تغییرات

'''علی بن موسی الرضا''' ([[۱۴۸ (قمری)|۱۴۸]]–[[۲۰۳ (قمری)|۲۰۳]] ه‍.ق)، ملقب به '''رضا''' و '''ابوالحسن،''' هشتمین امام [[شیعه|شیعیان]] دوازده امامی بعد از پدرش [[موسی کاظم]] و پیش از پسرش [[محمد تقی]] می‌باشد. علی بن موسی در شهر [[مدینه]] از [[نجمه خاتون]] متولد و در دیار [[توس]] از دنیا رفت. رضا در دوره‌ای می‌زیست که خلفای عباسی با مشکلات عمده‌ای از جمله شورش‌های شیعیان مواجه بودند. [[مأمون]] به دنبال راهی برای پیروزی بر این شورش‌ها تصمیم گرفت رضا را در حکومت دخیل کند، و به همین منظور پست ولیعهدی را به عهدهٔ او گذاشت. مأمون بعدها به اشتباهش پی‌برد و برای جبران آن به نوشتهٔ بیشتر مورخان تصمیم گرفت به او سم خورانده، او را از سر راهش بردارد. رضا در یکی از روستاهای [[خراسان]] که بعدها به مناسبت خاکسپاری‌اش در آن به [[مشهد]] (محل شهادت)، تغییر نام یافت به خاک سپرده شد.<ref>{{پک|Tabåatabåa'åi||||1981|ف=|ک=A Shi'ite Anthology|زبان=en|ج=|ص=49–50 & 138–139}}</ref><ref name="Donaldson">{{پک|Donaldson||||1933۱۹۳۳|ف=|ک=The Shi'ite Religion|زبان=en|ج=|ص=161–170}}</ref> [[حرم امام رضا|مقبرهٔ وی]] سالانه مورد بازدید میلیون‌ها زائر از [[شیعهایران]]، [[پاکستان]]، [[بحرین]]، [[عراق]] و دیگر کشورها قرار می‌گیرد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|نشانی=http://khabarfarsi.com/n/1906182/استقبال_مذاهب_مختلف_از_امام_رضاع_مظهر_همگرایی_است|عنوان=استقبال مذاهب مختلف از...|تاریخ بازدید=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=خبرفوری}}</ref> از [[ایران]]، [[پاکستان]]، [[بحرین]]، [[عراق]] و دیگر کشورها قرار می‌گیرد.

علی به معنای والامقام و بلند مرتبه است.<ref>{{پک|ابن منظور|۱۳۳۵|ک=لسان العرب|ص=۸۳|ج=۱۵}}</ref><ref>{{پک|راغب اصفهانی|۱۴۱۲|ک=مفردات|ص=۵۸۲|ج=}}</ref> شیعیان معتقدند، نام علی برای او در [[حدیث لوح فاطمه|لوح فاطمه]] که مطابق منابع دست‌اول و کتب شیعی، [[خدا]] آن را از طریق [[جبرئیل]] به [[محمد]] داد و محمد آن را به دخترش [[فاطمه]] هدیه داده، موجود است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=امامت از منظر حدیث لوح|نشانی=http://pajoohe.ir/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB-%D9%84%D9%88%D8%AD__a-44158.aspx|وبگاه=پژوهشکده باقرالعلوم|بازبینی=|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=}}</ref> علی بن موسی، سومین امام شیعی است که پس از [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب]] و [[سجاد|علی بن حسین]]، به اسم علی نامگذاری شده‌است. پس از او نیز [[علی النقی]] (نوه علی بن موسی) نیز به اسماین علیاسم نامگذاری گردید.

پدر علی بن موسی از همان لحظه تولد،‌تولد، لقب رضا و ابوالحسن را برایش برگزید.<ref>{{پک|مدرسی|۱۳۸۲|ک=زندگی ثامن الائمه|ص=۱۳}}</ref> نزدیکان او،نزدیکانش، وی را ابوعليابوعلی می‌گفتند و دیگر القاب ايشان رضا،او صابر، زكي،زکی، ولي،ولی، وفي،وفی، سراج الله، نورالهدي،نورالهدی، قرة عينعین المؤمنين،المؤمنین، مكيدةمکیدة الملحدين،الملحدین، كفو،کفو، الملك،الملک، كافيکافی الخلق، رب السريرالسریر مي‌باشدمی‌باشد.<ref name=":3">{{پک|قمی|۱۳۸۶|ک=منتهی الآمال|ص=۳۵۸|ج=۲}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=ولادت امام رضا (ع)|نشانی=http://pajoohe.ir/%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85__a-31656.aspx|وبگاه=پژوهشکده باقرالعلوم|بازبینی=|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=}}</ref> در منابع شیعی از او به نام ابوالحسن ثانی یاد می‌کنند.می‌کنند؛<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ابوالحسن اول وثانی وثالث|نشانی=http://saadat.andishvaran.ir/fa/ShowNote.html?ItemId=7608|وبگاه=پایگاه اندیشوران حوزه|بازبینی=|نویسنده=لاهیجی|کد زبان=|تاریخ=}}</ref> به این منظور که با پدرش موسی کاظم که ابوالحسن اول خوانده می‌شدمی‌شد، اشتباه نشود. مشهورترین لقب وی، رضا می‌باشد؛است؛ برخی معتقند، پس از آنکه علی بن موسی، [[ولایتعهدی علی بن موسی الرضا|ولایتعهدی]] مأمون را پذیرفت، وی توسط مأمون به لقب رضا ملقب شد. به این معنا که وی به ولایتعهدی راضی شده‌است. اما [[احمد بن ابی نصر بزنطی|بزنطی]] گزارش کرده‌است که [[محمد تقی|محمد بن علی]] (فرزند علی بن موسی) در پاسخ پرسش او دربارهٔ شایعه لقب داده شدن علی بن موسی به رضا، آن هم توسط مأمون، گفته‌است: «دروغ می‌گویند و خیانت می‌کنند، بلکه خدا او را ملقب به رضا نموده‌است.»<ref name=":22">{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۵۸}}</ref> به گفته شیعیان در معنای لقب رضا آورده‌اند خداوند در لوح محفوظ وی را رضا نامیده زیرا كهکه دوستان و دشمنان از او راضی هستند؛ همچنین فرشتگان از شمایل و اخلاق و اعمال وی رضایت دارند؛ و خدا از او راضی بوده و او را هم راضی كردهکرده است.<ref>{{پک|راوندىراوندی|۱۳۷۶|ک=ألقاب الرسول وعترته|ص=۶۶}}</ref> [[محمد تقی|محمد بن علی الجواد]] در پاسخ به [[احمد بن ابی نصر بزنطی]] در مورد اشتهار پدرش به این لقب می گوید:« «برای آنکه مخالفان و دشمنان او را پسندیدند و از او راضی بودند.»<ref name=":3" /> به گفته [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]]، علی بن موسی ﻧﻪنه ﭼﻮﻥچون ﺑﻪبه ﻣﻘﺎﻡمقام ﺭﺿﺎرضا ﺭﺳﯿﺪﻩرسیده ﺍﺳﺖ،است، ﺑﻪبه ﺍﯾﻦاین ﻟﻘﺐلقب ﻣﻠﻘّﺐملقّب ﺷﺪﻩشده ﺍﺳﺖاست! ﺑﻠﮑﻪبلکه ﭼﻮﻥچون ﺩﯾﮕﺮﺍﻥدیگران ﺭﺍرا ﺑﻪبه ﺍﯾﻦاین ﻣﻘﺎﻡمقام می‌رساند، ﻣﻠﻘّﺐملقّب ﺑﻪبه ﺭﺿﺎرضا ﺷﺪشد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مصداق أتم و اکمل مقام ﺭﺍﺿﯽراضی ﻭو ﻣَﺮﺿﯽمَرضی|نشانی=http://iqna.ir/fa/news/3733141|وبگاه=خبرگزاری قرآن|تاریخ=|بازبینی=|کد زبان=|نام=|نام خانوادگی=|نویسنده=}}</ref>

