|
| نام_تصویر = Ilkhani.jpg|thumb|left|350px
| شرح تصویر =
| نام کامل = حسینقلیخان دورکی بختیاری
| لقب‌ها = ایلخانی
| پدر = جعفرقلی‌خان دورکی
| مادر =
| فرزندان =[[علیقلی خان سردار اسعد]]{{سخ}}[[صمصام‌السلطنه|نجفقلیخان صمصام‌السلطنه]]{{سخ}}[[بی بیبی‌بی مریم بختیاری|بی بیبی‌بی مریم بختیاری]]
| دین = اسلام، شیعه
| زادروز = ۱۲۰۰{{سخ}}منطقه بختیاری
}}
'''حسینقلیخان ایلخانی''' (زاده ۱۲۰۰ منطقه بختیاری - درگذشته ۲۴ خرداد ۱۲۶۱ [[اصفهان]]) از رجال [[دوره قاجار]] و از سرانخوانین [[مردم بختیاری|ایل بختیاری]] بود، که به‌عنوان مقتدرترین [[ایلخانی|ایلخان]] در تاریخ ایل بختیاری،بختیاری شناخته می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/baktiari-1-nesba-of-a-number-of-baktiari-chiefs |عنوان= نسبت برخی از خوانین بختیاری | ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا]] |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> ویحسینقلی‌خان پدر [[علیقلی خان سردار اسعد]] (از رهبران [[انقلاب مشروطه]]) و، [[صمصام‌السلطنه|نجفقلیخان صمصام‌السلطنه]] (رئیس‌الوزرای [[ایران]] در دورهٔ [[قاجار]]) استو [[بی‌بی مریم بختیاری]] بود.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.iichs.ir/News-887/حسین-قلی-خان-ایلخانی-بختیاری/?id=887 |عنوان= حسینقلی خان ایلخانی | ناشر = مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> همچنین [[جعفرقلی‌خان بختیاری]] (وزیر جنگ رضاشاه) نوه و [[ثریا اسفندیاری]] (ملکهنیز ایراناز درنوادگان سالهایاو ۱۳۲۹-۱۳۳۶) و [[شاپور بختیار]] (آخرین نخست وزیر ایران) نوه فرزندان اومحسوب هستندمی‌شوند.
== دوران کودکی و نوجوانی == ▼حسینقلیخان، فرزند [[جعفرقلی خان دورکی]] و بی‌بی شاه‌پسند (دختر علی‌صالح آل‌جمالی<ref>سردار ظفر بختیاری، خسروخان. ''یادداشت‌ها و خاطرات''، تهران، انتشارات یساولی:۱۳۲۶ چاپ اول، (ص۳۵)</ref>) در سال ۱۲۰۰ در منطقه بختیاری زاده شد. نسب حسینقلی خانحسینقلی‌خان به واسطه حیدرخان به طایفه [[پاپی]] در لرستان بازمی‌گردد.<ref>گارثویت، جن راف. ''بختیاری در آئینه تاریخ''، ترجمه مهراب امیری، تهران، انتشارات آنزان: ۱۳۷۵ (ص۸۶)</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.ettelaat.com/new/index.asp?fname=2015%5C01%5C01-27%5C18-46-44.htm&storytitle=ÏÇãíä%20ÓÑÏÇÑ%20ÇÓÚÏ¿ |عنوان =سردار اسعد بختیاری | ناشر = [[روزنامه اطلاعات ]] |تاریخ =|تاریخ بازدید = ۲۴ مارس ۲۰۱۹}}</ref> پدرش جعفرقلی‌خان، یکی از دو۲ خان قدرتمند در ایل بختیاری بود، که در سال ۱۲۱۶ هنگامی که حسینقلیخان، شانزده۱۶ ساله بود، در نزاع میان طوایف بختیاری و در خلال جنگ منار، توسط افراد جعفرقلی‌خان بهداروند، به قتلکشته رسیدشد.<ref>گارثویت، جن راف. ''تاریخ سیاسی اجتماعی بختیاری''، ترجمه مهراب امیری، انتشارات سهند، چاپ اول، تهران: ۱۳۷۳ (ص۱۴۱)</ref> ▼
به همین جهت، او و برادرانشبرادرانش؛ [[امامقلی خان حاجی ایلخانی |امام‌قلی‌خان]] ؛، [[رضاقلی خان ایل بیگی |رضاقلی‌خان]] ، و مصطفی قلی‌خانمصطفی‌قلی‌خان، دوران کودکی و نوجوانی را تحت سرپرستی عمویشان؛ [[کلبعلی خان دورکی]] سپری کردند. اما مدت زمان زیادی نگذشت که میان آن‌ها و عمویشان، بر سر تقسیم قدرت،قدرت و املاک، اختلاف ایجاد شد. ▼▲== دوران کودکی و نوجوانی ==
