شطرنج: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
خنثی‌سازی ویرایش 26657880 توسط 151.235.205.166 (بحث) برچسب: خنثی‌سازی |
Koorosh1234 (بحث | مشارکت‌ها) تصحیح برخی اشتباهات موضوعی و نوشتاری؛ و رفع مشکلات برخی از منابع |
||
خط ۸:
|-
| '''سبک(ها)'''
| [[بازی‌های تخته‌ای|بازی تخته‌ای]]{{سخ}}
|-
| '''تعداد بازیکنان'''
خط ۲۳:
|-
| '''مهارت (های) موردنیاز'''
|
|-
|}
خط ۲۹:
'''شطرنج''' یا '''چترنگ'''<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=Saleminejad|نام=Hossein|کد زبان=en|وبگاه=www.vajehyab.com|نشانی=https://www.vajehyab.com/dehkhoda/چترنگ|عنوان=معنی چترنگ {{!}} لغت‌نامه دهخدا|بازبینی=2018-07-22}}</ref> یک [[بازی]] دونفره است که بر روی [[صفحه شطرنج]] و با استفاده از [[مهره‌های شطرنج]] ([[شاه (شطرنج)|شاه]]، [[وزیر (شطرنج)|وزیر]]، [[رخ (شطرنج)|رخ]]، [[فیل (شطرنج)|فیل]]، [[اسب (شطرنج)|اسب]] و [[سرباز (شطرنج)|سرباز]]) انجام می‌شود. هر یک از مهره‌های شطرنج به شکل مخصوصی حرکت می‌کنند و قادر به زدن مهره‌های حریف نیز هستند. هدف این بازی مات کردنِ حریف است؛ یعنی ایجاد وضعیتی که شاه حریف هیچ راهی برای فرار نداشته باشد. همچنین بازی درصورت تسلیم اختیاریِ یکی از بازیکنان نیز به پایان می‌رسد؛ این اتفاق معمولاً وقتی می‌افتد که شکست اجتناب‌ناپذیر به‌نظر برسد. بازی شطرنج همچنین در چندین حالت ممکن است با تساوی ختم شود. بازی شطرنج به سه بخشِ [[شروع بازی]] یا [[گشایش (شطرنج)|گشایش]]، وسط بازی و [[آخر بازی (شطرنج)|آخر بازی]] تقسیم می‌شود که در هر یک از این مراحل، تاکتیک‌ها، استراتژی‌ها و سبک‌های متفاوتی به‌کار بسته می‌شوند. مهره‌های شطرنج دارای ارزش متفاوتی هستند و برای ثبتِ حرکات، با نمادهای ویژه‌ای نوشته می‌شوند. شطرنج دارای تاکتیک‌هایی ازجمله [[چنگال (شطرنج)|چنگال]] و [[آچمز]] و دارای جنبش‌ها و حرکات ویژه‌ای مانند [[حرکت قلعه (شطرنج)|حرکت قلعه]]، [[آن‌پاسان]] و [[ترفیع پیاده]] است.
قدمت این بازی به سدهٔ ششم میلادی در شرق [[هندوستان]] بازمی‌گردد. نوع اولیهٔ شطرنج با نام [[زبان سانسکریت|سانسکریتِ]] ''
در اواخر [[قرن نوزدهم]]، رقابت [[قهرمانی شطرنج جهان]] بنیادگذاری‌شد. نخستین قهرمان رسمی شطرنج جهان [[ویلهلم اشتاینیتس]]، شطرنج‌باز یهودی اهل [[بوهم]] بود که در سال ۱۸۸۶ با غلبه بر [[یوهانس
شطرنج‌بازان اهل [[اتحاد شوروی]] در دوران پس از جنگ جهانی دوم به قدرت بی‌رقیب شطرنج جهان تبدیل شدند، به‌طوری‌که تا سال ۱۹۷۲ تمامی رقابت‌های قهرمانی جهان بین شطرنج‌بازان کشور شوراها برگزار شده‌بود. در این سال [[بابی فیشر]] آمریکایی که بسیاری او را بهترین شطرنج‌باز تاریخ می‌دانند، عنوان قهرمانی را از شوروی خارج ساخت. پس از فیشر نیز این عنوان دوباره به شوروی بازگشت و به‌ترتیب، [[آناتولی کارپف]]، [[گری کاسپارف]] و [[ولادیمیر کرامنیک]] صاحب این عنوان شدند و تا سال ۲۰۰۷ که [[ویسواناتان آناند]] ِهندی به مقام قهرمانی رسید، این عنوان در شوروی و روسیه باقی ماند.