موسی بن جعفر الکاظم، یا موسی کاظم -هفتمین امام [[تشیع دوازده امامی|شیعیان دوازده امامی]] بعد از پدرش [[جعفر صادق]]- پدر علی بن موسی الرضا است. وی متولد ۱۲۸ هجری قمری، در [[ابواء]] (منطقه‌ای در میان [[مکه]] و [[مدینه]]) است. اهل‌سنت به‌عنوان یک عالم دینی به موسی کاظم احترام می‌گذارند. زندگی موسی کاظم هم‌زمان با زندگی خلفای عباسی [[منصور (خلیفه)|منصور]]، [[هادی (خلیفه)|هادی]]، [[مهدی (خلیفه)|مهدی]] و [[هارون‌الرشید]] بود. موسی کاظم چندین بار به زندان افتاد و عاقبت در [[زندان سندی بن شابک]] در [[بغداد]] به دستور خلیفه کشته شد.<ref>{{پک|Shahristani||||2004|ف=|ک=A Brief History of The Fourteen Infallibles|زبان=en|ج=|ص=135–143}}</ref><ref name="Sharif al-Qarashi2">{{harvnb|Sharif al-Qarashi2|2000|p=128}}</ref>

مادرش [[نجمه خاتون]] مادر علی بن موسی، برده‌ای از [[مغرب عربی|مغرب]] یا شمال آفریقا بود که خریداری و آزاد شده بود، تا به ازدواج موسی کاظم دربیاید.<ref name="Donaldson" /><ref name=":0">{{پک|Jaffer||||2003|ف=|ک=Lady Fatima Masuma (a) of Qum|زبان=en|ج=|ص=}}</ref><ref name=":1">{{پک|Rizvi||||1988|ف=|ک=Slavery, from Islamic & Christian perspectives|زبان=en|ج=|ص=}}</ref> نقل است مادر موسی کاظم، [[حمیده|حمیدة المصفاه]] نام داشت؛ وی که از زنان عجم بود، کنیزی خریداری نمود که در سرزمین عرب به دنیا آمده بود و در همانجا رشد و نمو یافته بود. پس از آنکه حمیده، آن کنیز را آزمود و دریافت که در دین و خرد از دیگر مردمان برتر است، وی را برای فرزندش موسی بن جعفر برگزید و به فرزندش گفت: تکتماز بهترینخوبی و برترینبرتری کنیزیاین استکنیز کهبر دیدهدیگران استخبر داد و خداوندبرای نسلازدواج پاکیبا بهاو ویمناسب می بخشد.دید، لذا او را به موسی کاظم بخشید و سفارش کرد که در حقش نیکی کند.<ref>{{پک|مدرسی|۱۳۸۲|ک=زندگی ثامن الائمه|ص=۱۱}}</ref> از آنجا که یکی از القاب او «خَیزُران مَرسِیَّه» گزارش شده، عده‌ای احتمال داده‌اند که وی اهل جزیره مارسی در جنوب [[فرانسه]] بوده‌است. و در مقابل از آنجا که وی به «شَقْرَاء نُوبِیَّه» نیز شهره است، برخی احتمال داده‌اند که او اصالتاً اهل شهر نوبه در [[آفریقا|شمال آفریقا]] هستند. این درحالی است که نوبه، به چهار منطقه اطلاق می‌شود: شهرکىشهرکی در [[تونس]]، موضعىموضعی در [[حجاز]] با فاصله سه روز راه از مدینه، ناحیه‌اىناحیه‌ای در نزدیکىنزدیکی دریاىدریای تهامه [[دریای سرخ|دریاى سرخ]]، سرزمینىسرزمینی در جنوب [[مصر]].<ref>{{پک|قائمی|۱۳۸۵|ک=در مکتب آل محمد|ص=۳۰}}</ref>

تاریخ‌نگاران برای مادر علی بن موسی، نام‌های مختلفی ذکر کرده‌اند؛ از جمله: نجمه، اروی، سکن، سمان، تکتم و طاهره. امّا مشهورترین نام وی تکتم و نجمه بوده<ref name=":4">{{پک|پورامینی|۱۳۹۶|ک=بر مدار آفتاب|ص=۱۷}}</ref> و پس از متولد شدن امام به نام‌های طاهره و ام‌البنین نیز خوانده شده است. [[سید محمدتقی مدرسی|محمدتقی مدرسی]] معتقد است که دلیل تعدد نام‌های وی شاید به خاطر آن باشد که کنیز، نزد هر یک از صاحبان خود، به نامی خوانده می‌شده است.<ref name=":2">{{پک|مدرسی|۱۳۸۲|ک=زندگی ثامن الائمه|ص=۱۲}}</ref> در منابع شیعی از نجمه خاتون به نیکی یاد کرده، و او را هم‌چون حمیده از علما و پاکان می‌دانند.<ref name="Donaldson" /><ref name=":0" /><ref name=":1" />

