این کتاب حکایت توپی جنگی است به نام «مرواری» (در برخی نسخنسخه ها به اشتباه «مروارید» آمده است) این [[توپ جنگی]] پس از طی مسیری چندصدسالهچند صد ساله به قرن معاصر رسیده است. صادق هدایت با بیان گذشته و تاریخچهٔ این توپ و شرح گذر این توپ از دریچهٔ تاریخ، از [[تاریخ جهان]] سخن رانده و زمین و زمان از تیغ تند انتقادش در امان نمانده است. توپ مرواری طی مسیری عجیب که زاییدهٔ تخیلتخیّل قوی نویسنده است به [[حکومت شاهنشاهی]] -در زمان زیست نویسنده- رسیده است. انتقاداتی تند به شاهان این سرزمین و همچنین به امامان در بخشی از این کتاب سبب شد تا کتاب توپ مرواری در هیچ‌یکهیچ یک از حکومت‌های پس از صادق هدایت مجوز چاپ پیدا نکند.<ref name="ReferenceA">(2): توپ مرواری اثر صادق هدایت - روزمرگی - Blogfa</ref>
