|
|تصویر =Ayatollah Khoi-2.jpg
|نام کامل= سید ابوالقاسم موسوی خویی
|لقب= سیّد الطائفة - آیت‌الله - آیت‌الله العظمی - سیّد العلما - زعیم الحوزات العلمیه{{مدرک}}
|نسب=سادات منتسب به موسی بن جعفر{{مدرک}}
|تاریخ تولد= ۱۲۷۸ هجریشمسیخورشیدی (۱۲۸۷هجری‌قمری۱۲۸۷ قمری)
|تاریخ مرگ= ۱۳۷۱ هجریشمسیخورشیدی (۱۴۱۳ هجری‌قمریقمری)
|شهر تولد= [[خوی]]
|کشور تولد= {{پرچم|ایران}}
|محل تحصیل= [[خوی]] - [[نجف]]
|محل زندگی= [[نجف]] {{پرچم|عراق}}
|مدفن= حرم [[حرم علی بن ابیطالب]]
|استادان=
|استادان=[[مرتضی طالقانی]]{{سخ}}[[میرزای نائینی]]{{سخ}}[[فتح‌الله شریعت اصفهانی]]{{سخ}}[[مهدی مازندرانی]]{{سخ}}[[آقا ضیاءالدین عراقی]]{{سخ}}[[محمدحسین غروی اصفهانی]]{{سخ}}[[سید عبدالهادی شیرازی]]{{سخ}}''[[#تحصیل|فهرست کامل اساتید]]''
|شاگردان=
|شاگردان=[[سید محمدصادق روحانی]]{{سخ}}[[محمدتقی بهجت]]{{سخ}}[[میرزا جواد تبریزی]]{{سخ}}[[حسین وحید خراسانی]]{{سخ}}[[سید علی حسینی سیستانی]]{{سخ}}[[سید تقی طباطبایی قمی]]{{سخ}}[[سید عزالدین حسینی زنجانی]]{{سخ}}[[ناصر مکارم شیرازی]]{{سخ}}[[سید عبدالکریم موسوی اردبیلی]]{{سخ}}[[سید علی محمد دستغیب]]{{سخ}}[[میرزا علی فلسفی]]{{سخ}}[[محمداسحاق فیاض]]{{سخ}}[[بشیر نجفی]]{{سخ}}[[محمد صادقی تهرانی]]{{سخ}}[[محمدصالح کمیلی]]{{سخ}}[[حسن صافی اصفهانی]]{{سخ}}[[سید محمدباقر صدر]]{{سخ}}[[سید موسی صدر]]{{سخ}}[[سید موسی شبیری زنجانی]] شیخ محمد حسن محمدی بجنوردی {{سخ}}''[[#شاگردان|فهرست کامل شاگردان]]''
|تالیفات=[[معجم رجال الحدیث]]{{سخ}}[[البیان فی تفسیر القرآن]]{{سخ}}[[نفحات الاعجاز]]{{سخ}}اجود التقریرات{{سخ}}تکملة منهاج الصالحین{{سخ}}مبانی تکملة منهاج الصالحین{{سخ}}''[[#آثار|فهرست کامل آثار]]''
|فعالیتهای اجتماعی=مرجع تقلید
از جمله آثار و تألیفات مهم او می‌توان به [[البیان فی تفسیر القرآن]] در زمینهٔ [[تفسیر قرآن|تفسیر]] و [[معجم رجال الحدیث|مُعجم رجال الحدیث]] در زمینهٔ [[رجال]] اشاره کرد.