=== تولد و کودکی ===

اکثر مورخین و محدثین همچون [[شیخ مفید|مفید]] در الارشاد،[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد|الارشاد]]، [[شیخ کلینی|کلینی]] در کافی،[[کتاب کافی|کافی]]، [[شیخ صدوق|صدوق]] در [[علل‌الشرایع|علل الشرایع،الشرایع]]، [[علی بن حسین مسعودی|مسعودی]] در [[مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر|مروج الذهب]] و غیر ایشان<ref group="یادداشت">شیخ مفید در الارشاد، شبراوی در الاتحاف بحب الاشراف، کلینی در کافی، کفعمی در مصباح، شهید در دروس، طبرسی در اعلام الوری، فتال در روضه الواعظین، صدوق در علل الشرایع، تاج الدین محمد بن زهره در غایه الاختصار، ابن صباغ مالکی در الفصول المهمه، اردبیلی در جامع الوراه، مسعودی در مروج الذهب، ابو افداء در تاریخ خود، کنجی شافعی در کفایه الطالب، ابن اثیر در کامل، ابن حجر در صواعقش، شبلنجی در نورالابصار، بغدادی در سبائک الذهب، ابن جوزی در تذکره الخواص، ابن الوردی در تاریخ خود، که از تاریخ غفاری و نوبختی نیز نقل کرده. عتاب ابن اسد نیز می گفت که گروهی از اهل مدینه را شنیده که همین مطلب را می گویند و... [{{پک|مرتضی عاملی|۱۳۷۳|ک=زندگی سیاسی هشتمین امام|ص=۷۳}}]</ref>، ولادت علی بن موسی الرضا را در یازدهم ذی‌القعدهٔ سال [[۱۴۸ (قمری)|۱۴۸]] هجری قمری، مصادف با ۲۹ دسامبر [[۷۶۵ (میلادی)|۷۶۵]] میلادی در شهر [[مدینه]] گزارش کرده‌اند؛ البته کسانی چون، [[علی بن عیسی اربلی|اربلی]] در [[کشف الغمّه،الغمه ابنفی شهرمعرفه آشوبالائمه|کشف الغمّه]]، [[ابن شهرآشوب]] در مناقب،[[مناقب آل ابی‌طالب|مناقب]]، صدوق در [[عیون الاخبار؛اخبار الرضا]]؛ ولادت وی را در سال ۱۵۳ هجری دانسته‌اند. و برخی نیز تاریخ تولد علی بن موسیتولدش را سال ۱۵۱ دانتسه‌انددانسته‌اند؛ ولی به هر حالاما قول نخست از همهسایر اقوال، قوی‌تر و مشهورتر است و دو قول اخیر طرفدار بسیار کمیاندکی دارد.<ref>{{پک|مرتضی عاملی|۱۳۷۳|ک=زندگی سیاسی هشتمین امام|ص=۷۳}}</ref> بر اساس تاریخ مشهور، رضاعلی بن موسی یک ماه پس از مرگ پدربزرگش [[جعفر صادق]] به دنیا آمد. ودر منابع از تربیت وی زیر نظر پدرش موسی کاظم تربیتیاد شدشده.<ref name="madelung">{{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ali-al-reza|title=ALĪ AL-REŻĀ, the eighth Imam of the Emāmī Shiʿites.|author=[[Wilferd Madelung|W. Madelung]]|date=|website=Iranicaonline.org|publisher=|accessdate=|first=}}</ref> از دوران کودکی وی به علت اختناق حاکم بر آن دوره تاریخی، اطلاعات دقیقی در دست نیست و تواریخ تنها به بیان ظلم‌های حاکمان بر علویان اشاره کرده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ولادت، کودکی، نوجوانی و جوانی امام رضا(ع)|نشانی=https://aghigh.ir/fa/news/12927/%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%DB%8C-%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B9|وبگاه=عقیق به نقل از فارس|بازبینی=|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=}}</ref>

[[هارون الرشید]]،‌، پس سخت‌گیری بر پدر علی بن موسی و زندانی نمودن او در بغداد؛[[بغداد]]؛ سرانجام او را در زندان مسموم کرده و به قتل رسانید.<ref>{{پک|قمی|۱۳۸۶|ک=منتهی الآمال|ص=۳۰۱|ج=۲}}</ref> با وفات موسی بن جعفر،‌جعفر، پسرش علی بن موسی امامت شیعیان را عهده‌دار شد و ده سال از امامتش (از سال ۱۸۳ تا ۲۰۳ قمری) در عهد هارون سپری شد. وی در دوران هارون در مدینه زندگی می‌کرد.

هرچند هارون در این دوران،‌دوران، با تبلیغات شدید برمکیان جهت قتل یا سختگیری بر علی بن موسی روبرو بود،‌بود، اما با مخالفت‌های هارون و اقدامات برخی اصحاب علی بن موسی، توطئه‌ها به نتیجه نرسید.<ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۹۲}}</ref><ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۹۰}}</ref> از جمله اتفاقات ناگواری که بر علی بن موسی در دروران حکومت هارون وارد آمد،‌آمد، مساله قیام محمد بن جعفر در مدینه و سرکوب آن توسط هارون الرشید بود. پس از اینکه محمد بن جعفر اعلام قیام کرد،‌کرد، هارون الرشید سپاهی را روانه مدینه و دستور سرکوب قیام و گردن زدن محمد جعفر را صادر کرد. هارون به این حد هم اکتفا نکرد، و به جلّودی (فرمانده لشکر) دستور داد، به خانه‌های علویان یورش برد، و دارایی‌ها و لباس و زیور زنان را غارت کند، و حتّی یک جامه بر تن زنان باقی نگذارد. به گفته شیخ صدوق وقتی جلّودی به خانه علی بن موسی الرضا هجوم آورد، علی بن موسی دستور داد همه زنان، در یک خانه گرد آمدند و خود بر در خانه ایستاد و از هجوم وی به درون خانه جلوگیری کرد و سوگند خورد تا خودش اموال دورن خانه و دارایی زنان اعم از لباس و گوشواره و خلخال زنان را بستاند و به جلّودی تحویل دهد و چنین کرد.<ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۹۴}}</ref>

اما این تنها معضل علی بن موسی در دوران هارون نبود،نبود؛ مشکل دیگری که او را می‌آزرد،‌می‌آزرد، واقفیان بودند. واقفی‌ها کسانیمعتقد بودند که اعتقاد داشتند،‌ موسی بن جعفر از دنیا نرفته و هنوز زنده است و روزی می‌خورد و همو قائم آل محمد است که به غیبت رفتهرفته‌است. پدیده وقف را، برخی از بزرگان اصحاب موسی بن جعفر رواج داده‌اند، افرادی مانندچون [[علی بن ابی حمزه بطائنی،بطائنی]]، و [[زیاد بن مروان قندی،قندی]]، و [[عثمان بن عیسی رواسی]]. این سه تن، نخستین کسانی شمرده می‌شوند که این مذهب را پدید آورده‌اند و نسبت به آن اظهار اعتقاد و برای آن دعوت کرده‌اند. به ادعای فضل‌الله، تردیدی نیست،نیست که انگیزه پیدایش وقف و گرایش به آن ناشی از محض عقیده و درک واقعیت نبوده، بلکه برخاسته از تمایلات مادّی، و دواعی نفسانی و دنیوی بوده‌است.<ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۷۴}}</ref>