▲حسینقلیخان، فرزند [[جعفرقلی خان دورکی]] و بی‌بی شاه‌پسند (دختر علی‌صالح آل‌جمالی<ref>سردار ظفر بختیاری، خسروخان. ''یادداشت‌ها و خاطرات''، تهران، انتشارات یساولی:۱۳۲۶ چاپ اول، (ص۳۵)</ref>) در سال ۱۲۰۰ در منطقه بختیاری زاده شد. نسب حسینقلی خان به واسطه حیدرخان به طایفه [[پاپی]] لرستان بازمی‌گردد.<ref>گارثویت، جن راف. ''بختیاری در آئینه تاریخ''، ترجمه مهراب امیری، تهران، انتشارات آنزان: ۱۳۷۵ (ص۸۶)</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.ettelaat.com/new/index.asp?fname=2015%5C01%5C01-27%5C18-46-44.htm&storytitle=ÏÇãíä%20ÓÑÏÇÑ%20ÇÓÚÏ¿ |عنوان =سردار اسعد | ناشر =اطلاعات |تاریخ =|تاریخ بازدید = ۲۴ مارس ۲۰۱۹}}</ref> پدرش جعفرقلی‌خان، یکی از دو خان قدرتمند در ایل بختیاری بود، که در سال ۱۲۱۶ هنگامی که حسینقلیخان، شانزده ساله بود، در نزاع میان طوایف بختیاری و در خلال جنگ منار، توسط افراد جعفرقلی‌خان بهداروند، به قتل رسید.<ref>گارثویت، جن راف. ''تاریخ سیاسی اجتماعی بختیاری''، ترجمه مهراب امیری، انتشارات سهند، چاپ اول، تهران: ۱۳۷۳ (ص۱۴۱)</ref>
== جنگ با کلبعلی‌خان دورکی == ▼▲به همین جهت، او و برادرانش [[امامقلی خان حاجی ایلخانی]]؛ [[رضاقلی خان ایل بیگی]]، و مصطفی قلی‌خان دوران کودکی و نوجوانی را تحت سرپرستی عمویشان؛ [[کلبعلی خان دورکی]] سپری کردند. اما مدت زمان زیادی نگذشت که میان آن‌ها و عمویشان، بر سر تقسیم قدرت، اختلاف ایجاد شد.
در پی اختلافات به وجود آمده، میان آن‌ها انشعاب پیش‌آمد و حسینقلی خان به همراه تعدادی از یارانبستگان و خانواده، از عمویش جدا شد. در طول سال‌های بعدبعد، چندین جنگ خونین میان حسینقلیخان و برادرانش از یک سوی و کلبعلی‌خان و دامادش؛ علیداد خدرسرخ (که از پهلوانان و سرداران بختیاری بشمار می‌آمد) از سوی دیگر، به وجود آمد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://bcir.pchi.ir/show.php?page=contents&id=9791 |عنوان= بیوگرافی خوانین بختیاری امضاءکننده قرارداد دارسی | ناشر =پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>▼
در نزاع‌های اول و جنگ‌های نخست، پیروزی از آن کلبعلی‌خان بودبود، که در پی اتحاد با جعفرقلی‌خان بهداروند (پسر [[اسدخان بختیاروند]] که از خوانین قدرتمند آن دوره بود) توان جنگی خود را بیشتر کرده بود، ولی در نهایت این حسینقلیخان جوان بود، که بر رقیبان چیره گشت. ▼▲== جنگ با کلبعلی‌خان دورکی ==
▲در پی اختلافات به وجود آمده، میان آن‌ها انشعاب پیش‌آمد و حسینقلی خان به همراه تعدادی از یاران و خانواده، از عمویش جدا شد. در طول سال‌های بعد چندین جنگ خونین میان حسینقلیخان و برادرانش از یک سوی و کلبعلی‌خان و دامادش؛ علیداد خدرسرخ (که از پهلوانان و سرداران بختیاری بشمار می‌آمد) از سوی دیگر، به وجود آمد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://bcir.pchi.ir/show.php?page=contents&id=9791 |عنوان=
بیوگرافی خوانین بختیاری امضاکننده قرارداد نفتی دارسی | ناشر =پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>
▲در نزاع‌های اول و جنگ‌های نخست، پیروزی از آن کلبعلی‌خان بود که در پی اتحاد با جعفرقلی‌خان بهداروند (پسر [[اسدخان بختیاروند]] که از خوانین قدرتمند آن دوره بود) توان جنگی خود را بیشتر کرده بود، ولی در نهایت این حسینقلیخان جوان بود، که بر رقیبان چیره گشت.