خط ۳۷:
هم زنان و هم مردان امکان کسب عنوان قهرمانی شطرنج جهان و دریافت درجات استادی را دارند و [[تورنمنت شطرنج|تورنمنت‌های شطرنج]] اغلب بدون محدودیت جنسیتی و سنّی برگزار می‌شوند، اما درجات و عناوین مخصوصی هم برای شطرنج‌بازان زن در نظر گرفته شده که دریافت آن‌ها شرایط آسان‌تری دارد و مسابقهٔ قهرمانی شطرنج زنان جهان هم برای تعیین بهترین بانوی شطرنج‌باز دنیا برگزار می‌شود. فیده همچنین مسابقات قهرمانی جهان را برای رده‌های سنّی مختلف و به‌طور جداگانه برای دختران و پسران برگزار می‌کند و درجات استادبزرگی مخصوصی را هم به بهترین طراحان و حل‌کنندگان مسائل شطرنج اهدا می‌کند.
شطرنج رابطهٔ نزدیکی با [[ریاضیات]] و [[رایانه]] دارد. در سال ۱۹۹۷، [[دیپ بلو]]، ساختهٔ شرکت [[آی‌بی‌ام]]، توانست برای نخستین بارگری کاسپارف، قهرمان وقت شطرنج جهان، را شکست دهد. مسابقات شطرنج گاهی با محدودیت زمانی برگزار می‌شوند و عنوان شطرنجِ سریع و برق‌آسا برای مسابقاتی که زمان کوتاهی دارند استفاده می‌شود. در کنار انواع شطرنج
== قوانین تعریف شده در فیده ==
خط ۱۴۲:
نخستین گام برای آغاز بازی شطرنج، چیدن درست مهره‌ها در [[صفحه شطرنج|صفحهٔ شطرنج]] است. [[صفحهٔ شطرنج]] ۸×۸ است و هر خانه دارای یک عدد و یک حرف است. اعداد از پایین به بالا از ۱ تا ۸ هستند و حروف طبق [[الفبای انگلیسی]] از چپ به راست از a تا h هستند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=Edward Scimia|نشانی=http://chess.about.com/od/rulesofchess/ss/Boardsetup.htm|عنوان=How to Set Up a Chess Board|ناشر=[[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی=7 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD198xd5 | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> همیشه رخ‌ها در آغاز بازی در گوشهٔ زمین قرار می‌گیرند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=Edward Scimia|نشانی=http://chess.about.com/od/rulesofchess/ss/Boardsetup_2.htm|عنوان=Placing the Rooks|ناشر=[[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی=7 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD19PoHB | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> محل قرارگیری اسب‌ها کنار رخ‌ها است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=Edward Scimia|نشانی=http://chess.about.com/od/rulesofchess/ss/Boardsetup_3.htm|عنوان=Placing the Knights|ناشر=[[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی=7 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD19ftq3 | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> فیل‌ها نیز کنار اسب‌ها قرار می‌گیرند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=Edward Scimia|نشانی=http://chess.about.com/od/rulesofchess/ss/Boardsetup_4.htm|عنوان=Placing the Bishops|ناشر=[[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی=7 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD19tcW4 | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> پس از قرارگیری این مهره‌ها کنار یک‌دیگر، تنها دو خانه در ردیف پایانی باقی می‌مانند. وزیر در یکی از این دو خانه و در خانهٔ هم‌رنگ خود قرار می‌گیرد. وزیر سفید بر خانهٔ سفید و وزیر سیاه بر خانهٔ سیاه قرار می‌گیرد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=Edward Scimia|نشانی=http://chess.about.com/od/rulesofchess/ss/Boardsetup_5.htm|عنوان=Placing the Queens|ناشر=[[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی=7 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1A7XgE | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> شاه‌ها نیز که بلندترین مهره‌های شطرنج هستند و دارای صلیبی بر روی سر خود هستند، در کنار وزیر قرار می‌گیرند. شاه باید در خانهٔ غیر هم‌رنگ خود قرار گیرد. شاه سفید بر روی خانهٔ سیاه و شاه سیاه بر روی خانهٔ سفید قرار می‌گیرد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=Edward Scimia|نشانی=http://chess.about.com/od/rulesofchess/ss/Boardsetup_6.htm|عنوان=Placing the Kings|ناشر=[[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی=7 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1AM65x | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> سربازان نیز که کوتاه‌ترین و متعددترین مهره‌ها در شطرنج هستند، جلوی مهره‌های دیگر قرار می‌گیرند. هر بازیکن باید ۸ سرباز داشته‌باشد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=Edward Scimia|نشانی=http://chess.about.com/od/rulesofchess/ss/Boardsetup_7.htm|عنوان=Placing the Pawns|ناشر=[[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی=7 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1AZsQ2 | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref>