هارون الرشید در دوران حکومت خویش و به منظور تحکیم قدرت خلافت و پیشگیری از هرگونه مشکلات احتمالی در روند انتقال قدرت، سلسله تمهیداتی را در نظر گرفتهگرفت و بر اساس آن سیستم جانشینی پیچیده‌ای طراحی کرد. بدینبر ترتیب،اساس تمهیدات وی، [[امین (خلیفه)|امین]] به عنوان جانشین هارون، پس از وی به خلافت می‌رسید و مأمون نیز به عنوان جانشین امین منصوب گشتشد و قاسم، فرزند دیگر هارون، جانشین مأمون شدگردید. تمام این تصمیمات تبدیل به عهدنامه‌ای گشتشد که بر [[کعبه]] آویخته شد و به ایالات فرستاده شد،شد.<ref>{{پک|اکبری|۱۳۸۴|ک=تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام|ص=صص ۹–۳۵}}</ref><ref>{{پک|التون|۱۳۸۹|ک=تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان|ص=۱۹۱}}</ref> اما پس از مرگ هارون، امین با سلسله اقداماتی مأمون را تحت فشار قرار داد و مدتی پس از عزل قاسم، مأمون را از جانشینی عزل کرد.<ref>{{پک|اکبری|۱۳۸۹|ک=تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام|ص=صص ۷–۵۱}}</ref><ref>{{پک|التون|۱۳۸۹|ک=تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان|ص=صص ۹۲–۱۹۱، ۱۹۴}}</ref>

تاریخ نشان نمی دهد، کهنمی‌دهد در دوران خلافت امین، حکومت با علی بن موسی برخوردی داشته باشد،باشد؛ شاید به علت اینکه در این زمان جوّ تردید و تزلزل بر حکومت، سایه افکنده، و اختلافات داخلی، خانواده عبّاسیعباسی را به تفرقه خطرناکی کشانده بود، این تزلزل و اضطراب باعث شد،شد کهتا امین و دستگاه حکومت او، از توجّه به سوی علی بن موسی و پیگیری امر او باز ماند،ماند و از این رو می‌توان این دوره را در زندگی علی بن موسی دوران آرامش نامید.<ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۹۵}}</ref>

مأمون در سال ۱۹۶ قمری، پس از شکست برادرش امین و نشستن بر تخت حکومت، جهت استقرار حکومتش و پایبندی به سنت خلفاء در تعیین جانشین،‌جانشین، اقدام به تعیین ولیعهد نمود. اما در این کار لازم بود که در گزینش ولیعهد، منتهای دقت را به کار برد،برد و این اقدام را با شرایط دقیق دورانی که با برادرش اختلاف داشت،داشت و نیز زمان پس از آنآن، هماهنگ سازد،سازد. برای او آسان نبود،نبود که از خانواده و فرزندان پدرش،پدرش و یا دیگراندیگران، هرکس را بخواهد،بخواهد به این مقام برگزیند؛ بلکه ناگزیر بود هر گامی که در این راه بر می‌دارد، جنبه‌های گوناگون آن را دقیقا محاسبه کند.<ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۱۰۷}}</ref> وی به دلایل مختلفی به این نتیجه رسید که علی بن موسی را به ولیعهدی خود منصوب کند؛ از جمله این دلایل، نرم کردن علویان بود. علویان به جهت بدعهدی‌های عباسیان در واگذاری حکومت به خاندان نبوت؛ از حکومت عباسیان بسیار خشمگین بوده و دست به قیام‌های متعدد می‌زدند؛ در همین قیام‌هاقیام‌ها، شهرهای بصره، اهواز، یمن، فارس، مدائن و حتی مکه به دست علویان فتح شد.<ref name=":02">{{پک|شاکریان|۱۳۹۴|ک=ولایتعهدی امام رضا (ع)، علل و پیامدها|ص=۶}}</ref> مأمون و مشاورانش برای آرام کردن علویان در خراسان و سایر بلاد اسلامی، اقدام به اعطاء ولایتعهدی به یکی از علویان کردند. از دیگر اهداف مأمون قداست بخشیدن به حکومتش بود،‌بود؛ چرا که امامان شیعه در دید مردمانعامه عادیمردم و حتی غیر شیعیان، قداست خاص خود را داشته‌اند، برخی هدف مأمون از پیشنهاد ولایتعهدی خود به علی بن موسی الرضا، امام هشتم شیعیان را قداست بخشیدن به حکومت و ایجاد حس تبعیت از حکومتش معرفی کرده‌اند.<ref>{{پک|جعفریان|۱۳۸۱|ک=حیات فکری و سیاسی ائمه|ص=۴۳۵}}</ref> به عقیده او، پذیرش ولایتعهدی حکومتش توسط علی بن موسی، بهترین دلیل برای مشروعیت این حکومت می‌بود.<ref>{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۳۹}}</ref> برخی به نذر مأمون مبنی بر اینکه «اگر بر برادرم امین پیروز شوم، خلافت را به برترین مردم از خاندان ابی‌طالب بسپارم» را دلیل ولایتعهدی علی بن موسی الرضا می‌دانند. اما این احتمال با فاصله زمانی دو ساله بین پیروزی مأمون بر امین و ولایتعهدی علی بن موسی، بعید به‌نظر می‌رسد.<ref>{{پک|اکبری|۱۳۸۷|ک=فصل‌نامه پژوهشی تاریخ|ص=۱۱۹}}</ref> آنچه مسلم است، مأمون قصد انتقال قدرت به علی بن موسی یا علویان را نداشته‌است؛ این مطلب با دلایل مختلف ثابت شدنی است.<ref>{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۶۰}}</ref>

در برخی منابع آمده است: وقتی علی بن موسی به سرخس رسید،‌رسید، به دستور مأمون و به جرم ادعای الوهیت،‌الوهیت، تحت نظر قرار گرفته و به نوعی زندانی شد. برخی معتقدند این حبس، بعد از ولایتعهدی و در سال ۲۰۲ هجری در حالی که علی بن موسی در مسیر بازگشت به طوس می‌بود رخ داده است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=همگام با امام از نیشابور تا مرو|نشانی=https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4180/5476/51681|وبگاه=حوزه نت|بازبینی=|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=}}</ref>

علی بن موسی که از نیت مأمون به جهت انتصابش به ولایتعهدی آگاه بود،‌بود، از پذیرش این پیشنهاد سربازمی‌زد.<ref>{{پک|Dungersi||||1996|ف=|ک=A Brief Biography of Imam Ali bin Musa|زبان=en|ج=|ص=6}}</ref> علی بن موسی در رد ادعای مأمون به او گفت: «اگر خلافت متعلق به توست، پس حق نداری ردایی که خداوند تنت کرده از تن بیرون بیاوری و به دیگری ببخشی. اما اگر خلافت متعلق به تو نیست، اجازه نداری چیزی را که متعلق به تو نیست را به من ببخشی.»