== نایب‌الحکومه بختیاری ==
حسینقلیخان با سیاست و دوراندیشی، خود را به [[معتمدالدوله|معتمدالدوله ارمنی]]، حاکم وقت [[اصفهان]] نزدیک نمود و توانست در سال ۱۲۲۵ و در سن ۲۴ سالگی، حکومت منطقه بختیاری را به اسم یکی از عموهای پیرش؛خود به نامنام؛ ''مهدی‌قلی‌خان دورکی'' بگیرد، ولی خود در عملعمل، اداره امور ایل بختیاری را بربرعهده عهده گرفتداشت و از آن پس، نایب‌الحکومه بختیاری گشتگردید.<ref>مکبن روز، الیزابت. ''با من به سرزمین بختیاری بیایید''، ترجمه مهراب امیری، تهران، انتشارات سهند، چاپ اول: ۱۳۷۳ (ص۱۶۶)</ref>
=== محمدتقی‌خان بختیاری ===
=== موسی‌خان بابادی ===
پس از کنار زدن محمدتقی‌خان و تسلط حسینقلیخان بر بخششاخه چهارلنگ،[[چهارلنگ]]، وی بر آن شد،شد که [[بابادی|طایفه بابادی]] را نیز با خود همراه سازد و با استفاده از نفوذی که در دولتحکومت مرکزی با دستگیری محمدتقی‌خان کسب کرده بود، توانست حکم بازداشت خان سالخوردهٔ طایفه بابادی رارا، تحت عنوانعنوان؛ یاغی‌گری و دستبرد به اموال دولتی، از حکومت مرکزی دریافت نماید. سپس با دستگیری موسی‌خان بابادی و تحویل او به دولتدربار قاجار،قاجار (که به گردن زدن وی انجامید) بر [[بابادی|طایفه بابادی]] و به شاخه [[هفت‌لنگ]] نیز استیلا پیدا نمودکرد.<ref>سردار ظفر بختیاری، خسرو خان. ''یادداشت‌ها و خاطرات''، تهران، انتشارات یساولی:۱۳۶۲ چاپ اول (ص۶۳)</ref>
== ناظم بختیاری ==
سرکوبی شورشیان و مخالفان دولتحکومت مرکزی، ایجاد امنیت و ثبات در منطقه بختیاری، شرکت در جنگ ایران و انگلیس؛ به حمایت از دولت قاجار در سال ۱۲۳۵ و اقدامات و خدمات دیگر وی، باعث ترقی جایگاهجایگاهش ودر افزایش محبوبیتش نزد دولتدربار قاجار گردید؛گردید لذاو در مهر ماهمهرماه ۱۲۳۹ از طرف دولت،دربار، لقب ناظم بختیاری گرفت.<ref>میرزایی دره‌شوری، غلامرضا. ''بختیاریها و قاجاریه''، انتشارات ایل، شهرکرد.</ref>
== ایلخانی بختیاری ==
حسینقلیخان در طول سال‌های بعد در عملعمل، ایلخانی بختیاری بود، ولی تحت عنوانعنوان؛ ''ناظم بختیاری'' فعالیت می‌نمود. سرانجام در دی‌ماه ۱۲۴۶ با حمایت و کارسازی [[مسعود میرزا ظل‌السلطان]] (پسر [[ناصرالدین‌شاه]]) حکم [[ایلخانی]] منطقه بختیاری، از جانب [[ناصر الدین شاه قاجار]] برای وی صادر گردید.<ref>ظل السلطان، مسعود میرزا. ''تاریخ سرگذشت مسعودی''، جلد دوم، انتشارت بابک، چاپ اول، تهران ۱۳۶۲، ص ۵۲۵.</ref> حسینقلی خان از آن پس به مدت ۱۵ سال، در اقتدار کامل بود، تا اینکه در سال ۱۲۶۱ از طرف [[ظل السلطان]]؛ حاکم وقت [[اصفهان]] و ایالات جنوبی ایران، به اصفهان احضار گردید.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =Arash Khazen |نشانی=http://books.google.com/books?id=HMHcfc-WMB4C&pg=PA50&dq=haft+lang&hl=en&sa=X&ei=5Cs0VK7_JY_kaI3igbgF&ved=0CCoQ6AEwAg#v=onepage&q=haft%20lang&f=false |عنوان=Tribes and Empire on the Margins of Nineteenth-Century Iran p.50 | ناشر =[[دانشگاه واشینگتن]] |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>