بازی توسط یک مهرهٔ سفید آغاز می‌گردد و پس از آن، یک مهرهٔ سیاه حرکت می‌کند. بازی همین‌گونه و طبق همین روند ادامه پیدا می‌کند و بازیکنان به ترتیب (به نوبت
=== زمان بازی ===
[[پرونده:Olimpiada Bled Slovenija deska.jpg|بندانگشتی|راست|ساعت شطرنج دیجیتال به صفحهٔ شطرنج وصل‌شده و حرکات بازی را ثبت
نخستین
یک ساعت شطرنج متشکل از دو ساعت است که با یک‌دیگر ارتباط دارند و وقتی یکی از آن‌ها متوقف می‌شود، دیگری وقت را آغاز می‌کند. ساعت‌های امروزی آنالوگ و دیجیتال و دارای ویژگی پرچم هستند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chesscorner.com/tutorial/chess_clock/chess_clock.htm|عنوان=The Chess Clock|ناشر=Chesscorner.com|تاریخ بازبینی=31 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FZcELbG4 | تاریخ بایگانی =
=== پایان بازی ===
بازی‌های شطرنج معمولاً با پیروزی یکی از بازیکنان به پایان می‌رسد. بازیکن به‌منظور پیروزی باید شاه حریف را کیش کند و همهٔ خانه‌هایی را که شاه می‌تواند به آن حرکت کند، تحت پوشش قرار دهد. بازیکن می‌تواند در هر جای بازی که خواست، بازی را واگذار کند و این رخداد زمانی روی می‌دهد که بازیکن باخت خود را قطعی بداند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.learnchessrules.com/end.htm|عنوان=Chess Rules: to End the Game|ناشر=Learnchessrules.com|تاریخ بازبینی=31 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FZcEZOcE | تاریخ بایگانی =
* '''توافق دوطرفه:''' انجام این حالت در هر مرحله از بازی امکان‌پذیر است و فقط باید دو طرفِ بازی تساوی را بپذیرند.
* '''پات:''' زمانی رخ می‌دهد که هیج مهره‌ای نتواند حرکتی در صفحهٔ بازی انجام دهد و شاه در حالتِ کیش نباشد و درضمن نتواند هیچ حرکتی انجام‌دهد.
* '''تکرار سه‌گانه:''' اگر یکی از طرفین بتواند اثبات کند که یک موقعیت واحد برای بار سوم در صفحه پدیدار شده، خواه این تکرار در سه حرکت متوالی یا غیر متوالی پیش آمده باشد بازی مساوی می‌شود.
* '''قانون پنجاه حرکت:''' چنانچه پنجاه حرکت متوالی انجام شود بدون این که پیاده‌ای حرکت کرده باشد یا سواری گرفته شده باشد بازی می‌تواند با ادعای یکی از طرفین مساوی اعلام شود.
* '''نداشتن نیروی کافی برای مات کردن شاه:''' اگر کیش مات کردن شاه امکان‌پذیر نباشد، بازی مساوی می‌شود. این حالت زمانی رخ می‌دهد که مهره‌های کافی برای کیش مات کردن شاه در صفحهٔ بازی وجود نداشته باشد. برای مثال، یک شاه و یک فیل در مقابل یک شاه باشند.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.chess.com/learn-how-to-play-chess|عنوان=How to Play Chess: Rules & Basics|ناشر=Chess.com|تاریخ بازبینی=31 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FZcEtY7y | تاریخ بایگانی =
* '''کیش دائم''': اگر یکی از بازیکنان شاه حریف را در معرض کیش دائمی قرار دهد. یعنی شاه راهی برای خروج از کیش در حرکت‌های بعدی نداشته باشد.<ref>مایزلیس، ایلیا لویچ. ''تئوری بنیادی شطرنج''، ترجمهٔ رضا رضایی، چاپ سوم، تهران: ساغر و فرزین، ۱۳۷۸. صص۳۲–۳۳ {{شابک|5-19-000696-4}}.</ref>و حرکات ادامه دارد
خط ۱۶۶:
=== پیشینیان (۶۰۰–۱۰۰۰ میلادی) ===
{{چاتورانگا}}