در سال ۲۰۰ هجری،‌هجری، مأمون،‌مأمون، علی بن موسی را مجبور کرد تا به مرو بیاید. رجاء بن أبی الضحاک فرستاده‌ی مأمون می‌گوید: «مأمون مرا مأمور کرد به مدینه بروم و علی بن موسی الرضا را حرکت دهم و دستور داد روز و شب مراقب او باشم و محافظت او را به دیگری وا نگذارم... از مدینه تا مرو به هیچ شهری در نیامدیم جز آنکه مردم آن شهر به خدمتش شتافتند، و از مسائل دینی استفتاء و پرسش می‌کردند، و آن حضرت پاسخ کافی می‌داد، و برای آنان به استناد از پدران گرامیش تا پیامبر، بسیار حدیث می‌فرمود.»<ref>{{پک|خرازی|۱۳۸۷|ک=زندگانی چهارده معصوم|ص=۴۱۴}}</ref> در طول این مسیر که از ۱۵ محرم آغاز و تا ۲۹ جمادی الثانی به‌طول انجامید، اتفاقات خاص و یا مهمی رخ داده است که به اهم آنها اشاره خواهد شد.

دهخدا، قدمگاه را اینگونه تعریف می‌کند: «به مکانی گفته می‌شود که پای پیامبر، امام و یا قدیس دیگری به آن‌جا رسیده باشد و یا گمان رود که اثر پایی که در سنگ و مانند آن دیده می‌شود جای پای پیامبر و یا امامی است.»<ref>دهخدا،‌دهخدا، ذیل کلمه قدمگاه</ref> در بین مسیر مدینه تا مرو،‌مرو، خصوصا در مناطق ایران،‌ایران، قدمگاه‌هایی را به علی بن موسی نسبت می‌دهند که عموما مورد احترام اهالی منطقه و علاقمندان علی بن موسی بوده و هست. از جمله مشهورترین این موارد، قدمگاهی در ۲۶ کیلومتری شهر نیشابور است.<ref>{{پک|عرفان‌منش|۱۳۷۶|ک=جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا|ص=۱۳۳}}</ref> از دیگر قدمگاه‌ها می‌توان به [[قدمگاه فراشاه]] یا ده شیر در روستای فُراشاه [[استان یزد]] (مسیر یزد - [[ابرکوه]]) واقع در هشت کیلومتری [[شهرستان تفت]] اشاره کرد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=قدمگاه فراشاه|نشانی=http://razavi.news/fa/news/37912/قدمگاه-فراشاه-سومین-توقفگاه-امام-رضا-ع-استان-یزد-سفرشان-مدینه-مرو/|وبگاه=خبرگزاری رضوی|تاریخ=|بازبینی=|کد زبان=|نام خانوادگی=|نویسنده=}}</ref> باقی قدمگاه‌ها مشهور عبارتنداز: قدمگاه امام رضا در [[بهبهان]]، قدمگاه ابرقو در [[ابرکوه]] و قدمگاه خرانق در مشهدک.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=جغرافیای ‌سفرسفر امام رضا(ع)|نشانی=https://www.isna.ir/news/94053117713/جغرافیای-سفر-امام-رضا-ع-از-مدینه-به-مرو|وبگاه=ایسنا|تاریخ=|بازبینی=|کد زبان=|نویسنده=}}</ref>

داستان مشهوری درباره ضمانت آهو توسط علی بن موسی الرضا نزد عامه مردم مشهور است؛ داستان چنین است که روزی صیادی در بیابان آهویی را دنبال می‌کند. از روی اتفاق آهو به علی بن موسی الرضا که در آن حوالی -صحرای سمنان- بوده، پناه می‌برد؛ امام حاضر می‌شود مبلغی را به آن شکارچی بپردازد تا او آهو را آزاد سازد ولی صیاد نمی‌پذیرد. در این هنگام آهو به زبان می‌آید و به امام می‌گوید من دو بچه شیرخوار دارم که گرسنه‌اند و چشم به‌راه‌اند و شما ضمانت مرا بکنید تا به لانه خود بروم و آنها را شیر دهم و برگردم. امام هم ضمانت آهو را می‌کند و آهو می‌رود و بعد از مدتی باز میگردد، شکارچی که این وفای به عهد آهو را می‌بیند، منقلب می‌شود و آهو را آزاد می‌کند.<ref>{{پک|میرآقایی|۱۳۹۱|ک=ضامن آهو و تجلی آن در شعر فارسی|ص=۱۱}}</ref> بین شهرهای سمنان و دامغان در استان سمنان،‌سمنان، منطقه‌ای به نام آهوان مشهور است که به گفته برخی، محل اتفاق افتادن این واقعه،‌واقعه، همان ناحیه بوده‌است.<ref>{{پک|میرآقایی|۱۳۹۱|ک=ضامن آهو و تجلی آن در شعر فارسی|ص=۱۲}}</ref>

[[پرونده:Tilings of a Hadith on a Wall at Nishapur.jpg|بندانگشتی|241x241پیکسل|[[حدیث سلسله‌الذهب|حدیث سلسلة الذهب]] در دیوارنگاری‌دیوارنگاری شهر [[نیشابور]]]]

[[شیخ صدوق]] نقل کرده‌است که پس از آنکه کاروان علی بن موسی از نیشابور خارج شد،‌شد، در محلی به نام [[ده‌سرخ (مشهد)|ده سرخ]] برای اقامه نماز ظهر اطراق کردند؛ علی بن موسی طلب آب برای وضو ساختن کرد،‌کرد، اما آبی وجود نداشت؛ در این هنگام علی بن موسی با دستان خود زمین را کنده و چشمه‌ای ظاهر شد.<ref>{{پک|خرازی|۱۳۸۷|ک=زندگانی چهارده معصوم|ص=۴۱۶}}</ref> بنا به گزارشاتی،‌گزارشاتی، این چشمه بعد از سالیان سال،‌سال، همچنان باز و در حال جوشش است و بر روی آن مکانی جهت بازدید عمومی و علاقه‌مندان ساخته شده است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=زمزم رضوی|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/2136309/زمزم-رضوی-صدای-لبیک-زمین-به-امام-رضا-ع-حکایت-چشمه-ای-که-با|وبگاه=خبرگزاری مهر|تاریخ=|بازبینی=|کد زبان=|نویسنده=}}</ref>