حسینقلی خان از آن پس به مدت ۱۵ سال، در اقتدار کامل بود، تا اینکه در سال ۱۲۶۱ از طرف [[ظل السلطان]] (یکی از پسران ناصرالدین شاه) حاکم وقت [[اصفهان]] و ایالات جنوبی ایران، به اصفهان احضار گردید.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =Arash Khazen |نشانی=http://books.google.com/books?id=HMHcfc-WMB4C&pg=PA50&dq=haft+lang&hl=en&sa=X&ei=5Cs0VK7_JY_kaI3igbgF&ved=0CCoQ6AEwAg#v=onepage&q=haft%20lang&f=false |عنوان=Tribes and Empire on the Margins of Nineteenth-Century Iran p.50 | ناشر =[[دانشگاه واشینگتن|University of Washington]] |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> ▼
== درگذشت ==
قدرت نظامی و ثروت حسینقلیخان و مشارکت وی با [[ظل‌السلطان]] در مناطق غربی و جنوبی کشور، اطرافیان [[ناصرالدین شاه]] را نگران کرده بود، بنابراین حاجی میرزا عبدالغفارخان ملقب به [[نجم‌الدوله]] را به‌ظاهر برای برآورد هزینه ساخت آب‌بندی در نزدیکی شهر [[اهواز]]، اما در واقع برای گردآوری اطلاعات دربارهٔ میزان ثروت و توان نظامی حسینقلیخان، به منطقه بختیاری فرستاد. [[نجم‌الدوله]] در گزارش خود به شاه دربارهٔ میزان قدرت ایلخانی در جنوب اشاره کرد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =Arash Khazen |نشانی=http://books.google.com/books?id=HMHcfc-WMB4C&pg=PA50&dq=haft+lang&hl=en&sa=X&ei=5Cs0VK7_JY_kaI3igbgF&ved=0CCoQ6AEwAg#v=onepage&q=haft%20lang&f=false |عنوان=Tribes and Empire on the Margins of Nineteenth-Century Iran p.67 | ناشر =[[دانشگاه واشینگتن|University of Washington]] |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>
گزارش [[نجم‌الدوله]]، اخبار پیشین که [[معتمدالدوله|فرهاد میرزا معتمدالدوله]]؛ حاکم [[استان فارس|فارس]]، از ثروت حسینقلیخان و توان نظامیسپاه سواران زبده بختیاری تحت کنترل وی، همچنین مشارکت او با ظل‌السلطان، برای شاه تهیه کرده بود را تأیید می‌کرد؛ بنابراین ناصرالدین شاه به کشتناز ایلخانیمیان برداشتن حسینقلیخان برانگیخته شد و بهبرای سنجیدن وفاداری [[ظل‌السلطان]]، که کماکان حاکم [[اصفهان]] بود، دستور دادداد، که اوحسینقلی‌خان را به قتل رساندبرساند. سرانجام در تاریخ ۲۴ خرداد ۱۲۶۱ [[ظل السلطان]]، ایلخانی را به اصفهان فراخواند و حسینقلیخان، در مراسم رژه سربازان حکومتی شرکت کرد و در پایان مراسم در مقابل ظل‌السلطان اینگونه اظهار داشت:
{{نقل قول|یکصد سوار بختیاری، برابر یک هزار از چنین نیرویی هستند.}}
▲حسینقلیاو خانپس از آنپایان پسمراسم، بهایلخانی مدتو ۱۵دو سال،پسرش؛ در[[اسفندیار اقتدارخان]] کاملو بود،[[علیقلی تاخان اینکهسردار دراسعد|علی‌قلی‌خان]] سالرا ۱۲۶۱برای ازگفتگو طرفبه [[ظلدارالحکومه السلطان]]برد. (یکیپس از پسرانجداکردن ناصرالدیناو شاه)از حاکمپسرانش وقتو زندانی کردن آنان، دستور قتل ایلخانی را صادر نمود، که بنا به اظهارات [[ اصفهانعلیقلی خان سردار اسعد]] ، ووی ایالاتتوسط جنوبییک ایران،قهوه آمیخته به اصفهانزهر مسموم شد، سپس روانه زندان گردی، که پس از ۲ روز، در احضارزندان گردیددرگذشت.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =Arash Khazen |نشانی=http://books.google.com/books?id=HMHcfc-WMB4C&pg=PA50&dq=haft+lang&hl=en&sa=X&ei=5Cs0VK7_JY_kaI3igbgF&ved=0CCoQ6AEwAg#v=onepage&q=haft%20lang&f=false |عنوان=Tribes and Empire on the Margins of Nineteenth-Century Iran p. 5072 | ناشر =[[دانشگاه واشینگتن |University of Washington]] |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>