شطرنج در [[سده ۴ (میلادی)|سدهٔ چهارم]]<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.eudesign.com/chessops/basics/cpr-hist.htm|عنوان=ChessOps - The HISTORY OF CHESS|ناشر=Eudesign.com|تاریخ بازبینی=10 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1CkZkh | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> یا [[سده ۶ (میلادی)|ششم میلادی]] از شمال‌غربی [[هند]] سرچشمه گرفته‌است. در آن زمان، [[امپراتوری گوپتا]] بر هند فرمان می‌راند.<ref name="history-about">{{یادکرد وب|نویسنده=Edward Scimia|نشانی=http://chess.about.com/od/chesshistory/a/History-Of-Chess-Part-I-Before-Chess.htm|عنوان=History of Chess, Part I: Before Chess|ناشر=[[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی=11 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1Dj3Yl | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> شاهان هند بر این باور بودند که یادگیری جنگ موجب یادگیری ارزش‌های دلاوری، تصمیم‌گیری، شکیبایی و شجاعت می‌شود؛ بنابراین، تصمیم گرفتند که جنگ را مدل‌سازی کنند. رایج‌ترین داستان در مورد اختراع شطرنج این است که شطرنج اختراع یک قدّیس هندی بوده‌است. شاه هند که "بالهات" نام داشت، از قمار و اعتیاد به بازی‌های شانسی خشمگین شده‌بود. او از این قدّیس هندی که "سیساً نام داشت، درخواست کرد بازی‌ای ایجاد کند که در آن بتوان دوراندیشی و استدلال کرد و چیزی به‌عنوان شانش در آن وجود نداشته باشد. مدتی بعد، سیسا با صفحه‌ای متشکل از ۶۴=۸×۸ خانه نزد شاه آمد. دو [[ارتش]] متشکل از ۳۲ مرد با دو رنگ مختلف، صفحه را پُر کرده‌بودند و آرمانِ هر ارتش، دستگیری و کشتن شاه ارتش حریف بود. این بازی
واژهٔ چاتورانگا از [[زبان سانسکریت]] سرچشمه گرفته و به‌معنی «چهار عضو» است که به ۴ عضو نظامی [[ارتش هند]] یعنی [[ارابه]]ها، [[فیل]]ها، [[سواره‌نظام]] و [[پیاده‌نظام]] اشاره دارد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://history.chess.free.fr/india.htm|عنوان=India - History of Chess|ناشر=History.Chess.Free.fr|تاریخ بازبینی=10 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1Dw5rV | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> پیروزی بازیکنان در چاتورانگا به سرنوشت یکی از مهره‌ها (شاه کنونیِ شطرنج) بستگی داشت. تعداد خانه‌های موجود در صفحهٔ این بازی ممکن است ۱۰۰ خانه یا حتی بیشتر از آن باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.iloveindia.com/sports/chess/history.html|عنوان=History of Chess in India|ناشر=Iloveindia.com|تاریخ بازبینی=10 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1HHJAV | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref>
خط ۱۷۳:
=== ریشه‌های بازی امروزی (۱۰۰۰–۱۸۵۰) ===
[[پرونده:UigChessmen SelectionOfKings.jpg|بندانگشتی|راست|دو شاه و دو وزیر
[[پرونده:Shatranj.jpg|بندانگشتی|[[شطرنج نیشابوری]] کشف‌شده در [[نیشابور]]، ایران که مربوط به [[سده ۱۲ (میلادی)|سدهٔ دوازدهم میلادی]] است و در [[موزه متروپولیتن نیویورک]] نگه‌داری می‌شود.]]
شطرنج توسط بازرگانان ایرانی به [[اروپا]] رسید.<ref name="uschess.org">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.uschess.org/content/view/7326/28/|عنوان=Chess History |ناشر=US Chess.org|تاریخ بازبینی=12 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1IvWd4 | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> در حدود سال ۱۰۰۰ میلادی، شطرنج به اروپا و [[روسیه]] رسید و به زودی در [[ژاپن]] و [[جمهوری خلق چین|چین]] گسترش یافت.<ref name="history-about"/> در حدود سال ۱۲۰۰ میلادی، شطرنج به [[اروپای جنوبی]] رسید و در اواخر [[سده ۱۵ (میلادی)|سدهٔ پانزدهم]] تغییراتی در این بازی پدید آمد.<ref name="conservapedia.com">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.conservapedia.com/Chess#The_Board|عنوان=Chess|ناشر=Conservapedia.com|تاریخ بازبینی=14 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1J7xUj | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> مهرهٔ «فِرز» که در [[زبان فارسی|زبان پارسی]] به معنای مشاور مرد شاه (وزیر) است. اما هنگامی که شطرنج وارد اروپا شد، اروپاییان آن را به «ملکه» (Queen) تغییر دادند. در آن زمان، وزیر ضعیف‌ترین مهرهٔ بازی بود و فیل نیز از مهره‌های ضعیف بود و این باعث می‌شد که سرعت بازی بسیار کندتر از سرعت امروزی بازی باشد.<ref name="uschess.org"/> این قانون که سرباز در نخستین حرکت خود می‌تواند دو خانه به جلو حرکت کند نیز در اروپا ساخته‌شد.<ref name="conservapedia.com"/>
[[پرونده:Luis Ramirez de Lucena, arte de ajedrez.jpg|بندانگشتی|180px|راست|صفحه‌ای از کتاب ''تکرار عشق و هنر بازی شطرنج''.]]