برای علی بن موسی، دو همسر یاد شده است، [[سبیکه]]، ام‌حبیبه. سبیکه، کنیزی منسوب به نوبه -از نواحی مصر- بود که به سبیکه نوبیه و خیزران شهرت داشت. متون تاریخی وی را از خاندان [[ماریه|ماریه قبطیه]] -همسر پیامبر اسلام- دانسته‌اند.<ref name=":4" />ام حبیبه،‌حبیبه، دختر مأمون عباسی بود که پس از ماجرای [[ولایتعهدی علی بن موسی الرضا|ولایتعهدی علی بن موسی]]،‌، به عقد وی درآمد.<ref>{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۸۴}}</ref>

رنگ رخسار علی بن موسی الرضا را برخی سفیدرو و برخی سرخ‌روی و خرمایی رنگ توصیف کرده‌اند. بسیاری بر این باورند که سیمای او جذاب و سبزه بوده است. برخی نیز چون [[یوسف بن حاتم شامی]] او را از لحاظ ظاهری،‌ظاهری، شبیه به جدش [[محمد]] معرفی کرده‌اند. نویسندگان، قد و قامتش را میانه و خوش‌اندام و پر هیبت نوشته‌اند.<ref>{{پک|پورامینی|۱۳۹۶|ک=بر مدار آفتاب|ص=۵۴}}</ref>

در ویژگی‌های اخلاقی‌اش آورده‌اند که با مردم خوش اخلاق و نرم‌خوی بوده و هرگز بدگویی نکرده است. در عفو و بخشش سرآمد بوده و به حلم و بردباری دعوت می‌نموده. فروتنی وی مثال زدنی بوده و از صفات دیگرش به اخلاص،‌اخلاص، کم‌حرفی، راستگویی، امانت‌داری و خوش‌قولی بیش از دیگر صفات حسنه‌اش شهره بوده‌است.<ref>{{پک|پورامینی|۱۳۹۶|ک=بر مدار آفتاب|ص=۶۷-۸۱}}</ref>

از صفات علی بن موسی الرضا،‌الرضا، عالم آل محمد است؛ یارانش او را عالمی می‌دانستند که هر بزرگ و صاحب‌نظری در علوم و ادیان که با وی نشسته باشد،‌باشد، در مقابلش سر تسلیم فرودآورده و او را می‌ستاید. وی جلسات علمی تشکیل می‌داد و این جلسات مختص به شیعیان نبود و بزرگان اهل سنت نیز در این جلسات حاضر می‌شدند. به گفته اباصلت هروی،‌هروی، وی به زبان‌های مختلفی آگاه بود و با هر طایفه‌ای به زبان خود آنها صحبت می‌نمود.<ref>{{پک|پورامینی|۱۳۹۶|ک=بر مدار آفتاب|ص=۶۴-۶۷}}</ref> از جمله فعالیت‌های علمی علی بن موسی،‌موسی، شرکت در مناظراتی بود که مأمون با اهداف مختلفی تهیه دیده‌بود.

در اولین جلسه مناظره‌ای که مأمون تدارک دیده بود،‌بود، پس از معرفی علی بن موسی الرضا به حاضرین،‌حاضرین، از جاثلیق مسیحی، به شرط انصاف و عدم خروج از مسیر عدالت، تقاضای مناظره با علی بن موسی را کرد، جاثلیق اشکالی را مطرح کرد که چگونه با کسی مناظره کنم که از کتابی سخن می‌گوید که من قبولش ندارم و از پیامبری نقل قول می‌کند که او را به نبوت نمی‌شناسم. این سخن جاثلیق با واکنش علی بن موسی مواجه شد و به او اطمینان داده شد که استدلال علی بن موسی از روی کتاب انجیل است. سپس مناظره‌ای بین آن دو صورت گرفت و جاثلیق در نهایت به وحدانیت خدای یگانه اعتراف نمود و ساکت شد.<ref>{{پک|مکارم شیرازی|۱۳۸۸|ک=مناظرات تاریخی امام رضا|ص=۲۹}}</ref>

پس از پایان مناظره با جاثلیق مسیحی،‌مسیحی، علی بن موسی رو به راس جالوت (عالم یهودی) رو کرد و از وی خواست تا سوال مطرح کند؛ پس از سوال و جواب‌های راس جالوت درباره نبوت محمد و نبوت عیسی،‌عیسی، سرآخر راس جالوت به دین اسلام و مذهب علی ابن موسی الرضا ایمان پیدا می‌کند.<ref>{{پک|مکارم شیرازی|۱۳۸۸|ک=مناظرات تاریخی امام رضا|ص=۳۵}}</ref> بر این حدیث، شرح‌های بسیاری نوشته شده‌است که قدیمی‌ترین آن‌ها متعلق به [[قاضی سعید قمی]] است. [[میرزای قمی]] و ملا عبدالصحاب محمد ابن احمد نراقی نیز بر این حدیث شروحی نوشته‌اند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=شرح حديثحدیث رأس الجالوت|نشانی=http://lib.eshia.ir/27483/1/233|وبگاه=lib.eshia.ir|بازبینی=|کد زبان=fa|نویسنده=|تاریخ=}}</ref>

پس ایمان راس جالوت،‌جالوت، علی بن موسی رو به بزرگ زرتشتیان حاضر در جلسه کرد و از وی درباره زرتشت و دلیل ایمان به وی سوالی پرسید که با بی‌پاسخ ماندن سوال، علی بن موسی به مناظره خاتمه داد.<ref>{{پک|مکارم شیرازی|۱۳۸۸|ک=مناظرات تاریخی امام رضا|ص=۳۹}}</ref>

پس از بازماندن بزرگ هیربدان،‌هیربدان، علی بن موسی از جمع حاضر درخواست کرد که اگر کسی نسبت به اسلام نقدی دارد،‌دارد، بدون هراس آن را مطرح کرده و سوالش را بپرسد؛ در این بین عمران صابی که در مناظره با دانشمندان شهره بود و به ادعای خودش،‌خودش، کسی تا آن لحظه نتوانسته بود او را راضی کند،‌کند، شروع به صحبت نمود و سوالاتی درباره توحید و خلقت مطرح کرد. پس از یک گفتگوی طولانی و بیان سخنان مفصل،‌مفصل، عمران صابی شهادتین بر زبان جاری کرد و مسلمان شد و سجده نمود. با اسلام آوردن عمران صابی،‌صابی، جلسه به پایان رسید و همگان متفرق شدند.<ref name=":6">{{پک|مکارم شیرازی|۱۳۸۸|ک=مناظرات تاریخی امام رضا|ص=۴۰}}</ref><ref name=":6" />