او پس از پایان مراسم، ایلخانی و دو پسرش [[اسفندیار خان]] و [[علیقلی خان سردار اسعد|علی‌قلی‌خان]] را برای گفتگو به دارالحکومه برد. پس از جداکردن او از پسرانش و زندانی کردن آنان، دستور قتل ایلخانی را صادر نمود، که بنا به اظهارات [[علیقلی خان سردار اسعد]] که در آن هنگام با حسینقلیخان همراه بود، وی توسط یک قهوه آمیخته به زهر، مسموم شد، سپس روانه زندان شد، که پس از ۲ روز، در زندان درگذشت.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =Arash Khazen |نشانی=http://books.google.com/books?id=HMHcfc-WMB4C&pg=PA50&dq=haft+lang&hl=en&sa=X&ei=5Cs0VK7_JY_kaI3igbgF&ved=0CCoQ6AEwAg#v=onepage&q=haft%20lang&f=false |عنوان=Tribes and Empire on the Margins of Nineteenth-Century Iran p.72 | ناشر =[[دانشگاه واشینگتن|University of Washington]] |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>
== فرزندان ==
حسینقلی خانحسینقلی‌خان در طول زندگیحیات، ۱۰ همسر اختیار کرد و حاصل این ازدواج‌ها،ازدواج‌ها نیز ۱۸ فرزند بود، که شامل ۱۲ دختر و ۶ پسر می‌باشدرا شامل می‌شد. اغلب پسران وی در سال‌های بعدبعد، از رجال شناخته شده زمان خود لقب گرفتند، که شاخص‌ترین آن‌ها [[صمصام‌السلطنه|نجفقلیخان صمصام‌السلطنه]]؛ دو۲ دوره [[رئیس‌الوزرا|رئیس‌الوزرای]] ایران و [[علیقلی خان سردار اسعد]]؛ از رهبران [[انقلاب مشروطه]]، نمایندهٔ مجلس و در دوره‌ای نیز نایب‌الحکومه [[احمدشاه قاجار]] بود. نام‌هاینام پسران وی به ترتیبترتیب، عبارتند از:
# [[اسفندیار خان]]
# [[صمصام‌السلطنه|نجفقلی خان صمصام‌السلطنه]]
# امیرقلی‌خان
یکیمشهورترین از دختران حسینقلیخان، بهدختر نامحسینقلی‌خان؛ [[بی بیبی‌بی مریم بختیاری|بی‌بی مریم]] بود، که بعلت شهامت، سوارکاری و تیراندازی، در خلال [[فتح تهران]] در زمان [[انقلاب مشروطه]]، در میان مشروطه‌خواهان شناخته شده می‌باشد. حسینقلی خان بر خلاف قصاوت و بی‌رحمی که از خود بروز می‌داد، طبعی حساس داشت و در میان بختیاریها، به سبب شعرهایش به [[گویش بختیاری]] معروف بود.
حسینقلی خان بر خلاف قصاوت و بی‌رحمی که بعضأ از خود بروز می‌داد، طبعی حساس داشت و در میان بختیاریها، به سبب شعرهایش به [[گویش بختیاری]] معروف بود.
* [[امامقلی خان حاجی ایلخانی]] ▼* [[علیقلی خان سردار اسعد]] ▼
{| align="center" cellpadding="2" border="۲"
* ظل‌السلطان، مسعود میرزا. ''تاریخ سرگذشت مسعودی''، جلد دوم، انتشارت بابک، چاپ اول، تهران:۱۳۶۲.
* عکاشه، اسکندر. ''تاریخ ایل بختیاری''، انتشارات فرهنگسرا، چاپ اول، تهران:۱۳۶۵.
▲* [[امامقلی خان حاجی ایلخانی]]
▲* [[علیقلی خان سردار اسعد]]
[[رده:درگذشتگان ۱۲۹۹ (قمری)]]
| 