نخستین کتاب شطرنج توسط فردی به نام «ویسِنت» نوشته شد و در سال ۱۴۹۵ در [[والنسیا]] منتشر شد که تقریباً همهٔ موارد شطرنج امروزی را در بر می‌گرفت. این کتاب تاکنون از بین رفته‌است. قدیمی‌ترین کتاب به‌جا مانده دربارهٔ شطرنج امروزی، جریان بازی و قوانین حرکات به نام<ref name="free.fr">{{یادکرد وب |نویسنده=Dr. Ricardo Calvo|نشانی=http://history.chess.free.fr/papers/Calvo%201998.pdf|عنوان=Valencia Spain: The Cradle of European Chess |ناشر=Chess.free.fr|فرمت=PDF|تاریخ بازبینی=14 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1JfvOo | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> ''تکرار عشق و هنر بازی شطرنج''<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://bvpb.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?posicion=201&path=4869&forma=&presentacion=pagina&config_zoom=S|عنوان=Repetición de amores y Arte de ajedrez. [Inc. San Román...|ناشر=BVPB.mcu.es|تاریخ بازبینی=14 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1K3fRr | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> توسط
در [[سده ۱۸ (میلادی)|سدهٔ هجدهم]]، [[فرانسه]] قدرت شطرنج جهان را به دست گرفت. در آن زمان،
در اواسط سدهٔ نوزدهم، لندن سلطهٔ خود را بر شطرنج آغاز کرد. این بازی به بازی‌ای برای همهٔ مردم تبدیل شد. باشگاه‌های شطرنج بنیادگذاری شدند؛ کتاب‌های مقدماتی دربارهٔ شطرنج منتشر شدند و [[مجله|مجلات]] و [[مطبوعات]]، بخش‌های مهمی از نشریهٔ خود را به این بازی اختصاص دادند و بر محبوبیت شطرنج افزوده شد. مردم کشورهایی ازجمله آلمان و [[مجارستان]] به این بازی علاقه‌مند شدند، و باشگاه شطرنج لندن در سال ۱۸۰۷ بنیادگذاری شد. مسابقاتی میان بازیکنان انگلستان و فرانسه و همچنین مسابقات مختلفی میان شهرها انجام شد. برای نمونه، باشگاه شطرنج لندن و باشگاه شطرنج [[ادینبرو]] برابر هم بازی کردند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.mark-weeks.com/aboutcom/aa06b11.htm|عنوان=
خط ۱۸۷:
=== زایش ورزشی (۱۸۵۰–۱۹۴۵) ===
[[پرونده:Stanislaw Chlebowski - Chess Players.jpg|بندانگشتی|راست|بازیکنان شطرنج در سدهٔ نوزدهم در [[استانبول]]، [[ترکیه]]. اثر [[استانیسلاو چلبوسکی]]، نقاش [[لهستان|لهستانی]].]]
[[پرونده:Immortal game animation.gif|بندانگشتی|[[بازی جاویدان]] میان [[آدولف آندرسن]] و
[[پرونده:Bundesarchiv Bild 101I-295-1561-09, Frankreich, Turkestani in der Wehrmacht.jpg|بندانگشتی|سربازان [[ارتش آلمان نازی]] در فرانسه در سال ۱۹۴۳ در حال بازی‌کردن شطرنج هستند.]]
پل مورفی آمریکایی، نابغه‌ای در شطرنج و قوی‌ترین بازیکن شطرنج وقت خود بود. مورفی با دیدن بازی‌های انجام‌شده در خانواده‌اش شطرنج را آموخت.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://chess.about.com/od/famouschessplayers/p/Morphy.htm|عنوان= Paul Morphy| ناشر = [[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی= 6 April 2013|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=16002|عنوان=The chess games of Paul Morphy |ناشر=Chessgames.com|تاریخ بازبینی=16 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1O9Nkq | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> [[ویلهلم اشتاینیتس]] زادهٔ [[پراگ]]، [[بوهم]] (اکنون [[جمهوری چک]]) نخستین قهرمان رسمی شطرنج جهان بود. او به‌عنوان بازیکن پیشروِ شطرنج شناخته می‌شود و از سال ۱۸۸۶ تا ۱۸۹۴ قهرمان جهان بود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=10421|عنوان=The chess games of Wilhelm Steinitz |ناشر=Chessgames.com|تاریخ بازبینی=16 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1OXnfG | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.chesscorner.com/worldchamps/steinitz/steinitz.htm|عنوان= Chess World Champions - Wilhelm Steinitz| ناشر = Chesswcorner.com|تاریخ بازبینی= 6 April 2013|کد زبان=en}}</ref>