در همین ایام داغ مناظرات در مرو بود که سلیمان مروزی،‌مروزی، متلکم بزرگ خراسان،‌خراسان، به مرو آمد و مأمون از وی دعوت به مناظره با علی بن موسی کرد؛ اما سلیمان به دلیل اینکه نمی‌پسندد که علی بن موسی را نزد عموم مغلوب سازد، پیشنهاد مأمون را رد کرد. اما مأمون او را راضی نمود. در نهایت در روز ترویه تدارک مناظره دیده شد و مناظره با ادعای سلیمان مبنی بر انکار بداء آغاز شد،‌شد، سپس بحث اراده الهی به میان آمد و علی بن موسی با استدلال‌های فراوان سلیمان را قانع کرد که اشتباه می‌اندیشد. پس از مغلوب شدن سلیمان در مناظره،‌مناظره، جلسه به پایان رسید و افراد متفرق شدند.<ref>{{پک|مکارم شیرازی|۱۳۸۸|ک=مناظرات تاریخی امام رضا|ص=۴۸}}</ref>

در یکی از جلسات مناظره که توسط مأمون تدارک دیده شده بود،‌بود، علی بن محمد الجهم،‌الجهم، درباره عصمت سوالاتی را مطرح کرد؛ و علی بن موسی نیز پاسخ او را به تمام و کمال داد و در نهایت علی بن محمد بن الجهم از گفته خود پشیمان شد و توبه کرد.<ref>{{پک|مکارم شیرازی|۱۳۸۸|ک=مناظرات تاریخی امام رضا|ص=۵۹}}</ref>

برای علی بن موسی،‌موسی، مناظره‌ای با یک زندیق گزارش شده است.<ref name="chittick">{{پک|Tabåatabåa'åi||||1981|ف=|ک=A Shi'ite Anthology|زبان=en|ج=|ص=49–50 & 138–139}}</ref><ref name="madelung" /> این مناظره بحثی طولانی است که نسخهٔ کامل آن در کتاب [[محمد حسین طباطبایی]] ثبت شده‌است. در بخشی از این مناظره،‌مناظره، علی بن موسی برای اثبات خدا استدلالی عقلی اقامه می‌کند و می‌گوید: «نمی‌بینی که اگر حق با تو باشد (خدایی نباشد) ما و شما برابریم؟ هر چه نماز خواندیم، روزه گرفتیم، یا اعتقاد محکمی داشتیم آسیبی به ما نخواهد رساند. اما اگر حق با ما باشد در آن صورت آیا ما نجات پیدا نخواهیم کرد و تو هلاک نخواهی شد؟»<ref name="chittick" />

شاعران شیعی،‌شیعی، به جهت ارادت و محبتشان به امامان و اهل بیت آنان، و همینطور با چراغ سبز نشان دادن دین و آموزه‌های اسلام؛‌اسلام؛ نسبت به سرودن شعر درباره امامان خویش اهتمام خاصی نشان‌داده‌اند. علی بن موسی الرضا نیز به عنوان هشتمین امام شیعیان،‌شیعیان، در نظر آنان بزرگ جلوه کرده و نسبت به سرودن در رثا، مدح و نوحه او خود را ملزم دانسته‌اند. شگفت‌آور آنجاست که سرودن در مدح امامان شیعه،‌شیعه، مخصوص به منابع شیعی نبوده و در دیوان شاعرانی که اصطلاحا سفله ستا و مداح اهل زور و زر و سلاطین بودند نیز اشعاری در مدح و فضیلت بزرگان دین اسلام گزارش شده‌است. با این حال تا قبل از عصر صفویان،‌صفویان، در این زمینه به اشعار زیادی دست نخواهیم یافت، چرا که تعصبات مذهبی قرن پنجم و ششم، سبب شد تا این اشعار ثبت و ضبط نشده و یا دستخوش تحریف قرار گیرند.<ref>{{پک|احمدی بیرجندی|۱۳۷۷|ک=مدایح رضوی در شعر فارسی|ص=۱۴}}</ref> شاعرانی چون [[سنایی|سنائی]]، [[ابن یمین]]،‌، [[وحشی بافقی]]، [[عبدالجواد ادیب نیشابوری|ادیب نیشابوری]]، [[حسن کاشی]]، [[ابن حسام خوسفی|ابن حسام]]،‌، [[جامی|عبدالرحمن جامی]]، [[حزین لاهیجی]]،‌، [[وصاف شیرازی|وصال شیرازی]]، [[ادیب‌الممالک فراهانی|ادیب الممالک]] و... از جمله شعرائی می‌باشند که در مدح علی بن موسی؛ اشعاری سروده‌اند.<ref>{{پک|احمدی بیرجندی|۱۳۷۷|ک=مدایح رضوی در شعر فارسی|ص=۱۷}}</ref>

از جمله آثار تجسمی مرتبط با علی بن موسی الرضا،‌الرضا، تابلوی ضامن آهو، اثر [[محمود فرشچیان]] است. این تابلو به سال ۱۳۸۸ رونمایی شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=معروف‌ترین تابلوهای محمود فرشچیان کدامند؟|نشانی=https://www.isna.ir/news/92110402142/معروف-ترین-تابلوهای-محمود-فرشچیان-کدامند|وبگاه=ایسنا|تاریخ=|بازبینی=|کد زبان=|نویسنده=}}</ref> همچنین فرشچیان با صرف یک سال و چهار ماه وقت،‌وقت، تابلوی دومی را با نام ضامن آهو ۲ طراحی نمود و در سال ۱۳۸۹ آن را تکمیل نمود. ضامن آهو ۲، در ابعاد ۸۰ × ۱۰۰ سانتی‌‌مترسانتی‌متر بر روی مقوای بدون اسید با تکنیک اکریلیک و به سبک نگارگری خلق شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.fardanews.com/fa/news/556111/%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D9%84%D9%88%DB%8C-%D8%B6%D8%A7%D9%85%D9%86-%D8%A2%D9%87%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%81%D8%B1%D8%B4%DA%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B9%DA%A9%D8%B3|وبگاه=فردا|بازبینی=|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|عنوان=تابلوی ضامن آهو استاد فرشچیان}}</ref> همچنین هر سال از سوی جشنواره بین المللی رضوی و در استان فارس؛ جشنواره ملی هنرهای تجسمی امام رضا (ع) برگزار می‌شود و علاقه‌مندان به هنرهای تجسمی، آثار خود را جهت نمایش و معرفی،‌معرفی، به این جشنواره ارسال می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=خبرگزاری ایرنا|نشانی=https://www.irna.ir/news/81448541/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AC%D8%B3%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%85%DB%8C|عنوان=فراخوان دوازدهمین جشنواره ملی هنرهای تجسمی امام رضا}}</ref> در سال ۱۳۹۳، از کتابی با عنوان ضامن آهو رونمایی شد؛ موضوع این کتاب،‌کتاب، جمع‌آوری آثار مختلف تجسمی در حوزه خوشنویسی،‌خوشنویسی، نگارگری و عکاسی حول محور علی بن موسی الرضا بوده‌است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=کتاب نفیس «یا ضامن آهو» رونمایی می‌شود|نشانی=http://iqna.ir/fa/news/1444898|وبگاه=خبرگزاری قرآن|تاریخ=|بازبینی=|کد زبان=|نام=|نام خانوادگی=|نویسنده=}}</ref>