پس از مرگ [[سید محسن حکیم]] در سال ۱۳۴۹ ه.خخورشیدی او [[مرجعیت]] بیشتر شیعیان جهان را دارا شد و با پول [[خمس]]ی که به او پرداخت می‌شد، [[حوزه‌های علمیه|حوزه‌های علمیهٔ]] فراوانی تأسیس کرد و کمک‌های بشردوستانهٔ بسیاری را به مردم خاورمیانه و جنوب آسیا فرستاد. او در [[جنگ ایران و عراق]] بی‌طرف ماند و به کمک مردم غیرنظامی هر دو طرف پرداخت.<ref name = "Oxford">{{یادکرد دانشنامه |مقاله= Khoʾi, Abol-Qāsem al-|دانشنامه= The Oxford Encyclopedia of Islam and Politics. |پیوند مقاله=http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t342/e0284 |نام خانوادگی = Wiley| نام = Joyce N.| نام خانوادگی۲ = Corboz| نام۲ = Elvire
| ناشر= Oxford Islamic Studies Online |سال= ۲۰۱۴ |زبان=en}}</ref>
او فعالانه به آزادی [[سید روح‌الله خمینی]] از زندان پس از حمله به [[مدرسه فیضیه|مدرسهٔ فیضیه]] کمک کرد. او مخالف روابط صمیمانهٔ روحانیون با دولت بود و روابط دیپلماتیکی با حکومت پهلوی داشت تا بتواند آن‌ها را موعظه کند. اگرچه او در ابتدا با تعطیل‌کردن درس‌های خود در [[نجف]]، همبستگی خود را با [[انقلاب ۵۷ ایران|انقلابیون ایران]] نشان داد، پذیرفتن دیدار با [[فرح پهلوی]] روابط او را با انقلابیون تیره کرد. خویی با انتقاد شدید هواداران [[خمینی]] روبرو بود، از این جهت که او برداشت [[خمینی]] از [[ولایت فقیه]] را رد می‌کرد. او ولایت فقیه را محدود به [[ولایت فقیه|ولایت]] بر [[یتیم]]، [[مسکین]]، و سفیهان می‌دانست. او در تلگرافی به [[خمینی]]، با خطاب قراردادن او با عنوان «[[حجت‌الاسلام]]»، تعبیر او را از [[ولایت فقیه]] به چالش کشید. پس از این روابط آن دو به سردی گرائید ولی به دشمنی آشکار تبدیل نشد.<ref name="Oxford" />
روابط خویی با [[حزب بعث - منطقه عراق|دولت وقت عراق]] نیز تیره بود و در اوایل دههٔ ۸۰ میلادی، اموال او مصادره و چندی از شاگردانش دستگیر، شکنجه، و کشته می‌شدند. در جریان [[حمله عراق به کویت]]، او [[شیعیان]] را از خریداری کالاهایی که از [[کویت]] آورده شده بودند منع کرد.آیت الله خویی همچنین در پاسخ به یک سئوال فقهی فتوا داد که نماز خواندن سربازان عراقی در خاک کویت باطل است چون زمین غصبی است؛ در [[خیزش شعبانیه]] [[شیعیان]]، او حمایت خود را از [[مجلس اعلای اسلامی عراق]] اعلام کرد که در قبال آن [[صدام حسین]] او را تا آخر عمرش در [[حبس خانگی]] نگه داشت.<ref name="Oxford" />
علی‌رغم فعالیتهای سیاسی، خویی بیشتر با تحقیقات مذهبی‌اش و شاگردانی که تربیت کرد شناخته می‌شود.<ref name="Oxford" />
== تحصیل ==
ابوالقاسم خویی در نیمه رجب ۱۳۱۷ قمری در [[خوی]] به دنیا آمد و علوم مقدماتی را تا ۱۳ سالگی در زادگاهش آموخت. در سال [[۱۳۳۰ (قمری)|۱۳۳۰]] به [[نجف]] رفت و در درس خارج اصول [[فتح‌الله شریعت اصفهانی]]،<ref>معروف به شیخ الشریعة.</ref> [[مهدی مازندرانی]]، [[آقا ضیاءالدین عراقی]]، [[محمدحسین غروی اصفهانی]]، [[محمدحسین نائینی]] حضور یافت.
کلام، تفسیر و فن مناظره را از [[محمدجواد بلاغی نجفی]] فراگرفت. او به خاطر علاقه‌اش به یادگیری حکمت و فلسفه در درس [[سید حسین بادکوبه‌ای]] حاضر شد.