در پایان [[سده ۱۹ (میلادی)|سدهٔ نوزدهم]]، شماری از مسابقات استاد و مسابقات سالانه برگزار شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.palamede.com/the-history-of-chess-1850-to-1945|عنوان=The History of Chess 1850 to 1945|ناشر=Palamede.com|تاریخ بازبینی=16 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1OvXro | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> ادعا می‌شود که عنوان «استادبزرگ» شطرنج به سال ۱۹۱۴ بازمی‌گردد. در این سال، [[تزار]] [[نیکلای دوم]] روسیه این عنوان را به پنج فینالیست [[سن پترزبورگ]] ([[امانوئل لاسکر|لاسکر]]، کاپابلانکا، آلخین، [[سیگبرت تاراش|تاراش]] و [[فرانک مارشال|مارشال]]) اعطا کرد. البته این یک ادعا و موضوعی بحث‌برانگیز است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://en.chessbase.com/home/TabId/211/PostId/4003990 |عنوان=Edward Winter presents: Unsolved Chess Mysteries (10)|ناشر=Chessbase.com|تاریخ بازبینی=16 March 2013|زبان=
در طول [[جنگ جهانی دوم]]، زندانیان آلمانی بیشتر وقت خود را صرف شطرنج می‌کردند. زندانیان در اردوگاه‌های آلمان شطرنج را از شمع و چوب می‌ساختند. در طول جنگ جهانی، ستاد مرکزی فیده به [[آرژانتین]] منتقل‌شد. در آن زمان، «آگوستو دِ مورو» (رئیس فدراسیون شطرنج آرژانتین)، رئیس فیده شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chess.com/article/view/world-war-ii-and-chess|عنوان=World War II and Chess|ناشر=Chess.com|تاریخ=30 June 2007|تاریخ بازبینی=13 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1STzHr | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref>
=== پس از جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵) – تاکنون ===
پس از مرگ آلخین در سال ۱۹۴۶، شطرنج جهانی دچار هرج‌ومرج شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://en.chessbase.com/home/TabId/211/PostId/4003005|عنوان= Alekhine's death – an unresolved mystery?| ناشر = Chessbase.com|تاریخ بازبینی= 6 April 2013|زبان=
پتروسیان از سال ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۹ قهرمان جهان بود.<ref name="petrosian">{{یادکرد وب|نشانی= http://www.chesscorner.com/worldchamps/petrosian/petrosian.htm|عنوان= Tigran Petrosian| ناشر = Chesscorner.com|تاریخ بازبینی= 6 April 2013|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=16149|عنوان=The chess games of Tigran Vartanovich Petrosian |ناشر=Chessgames.com|تاریخ بازبینی=15 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1UJooy | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> [[بوریس اسپاسکی]] این عنوان را در سال ۱۹۶۹ از چنگ او درآورد.<ref name="petrosian"/><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=21136|عنوان=The chess games of Boris Spassky |ناشر=Chessgames.com|تاریخ بازبینی=15 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1UfXee | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> [[بابی فیشر]] اهل ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۷۲ عنوان قهرمان جهان را از چنگ اسپاسکی درآورد و تبدیل به نخستین بازیکن شطرنج غیر روسی شد که به عنوان قهرمان جهان دست‌یافت.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = Bruce Weber|نشانی= http://www.nytimes.com/2008/01/18/obituaries/18cnd-fischer.html?pagewanted=all&_r=0|عنوان= Bobby Fischer, Chess Master, Dies at 64| ناشر = [[نیویورک تایمز|NewYork Times]]|تاریخ = 18 January 2008|تاریخ بازبینی= 6 April 2013|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=19233|عنوان=The chess games of Robert James Fischer |ناشر=Chessgames.com|تاریخ بازبینی=15 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1V6Nq9 | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref>
[[آناتولی کارپف]] اهل شوروی، عنوان قهرمان جهان را در سال ۱۹۷۵ از دست فیشر درآورد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.chesscorner.com/worldchamps/karpov/karpov.htm|عنوان= Anatoly Karpov| ناشر = Chesscorner.com|تاریخ بازبینی= 7 April 2013|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=20719|عنوان=The chess games of Anatoly Karpov |ناشر=Chessgames.com|تاریخ بازبینی=15 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1VU8Pc | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> سرانجام، [[گری کاسپارف]] اهل شوروی، که در [[باکو]]، [[آذربایجان]] زاده شد، عنوان قهرمان جهان را در سال ۱۹۸۵ در ۲۲سالگی از چنگ کارپف درآورد. کاسپاروف سازمان رقیب فیده،
== مهره‌ها ==
خط ۲۳۲:
رُخ یا قَلعه، مهره‌ای است که می‌تواند به بالا، پایین، راست و چپ و به‌طور کلی در یک خط راست تا هر خانه که بخواهد، حرکت کند.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.chesscorner.com/tutorial/basic/rook/rook.htm|عنوان=Chess Tutorial - The Rook|ناشر=Chesscorner |تاریخ بازبینی=9 January 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1ckBsZ | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> هر بازیکن در آغاز بازی ۲ رخ دارد که هر دو در گوشهٔ صفحهٔ شطرنج قراردارند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=James Eade|نشانی=http://www.dummies.com/how-to/content/recognizing-the-role-of-the-rook-in-chess.html|عنوان=Recognizing the Role of the Rook in Chess |ناشر=Dummies.com |تاریخ بازبینی=7 January 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1c3s53 | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> شکل ظاهری این مهره مانند قلعه است و در برخی از نقاط جهان با نام «قلعه» شناخته می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.buzzle.com/articles/chess-pieces-names-of-chess-pieces.html|عنوان=Names of Chess Pieces|ناشر=Buzzle.com|تاریخ بازبینی=9 January 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1cwtu2 | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref>
واژهٔ انگلیسی "Rook" به‌معنای رخ، ترکیب شده از دو واژهٔ [[زبان فارسی]] "Rokh" و [[زبان سانسکریت]] "Rath" است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessinvasion.com/rook.html |عنوان=The Chess Rook Value- Discover The Value Of A Chess Piece |ناشر=Chessinvasion.com|تاریخ بازبینی=9 January 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1dDl3O | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://enit-group.com/31/the-rook|عنوان=The Rook|ناشر=Enit-group.com|تاریخ بازبینی=31 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FZcFHvAR | تاریخ بایگانی =
==== وزیر (ملکه) ====
خط ۲۳۸:
وزیر یا فرزین، یک [[مهره‌های شطرنج|مهرهٔ]] حمله‌ور نیرومند است که معمولاً برای کیش مات استفاده می‌شود. این مهره بسیاری از مات‌های نخست را انجام می‌دهد و با پشتیبانی مهره‌ای کوچک، کیش مات را نیز عملی می‌سازد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=Edward Scimia|نشانی=http://chess.about.com/od/tipsforbeginners/ss/BasicCheckmates_3.htm |عنوان=Ten Basic Checkmates to Know - Basic Chess … - About Chess|ناشر=[[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی=7 January 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1daYrw | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref> این مهره می‌تواند هرچند خانه که بخواهد در همهٔ جهات (بالا، پایین، راست، چپ و جهات مورب) حرکت کند. با این حال، مسیر این مهرهٔ نیرومند را می‌توان با همهٔ مهره‌های دیگر مسدود کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chesscorner.com/tutorial/basic/queen/queen.htm|عنوان=Chess Tutorial - The Queen |ناشر=Chesscorner.com |تاریخ بازبینی=7 January 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1doHXx | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref>
در آغاز بازی، هر بازیکن یک وزیر دارد که مجاور شاه قرار دارد و وزیر در خانهٔ هم‌رنگ خود و شاه در خانهٔ غیر هم‌رنگ خود قراردارد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessinvasion.com/queen.html|عنوان=The Chess Queen Value- Discover The Value Of A Chess Piece|ناشر=Chessinvasion.com|تاریخ بازبینی=9 January 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FD1e0WSE | تاریخ بایگانی = 18 March 2013}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessusa.com/CHESS_RULES.html|عنوان=The Rules of Chess|ناشر=Chessusa.com|تاریخ بازبینی=31 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FZcGX6V1 | تاریخ بایگانی =
==== شاه ====
خط ۳۷۰:
[[پرونده:VishyAnand09.jpg|بندانگشتی|180px|[[ویسواناتان آناند]]، قهرمان سابق شطرنج جهان تا سال ۲۰۱۳ میلادی.]]
[[پرونده:Kasparov-29.jpg|بندانگشتی|چپ|160px|[[گری کاسپارف]]، استادبزرگ و قهرمان اسبق جهان که اسطوره‌ای در این بازی محسوب می‌شود.]]