در سال ۱۳۷۹،‌۱۳۷۹، مهدی فخیم‌زاده سریالی را با نام [[ولایت عشق]] به روی آنتن [[شبکه یک]] تلویزیون ایران برد. این سریال با موضوع ولایتعهدی و شهادت علی بن موسی الرضا،‌الرضا، به نویسندگی و کارگردانی مهدی فخیم‌زاده،‌فخیم‌زاده، در سال ۱۳۸۰ به صورت خلاصه‌شده درآمد و به عنوان فیلم از شبکه یک پخش شد. برای ولایت عشق یک سال تحقیق، و یک سال فیلمنامه نوشته شد و ۲ ابتکار تازه به کار رفت، یکی حضور فیزیکی امام و دیگری پخش دیالوگ برای شخصیت امام.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.mizanonline.com/fa/news/406779|وبگاه=خبرگزاری میزان|بازبینی=|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|عنوان=سریال ولایت عشق}}</ref> تیتراژ ماندگار این فیلم با صدای [[محمد اصفهانی]] و آهنگسازی [[بابک بیات]] همراه بود که بعدها با نام [[ولایت عشق (آلبوم)|آلبوم ولایت عشق]]،‌، به صورت جداگانه منتشر شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آلبوم موسیقی سریال ولایت عشق|نشانی=https://www.soundtracks.ir/soundtrack/iranian-soundtracks/babak-bayat/124-Babak-bayat-Mohammad-Esfahani-Velayate-Eshgh-Soundtrack.html|وبگاه=ساندترکس|بازبینی=|کد زبان=|نویسنده=|تاریخ=}}</ref>

در سال ۱۳۹۰، انیمیشن آقای مهربان، به کارگردانی سید علیرضا گلپایگانی و بهنام دلداده،‌دلداده، و تهیه‌کنندگی [[مرکز پویانمایی صبا]]، و به مناسبت ولادت علی بن موسی الرضا،‌الرضا، از [[شبکه پویا]] جمهوری اسلامی ایران،‌ایران، به نمایش درآمد. این انیمیشن ۱ ساعت و ۱۲ دقیقه‌ای با کیفیت سه بعدی، به داستان ضامن آهو اشاره دارد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=آقای مهربان (ضامن آهو)|نشانی=https://www.pesardana.com/video/aghaye-mehraban/|بازبینی=|کد زبان=fa-IR|نویسنده=|تاریخ=|وبگاه=}}</ref>

اهم کتبی که به زندگی علی بن موسی الرضا پرداخته‌اند، کتاب [[عیون اخبار الرضا]]، تالیف [[شیخ صدوق]] است که به زندگی‌نامه، شرح احوال و نقل اقوال وی از طریق نقل روایات شیعی پرداخته است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=کتابشناسی امام رضا علیه السلام|نشانی=http://shabestan.ir/detail/News/565568|وبگاه=خبرگزاری شبستان|تاریخ=|بازبینی=|کد زبان=fa|نویسنده=}}</ref> کتاب پر اهمیت دیگر در این زمینه،‌زمینه، کتاب «الحیاة السیاسیة للامام الرضا» تألیف [[سید جعفر مرتضی عاملی]] است؛ این کتاب به توضیح و تصحیح تاریخ علی بن موسی الرضا پرداخته است.

کتاب‌های بسیاری با موضوع ولایتعهدی علی بن موسی الرضا به رشته تحریر درآمده است، از جمله: «کتاب ولایتعهدی امام رضا علیه‌السلام» نوشته [[مرتضی مطهری]]،‌، ولایة العـهد بین الامام و المأمون تالیف [[سید جواد شهرستانی]]، نگاهی به زندگی و ولایتعهدی امام رضا (ع) تالیف محمدعلی امینی و فرصت ولایتعهدی امام رضا (ع) در نشر معارف اسلامی به قلم [[محمدتقی فلسفی]]

*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=راغب اصفهانی|نام=أبوالقاسم الحسينالحسین بن محمد|پیوند نویسنده=راغب اصفهانی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=المفردات فيفی غريبغریب القرآن|کوشش=صفوان عدنان الداودی|ویرایش=|سری=اول|سال=۱۴۱۲|ناشر=دارالقلم|مکان=بیروت|زبان=عربی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://lib.efatwa.ir/41892/1/3}}

*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مکارم شیرازی|نام=ناصر|پیوند نویسنده=ناصر مکارم شیرازی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=مناظرات تاريخيتاریخی امام رضا عليهعلیه السلام با پيروانپیروان مذاهب و مكاتبمکاتب ديگردیگر|کوشش=|ویرایش=|سری=دوم|سال=۱۳۸۸|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=6154&Itemid=167&lang=fa}}

*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فضل‌الله|نام=محمدجواد|پیوند نویسنده=|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=تحليليتحلیلی از زندگانيزندگانی امام رضا عليهعلیه السلام|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۸۱|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=محمدصادق عارف|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=2967&Itemid=184&lang=fa}}

*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=راوندىراوندی|نام=قطب الدينالدین|پیوند نویسنده=قطب الدین راوندی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=ألقاب الرسول وعترته|کوشش=سيدسید عليرضاعلیرضا سيدكبارىسیدکباری|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۷۶|ناشر=کتابخانه آیت الله مرعشی|مکان=قم|زبان=عربی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://lib.eshia.ir/27509/1/15}}

*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=حسینی‌حسینی کازرونی|نام=سید احمد|پیوند نویسنده=|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=پژوهشی در اعلام تاریخی و جغرافیایی تاریخ بیهقی|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۷۴|ناشر=موسسه فرهنگی آیات|مکان=تهران|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=}}

*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن منظور|نام=ابيابی الفضل جمال الدينالدین محمدبن مكرممکرم|پیوند نویسنده=ابن منظور|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=لسان العرب|کوشش=|ویرایش=|سری=اول|سال=۱۳۳۵|ناشر=دارصادر|مکان=بیروت|زبان=عربی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=1007322015&Itemid=167&lang=fa}}