ریاضیات، حساب استدلالی، هندسه فضایی، مسطحه و جبر را نزد [[سید ابوالقاسم خوانساری (ریاضی)|سید ابوالقاسم خوانساری (ریاضی) از نوادگان میرکبیر]] آموخت.<ref>مجله‌حوزه، ش ۳۰، مصاحبه با آیت‌الله حسینی همدانی.</ref>
== درگذشت ==
او در روز شنبه، ۸ صفر [[۱۴۱۳ (قمری)|۱۴۱۳]] ـ ۱۷ مرداد ۱۳۷۱، به علت بیماری قلبی در سن ۹۴ سالگی، در [[کوفه]] درگذشت و در مسجد الخضراء صحن حرم [[علی بن ابیطالب]] دفن شد. تصاویری از تشییع و خاکسپاری او که بعد از سقوط صدام منتشر شد حاکی از حضور تعداد کمی از نزدیکان و فضای سنگین امنیتی و حضور نظامیان بعث در داخل حرم در حین تشییع است.<ref>در این تصویر سید علی سیستانی نماز میت را بر پیکر او اقامه می‌کند [http://fa.shafaqna.com/news/268698 تصویری از فضای پلیسی حاکم بر تشییع غریبانه آیت‌الله العظمی خویی] وبگاه شفقنا</ref><ref>[http://fa.shafaqna.com/news/268731 ۱۱۰ تصویر از آیت‌الله العظمی خویی / از منبر تا مرقد] وبگاه شفقنا</ref>
== آثار ==
{{چندستونه|ستون‌ها=2}}
{{Colbegin}}
* [[نفحات الاعجاز]]<ref>در اثبات جاودانگی قرآن.</ref>
* [[البیان فی تفسیر القرآن]]
* حاشیه بر [[مکاسب]] [[شیخ انصاری]]
* تعارض الاستصحابین
* تقریرات درس اصول محقق اصفهانی<ref>معجم رجال الحدیث، ج ۲۳، ص ۲۴؛ یادنامه آیت‌الله خویی، ص۷۸.</ref> ('''تقریرات فقه و اصول''')
* مصباح الفقاهه ('''تقریرات فقه ومیرزا محمد علی اصول'''توحیدی)
* مبانی منهاج الصالحین (شرح منهاج الصالحین به قلم [[سید تقی طباطبایی قمی]])
* مصباح الفقاهه
* المستند فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه میرزا محمدشیخ علیمرتضی توحیدیبروجردی)
* المعتمد فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه محمدرضا خلخالی)
* مبانی منهاج الصالحین
* التنقیح فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه میرزا علی غروی)
(شرح منهاج الصالحین به قلم [[سید تقی طباطبایی قمی]])
* المستندمبانی فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه سید محمدتقی خویی)
* الواضح فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه شیخ مرتضیمحمد بروجردیجواهری)
* التنقیح علی شرح المکاسب (تقریرات فقه میرزا علی غروی)
* المعتمد فی شرح العروة الوثقی
* فقه الشیعه (تقریرات فقه محمدرضامحمد مهدی خلخالی)
* الشروط أو التزامات التبعیةِ فی العقود (تقریرات فقه محمد تقی خویی)
* التنقیح فی شرح العروة الوثقی
* محاضرات فی الأصول (تقریرات فقهاصول میرزا[[محمد علیاسحاق غرویفیاض]])
* مصباح الأصول (تقریرات اصول محمد الواعظ البهسودی)
* مبانی فی شرح العروة الوثقی
* هدایة فی الأصول (تقریرات فقهاصول سید محمدتقیحسن خوییصافی)
* غایة المأمول (تقریرات اصول محمد تقی جواهری)
* الواضح فی شرح العروة الوثقی
* مصابیح الأصول (تقریرات اصول سید علاء الدین بحرالعلوم)
(تقریرات فقه محمد جواهری)
* جواهر الأصول (تقریرات متفرقات اصول فخرالدین زنجانی)
* التنقیح علی شرح المکاسب
* أصول الفقهِ الشیعة (تقریرات اصول سید محمد مهدی خلخالی)
(تقریرات فقه میرزا علی غروی)
* درس خارج اصول فقه (تقریرات اصول [[ابوالقاسم گرجی]]){{Colend}}<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=www.alkhoei.net|نشانی=http://www.alkhoei.net/ar/khlib/index.php|عنوان=مؤسسة الخوئی الإسلامیة {{!}} المکتبة الالکترونیة|بازبینی=2018-10-26}}</ref>
* فقه الشیعه
(تقریرات فقه محمد مهدی خلخالی)
* الشروط أو التزامات التبعیةِ فی العقود
(تقریرات فقه محمد تقی خویی)
* محاضرات فی الأصول
(تقریرات اصول [[محمد اسحاق فیاض]])
* مصباح الأصول
(تقریرات اصول محمد الواعظ البهسودی)