[[قهرمانی شطرنج جهان]] مسابقاتی است که فیده تقریباً هر سه سال یک‌بار برگزار می‌کند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=Edward Scimia|نشانی=http://chess.about.com/od/famouschessplayers/a/championshiphistory.htm|عنوان=The History of the World Chess Championship|ناشر=[[ابوت.کام|About.com]]|تاریخ بازبینی=15 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FGRqJNgC | تاریخ بایگانی = 20 March 2013}}</ref> قهرمان کنونی [[قهرمانی شطرنج جهان]]، [[ماگنوس کارلسن]] اهل نروژ<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessdom.com/viswanathan-anand-wins-2012-world-chess-championship/|عنوان=Viswanathan Anand wins 2012 World Chess Championship|ناشر=Chessdom.com|تاریخ=30 May 2012|تاریخ بازبینی=14 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FLqfhuHC | تاریخ بایگانی = 24 March 2013}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده=Stephen Moss|نشانی=http://www.guardian.co.uk/sport/2012/may/30/viswanathan-anand-crowned-chess-champion|عنوان=Anand remains king of world chess as Gelfand's time runs out|ناشر=[[گاردین|The Guardian]]|تاریخ=30 May 2012|تاریخ بازبینی=14 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FGRzCg2W | تاریخ بایگانی = 20 March 2013}}</ref> و [[قهرمانی شطرنج
فیده سعی کرده تا شطرنج را وارد [[بازی‌های المپیک]] کند اما موفق نبوده‌است. از سویی بسیاری از بازیکنان شطرنج [[ورزش حرفه‌ای|حرفه‌ای]] بودند و المپیک در گذشته فقط ورزشکاران آماتور را می‌پذیرفت؛ و از سوی [[کمیتهٔ بین‌المللی المپیک]] به ورزش‌هایی اجازهٔ ورود به المپیک را می‌داد که [[فعالیت بدنی]] و فیزیکی داشتند. فیده به جای المپیک، [[المپیاد شطرنج]] را هر دو سال یک‌بار برگزار می‌کند که در آن کشورها به صورت تیمی با هم رقابت می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.endgame.nl/olympiads.html|عنوان=The history of all Chess Olympiads|ناشر=Endgame.nl|تاریخ بازبینی=14 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FGSFjiH6 | تاریخ بایگانی = 20 March 2013}}</ref> علاوه بر این مسابقات، فیده و فدراسیون‌های قاره‌های مختلف مسابقات گوناگونی را برگزار می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.fide.com/calendar|عنوان=Calendar|ناشر=[[فیده|Fide.com]]|تاریخ بازبینی=15 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FGSGeM7i | تاریخ بایگانی = 20 March 2013}}</ref>
خط ۳۸۴:
== شطرنج، ریاضیات و رایانه ==
[[پرونده:Knight's tour anim 2.gif|بندانگشتی|[[سفر اسب]]]]
تخمین زده می‌شود که شطرنج دارای ۱۰<sup>۴۳</sup> موقعیت قانونی باشد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.mathematik.uni-bielefeld.de/~sillke/SEQUENCES/series014|عنوان=number of legal chess positions |ناشر=Mathematik.uni-bielefeld.de|تاریخ بازبینی=15 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FGSLXfNg | تاریخ بایگانی = 20 March 2013}}</ref> [[کلود شانون]] [[مهندس برق]]، [[ریاضی‌دان]] و «پدر [[نظریه اطلاعات|تئوری اطلاعات]]» برای نخستین‌بار
[[شطرنج‌باز ترک]] ماشینی بود که می‌توانست به‌طور خودکار شطرنج بازی‌کند و در سال ۱۷۶۹ اختراع‌شد. این ماشین دارای سه در جلوی خود بود و هنگام بازی، دو در را باز می‌گذاشتند تا به مردم ثابت کنند که کسی درون ماشین نیست. اما راز ماشین این بود که انسانی درون آن بود و به تنها در بسته تکیه می‌داد و مخاطبان او را نمی‌دیدند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=77026|عنوان=The chess games of The Turk (Automaton) |ناشر=Chessgames.com|تاریخ بازبینی=17 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FGSMA0Ro | تاریخ بایگانی = 20 March 2013}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.bbc.co.uk/news/magazine-21876120|عنوان= A Point of View: Chess and 18th Century artificial intelligence| اثر= [[بی‌بی‌سی|BBC]]|ناشر=[[بی‌بی‌سی نیوز|BBC NEWS]]|تاریخ بازبینی= 8 April 2013|کد زبان=en}}</ref>
در سال ۱۹۵۰، نخستین برنامهٔ شطرنج رایانه توسط [[آلن تورینگ]] انگلیسی نوشته شد، اما برنامهٔ او برای رقابت با بازیکنان شطرنج بسیار ضعیف بود. با این حال، این برنامه نشان داد که رایانه می‌تواند در بازی شطرنج با انسان رقابت کند. در همان سال، کلود شانون طرح خوبی برای اقدام رایانه به بازی شطرنج کشید. در سال ۱۹۵۸، برنامهٔ شطرنج برای نخستین بار یک انسان را شکست داد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://cs.uwaterloo.ca/~alopez-o/divulge/chimp.html|عنوان=An Introduction to Computer Chess|ناشر=Uwaterloo.ca|تاریخ بازبینی=17 March 2013|کد زبان=en| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6FGSMrywh | تاریخ بایگانی = 20 March 2013}}</ref> در سال ۱۹۷۰، نخستین مسابقات قهرمانی بزرگ شطرنج رایانه به نام
== انواع شطرنج ==
[[پرونده:Glinski Chess Setup.png|بندانگشتی|
شطرنج انواع مختلفی دارد که
در
== جنبه فقهی ==
| |||