷۶۴ کیلومتر، [[تهران]] ۳۶۶ کیلومتر، [[اردبیل]] ۷۷۹ کیلومتر، [[همدان]] ۲۳۶ کیلومتر و [[رشت]] ۵۶۸ کیلومتر فاصله دارد. همچنین ازنا ارتباط استان لرستان را با استان مرکزی برقرار می‌کند و فاصله ازنا با [[اراک]] ۷۵ کیلومتر می‌باشد. [[راه‌آهن سراسری ایران]] این شهر را به دو نیم تقسیم کرده‌است. این خط که در زمان [[جنگ جهانی دوم]] توسط [[رضاشاه|رضا شاه پهلوی]] ساخته شده از مهم‌ترین علل پیشرفت ازنا می‌باشد.
== صنایع ==
کارخانجات صنعتی فعال در ازنا عبارتند از: صنایع فروآلیاژ [[ایران]]، گداز قطعه کیا، شرکت سنگ صادراتی افشار، گلسنگ، لعل و دیگر صنایع کوچک که عمدتاً به بخش تولید سنگ‌های ساختمانی مشغول هستند. درحال حاضر شرکت فولاد ازنا که از بزرگترین صنایع فولاد [[غرب]] کشور می‌باشد در [[منطقه ویژه اقتصادی]] ازنا در حال احداث است. همچنین شرکت تولید داروی بایر افلاک ازنا نیز در دست احداث می‌باشد.
== تپه‌های باستانی ازنا ==
شهرستان ازنا دارای ۱۰۶ تپه باستانی است که دارای شماره ثبت آثار ملی ایران هستند. این تپه‌ها بیشتر مربوط به عصر مفرغ و آهن می‌باشند و از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۶ به ثبت رسیده‌اند. وجود تعداد بالای تپه‌های باستانی و وجود مناطق دیگر باستانی در این شهرستان گواه اینست که این منطقه جغرافیایی از دیرباز تا به امروز سکونتگاه انسان‌ها در دوره‌های مختلف بوده‌است.
== کشاورزی ==
بیش از ۸۰ درصد از مساحت شهرستان ازنا را دشتهای حاصل خیز و [[کشاورزی]] تشکیل می‌دهد وضعیت جغرافیایی ازنا زیبا و جذاب است به طوری که بیشتر مناطق را دشت تشکیل می‌دهد اما این دشت‌ها که به نوبه خود جزء بهترین مناطق کشاورزی ایران نیز می‌باشد به طرز زیبایی به یکباره به [[کوه]]های سر به فلک کشیده از جمله [[اشترانکوه]]، سفیدکوه بزرگ و کوچک چال خاتون و مسترون (ماه‌سران) تبدیل می‌شود. این وجه جغرافیایی وضع [[اقتصاد|اقتصادی]] [[کشاورز|کشاورزان]] را بهبود بخشیده به طوری که شهرستان ازنا حدود ۱۰ درصد [[لوبیا|لوبیای]] کشور را تولید می‌کند. طبق آمار [[سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان]]، شهرستان ازنا مقام اول را در تولید [[گندم]] استان را دارا می‌باشد. وجود دو سیلوی بزرگ در [[شهر]] [[ازنا]] و در کنار [[ایستگاه راه‌آهن]] این شهر را به محل تجمع و انتقال [[گندم]] منطقه تبدیل کرده‌است.{{مدرک}}
== جستارهای وابسته ==
* [[آذربایجانگاپله]]
*[[استان لرستان|لرستان]]
*[[ارمنستان]]
*[[گرجستان]]
*[[گاپله]]
== منابع ==
| 