* هدایة فی الأصول
(تقریرات اصول سید حسن صافی)
* غایة المأمول
(تقریرات اصول محمد تقی جواهری)
* مصابیح الأصول
(تقریرات اصول سید علاء الدین بحرالعلوم)
* جواهر الأصول
(تقریرات متفرقات اصول فخرالدین زنجانی)
* أصول الفقهِ الشیعة
(تقریرات اصول سید محمد مهدی خلخالی)
* درس خارج اصول فقه
(تقریرات اصول [[ابوالقاسم گرجی]]){{Colend}}<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=www.alkhoei.net|نشانی=http://www.alkhoei.net/ar/khlib/index.php|عنوان=مؤسسة الخوئی الإسلامیة {{!}} المکتبة الالکترونیة|بازبینی=2018-10-26}}</ref>
== شاگردان ==
* از جمله شاگردان مشهور او در بین علما و [[روحانیون شیعه]] می‌توان به [[سید محمد باقر صدر]] از اصولیون مشهور شیعی، [[سید علی سیستانی]] [[مرجع تقلید]] کنونی شیعی، [[حسین وحید خراسانی]] و [[سید تقی طباطبایی قمی]] و… اشاره کرد.باوجودتعداد زیاد شاگردان وسابقه طولانی درتدریس اما سید ابوالقاسم خوئی در متن تعداد کمی از اجازاتی که به شاگردانشان داده اند، فرد مورد نظر را به عنوان شاگرد خویش معرفی کرده و به صراحت به این موضوع وبا عنوان حضور در ابحاث علمی وفقهی اینجانب اشاره کرده اند مانند اجازات اجتهادی سید علی سیستانی وشیخ میرزا علی فلسفی واجازات روائی شیخ محمد حسن محمدی بجنوردی وتعداد معدودی از دیگر شاگردان
فهرست شاگردان وی:
* [[محمد صادقی تهرانی]]<ref>صادقی تهرانی، محمد، فقه گویا، زندگی‌نامه مؤلف، ص ۱۱۵</ref>
* [[میرزا علی فلسفی]]
* [[شیخ محمد حسن محمدی بجنوردی]]
* [[حیدر علی دوست حسینی یزدی]]
* [[سید محمدهاشم غضنفری خوانساری]]
* [[موسی زین العابدینی]]
* [[سید محمد علی موحد ابطحی]]
* [[سید صادق روحانی]]
* [[سید محمد روحانی]]
* [[سید عزالدین حسینی زنجانی]]
* [[محمد تقی بهجت فومنی]]
* [[سید علی سیستانی]]
* [[سید محمد حسین میرسجادی]]
*[[محمدابراهیم جناتی|محمدابراهيم جناتي]]
*[[حسن صافی اصفهانی]]
* [[سید تقی طباطبایی قمی]]
* [[میرزا جواد تبریزی]]
* [[حسین وحید خراسانی]]
* [https://fa.m.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C سید عباس مدرسی یزدی]
* [[سید عبدالکریم موسوی اردبیلی]]
* [[موسی شبیری زنجانی]]
* [[محمود انصاری قمی]]
* [[سید موسی صدر]]
* [[علی اکبر برهان]]
* [[محمدصادق سعیدی]]
* [[سیدجمال سیادت موسوی اصفهانی]]
* [[سید محمدمهدی موسوی خلخالی]]
* [[محسن کوچه‌باغی تبریزی]]
* [[محمدرضا جعفری]]
* [[سید علی محمد دستغیب]]
* [[سید محمدباقر صدر]]
* [[مسلم ملکوتی]]
* [[سید جعفر شهیدی]]
* [[محمدتقی جعفری]]
* [[سید جلال‌الدین فقیه ایمانی]]
*[[سید احمد مددی]]
* [[سید باقر موسوی عسکری]]
* [[علی غیاثی]]
* [[حسن حیدری زنجانی]]
* [[سید محمدحسین حسینی طهرانی]]
* [[محمدصالح کمیلی]]
* [[سید محمدعلی علوی گرگانی]]
* [[ابوالقاسم گرجی]]
* [[محمد اسحاق فیاض]]
* [[محمد هاشم صالحی]]
* [[سید محمدحسین فضل‌الله]]
* [[احمد وائلی]]
* [[محسن علی نجفی]]
* [[محمد اسحاق فیاض]]
* [[سید طیب جزایری]]
* [[هادی باریک بین]]
* [[ناصر مکارم شیرازی]]
* [[مجتبی تهرانی]]
* [[محمد آصف محسنی]]
* [[سید عبدالحسین محدث قمی زاده]]
* [[واعظ بهسودی]]
* [[سید محمد نبوی دزفولی]]
* [[سید مرتضی فیروزآبادی]]
* [[یحیی فلسفی]]... .<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.hawzah.net/fa/Mostabser/View/3918/حسینی-سیّدمرتضی |عنوان =علما و بزرگان | ناشر =حوزه |تاریخ = |تاریخ بازدید =}}</ref>
{{پایان چندستونه}}
== خدمات اجتماعی ==
* اختلاف افق، تأثیری در ثبوت هلال ندارد. اگر ماه در هر جای دنیا دیده شود، گرچه در نقاط دیگر ماه قابل رؤیت نباشد، اول ماه یا عید فطر ثابت می‌گردد.
== درگذشتشاگردان ==
* از جمله شاگردان مشهور او در بین علما و [[روحانیون شیعه]] می‌توان به [[سید محمد باقر صدر]] از اصولیون مشهور شیعی، [[سید علی سیستانی]] [[مرجع تقلید]] کنونی شیعی، [[حسین وحید خراسانی]] و [[سید تقی طباطبایی قمی]] و… اشاره کرد.
فهرست شاگردان وی:
{{چندستونه|ستون‌ها=۳}}
* [[محمد صادقی تهرانی]]<ref>صادقی تهرانی، محمد، فقه گویا، زندگی‌نامه مؤلف، ص ۱۱۵</ref>
* [[میرزا علی فلسفی]]
* [[سید محمد علی موحد ابطحی]]
* [[سید صادق روحانی]]
* [[سید محمد روحانی]]
* [[سید عزالدین حسینی زنجانی]]
* [[محمد تقی بهجت فومنی]]
* [[سید علی سیستانی]]
*[[محمدابراهیم جناتی|محمدابراهيم جناتي]]
*[[حسن صافی اصفهانی]]
* [[سید تقی طباطبایی قمی]]
* [[میرزا جواد تبریزی]]
* [[حسین وحید خراسانی]]
* [https://fa.m.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8C سید عباس مدرسی یزدی]
* [[سید عبدالکریم موسوی اردبیلی]]
* [[موسی شبیری زنجانی]]
* [[محمود انصاری قمی]]
* [[سید موسی صدر]]
* [[علی اکبر برهان]]
* [[محمدصادق سعیدی]]
* [[محسن کوچه‌باغی تبریزی]]
* [[محمدرضا جعفری]]
* [[سید علی محمد دستغیب]]
* [[سید محمدباقر صدر]]
* [[مسلم ملکوتی]]
* [[سید جعفر شهیدی]]
* [[محمدتقی جعفری]]
* [[سید جلال‌الدین فقیه ایمانی]]
* [[سید محمدحسین حسینی طهرانی]]
* [[محمدصالح کمیلی]]
* [[سید محمدعلی علوی گرگانی]]
* [[ابوالقاسم گرجی]]
* [[محمد اسحاق فیاض]]
* [[محمد هاشم صالحی]]
* [[سید محمدحسین فضل‌الله]]
* [[احمد وائلی]]
* [[محمد اسحاق فیاض]]
* [[سید طیب جزایری]]
* [[هادی باریک بین]]
* [[ناصر مکارم شیرازی]]
* [[مجتبی تهرانی]]
* [[محمد آصف محسنی]]
* [[واعظ بهسودی]]
* [[سید مرتضی فیروزآبادی]]<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.hawzah.net/fa/Mostabser/View/3918/حسینی-سیّدمرتضی |عنوان =علما و بزرگان | ناشر =حوزه |تاریخ = |تاریخ بازدید =}}</ref>
{{پایان چندستونه}}
او در روز شنبه، ۸ صفر [[۱۴۱۳ (قمری)|۱۴۱۳]] ـ ۱۷ مرداد ۱۳۷۱، به علت بیماری قلبی در سن ۹۴ سالگی، در [[کوفه]] درگذشت و در مسجد الخضراء صحن حرم [[علی بن ابیطالب]] دفن شد. تصاویری از تشییع و خاکسپاری او که بعد از سقوط صدام منتشر شد حاکی از حضور تعداد کمی از نزدیکان و فضای سنگین امنیتی و حضور نظامیان بعث در داخل حرم در حین تشییع است.<ref>در این تصویر سید علی سیستانی نماز میت را بر پیکر او اقامه می‌کند [http://fa.shafaqna.com/news/268698 تصویری از فضای پلیسی حاکم بر تشییع غریبانه آیت‌الله العظمی خویی] وبگاه شفقنا</ref><ref>[http://fa.shafaqna.com/news/268731 ۱۱۰ تصویر از آیت‌الله العظمی خویی / از منبر تا مرقد] وبگاه شفقنا</ref>
== پانویس ==
| 