علی بن موسی الرضا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''علی بن موسی الرضا''' (به [[زبان عربی|عربی]]: عَلیُّ بْنُ موسَی الرِّضا؛ زادهٔ ۱۱ ذی‌قعدهٔ ۱۴۸ هجری قمری / ۲۹ دسامبر ۷۶۵ میلادی در [[مدینه]] – درگذشتهٔ آخر صفر ۲۰۳ هجری قمری / ۵ سپتامبر ۸۱۸ میلادی در [[طوس]])، فرزندِ [[موسی بن جعفر]] و [[نجمه خاتون]] است. او امام هشتم [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان دوازده‌امامی]] بعد از پدرش [[موسی کاظم]] و پیش از پسرش [[محمد تقی]] است. از وی با نام '''امام رضا''' و '''شاه خراسان''' یاد می‌کنند و کنیهٔ وی '''ابوالحسن''' بوده‌است. رضا در دوره‌ای می‌زیست که خلفای عباسی با مشکلات عمده‌ای از جمله شورش‌های شیعیان مواجه بودند. [[مأمون]] به دنبال راهی برای پیروزی بر این شورش‌ها، تصمیم گرفت رضا را در حکومت دخیل کند، و به همین منظور مقام ولایتعهدی خویش را به عهدهٔ او گذاشت. مأمون بعدها به اشتباهش پی‌برد و برای جبران آن به نوشتهٔ بیشتر مورخان تصمیم گرفت به او سم خورانده، او را از سر راهش بردارد. رضا در یکی از روستاهای [[خراسان]] که بعدها به مناسبت خاکسپاری‌خاکسپاری وی در آنجا به [[مشهد]] (محل شهادت)، تغییر نام یافت به خاک سپرده شد.<ref>{{پک|Tabåatabåa'åi||||1981|ف=|ک=A Shi'ite Anthology|زبان=en|ج=|ص=49–50 & 138–139|ref=ltr}}</ref><ref name="Donaldson">{{پک|Donaldson||||۱۹۳۳|ف=|ک=The Shi'ite Religion|زبان=en|ج=|ص=161–170|ref=left-to-right}}</ref> [[حرم امام رضا|مقبرهٔ وی]] سالانه مورد بازدید میلیون‌ها زائر از [[ایران]]، [[پاکستان]]، [[بحرین]]، [[عراق]] و دیگر کشورها قرار می‌گیرد.<ref>خبر فوری، {{پک/بن|مهر1|ک=استقبال مذاهب مختلف}}</ref>

مشهورترین لقب وی، رضا است؛ به گفته مادلونگ پس از آنکه علی بن موسی، ولایتعهدی را پذیرفت، وی توسط مأمون به لقب رضا ملقب شد. پیش از این،‌این، لقب رضا توسط شیعیان برای کسانی کاربرد داشت که خلافت آنها از جانب عموم مسلمانان مورد پذیرش بود.<ref name="madelung2">[[ویلفرد مادلونگ|Wilferd Madelung]]، {{پک/بن|ایرانیکا|ک=ALĪ AL-REŻĀ|ref=ltr}}</ref> ابن جوزی نیز در تذکره به این مطلب اشاره دارد.<ref>{{پک|سپهر|۱۳۴۸|ک=ناسخ التواریخ|ص=۲۰۶}}</ref> نخستین کسی که چنین ادعایی را مطرح کرده‌است، محمد بن جریر طبری است.<ref>{{پک|چنارانی|۱۳۹۱|ک=امام رضا از دیدگاه اهل سنت|ص=۱۳}}</ref> اما بزنطی گزارش کرده‌است که محمد بن علی (فرزند علی بن موسی) در پاسخ پرسش او دربارهٔ این موضوع گفته‌است: «دروغ می‌گویند و خیانت می‌کنند، بلکه خدا او را ملقب به رضا نموده‌است.»<ref name=":24">{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۵۸}}</ref> شواهد تاریخی نیز بر این ادعا صحه می‌گذارند؛ از جمله نامه فضل بن سهل به علی بن موسی که از وی با عنوان «علی بن موسی الرضا» یاد شده‌است. این نامه قبل از ولایتعهدی و برای دعوت از علی بن موسی جهت عزیمت به مرو صادر شده‌بود.<ref name=":83">{{پک|قمزاده|۱۳۹۳|ک=ترجمه و نقد مقاله مادلونگ|ص=۱۰۶-۱۰۷۱۰۶–۱۰۷}}</ref> مادلونگ معتقد است که دلایل منابع شیعی دربارهدربارهٔ این ادعا که لقب رضا توسط پدرش [[موسی کاظم]] به وی اعطاء شده است،شده‌است، کافی نیست و این قول مردود است.<ref name="madelung2" /> این در حالیست که مادلونگ برای ادعای خود دلیلی ارائه نمی‌کند.<ref name=":83" />

به اعتقاد شیعیان در معنای لقب رضا آورده‌اند خداوند در لوح محفوظ وی را رضا نامیده زیرا که دوستان و دشمنان از او راضی هستند؛ همچنین فرشتگان از شمایل و اخلاق و اعمال وی رضایت دارند؛ و خدا از او راضی بوده و او را هم راضی کرده‌است.<ref>{{پک|راوندی|۱۳۷۶|ک=ألقاب الرسول وعترته|ص=۶۶}}</ref> در تشریح معنای این لقب، [[محمد تقی]] به سؤال [[احمد بن ابی نصر بزنطی|بزنطی]] که پرسید: «مگر سایر پدران شما برای خدا،‌خدا، رسولش و ائمه راضی نبودند؟ پس چرا تنها پدر شما به رضا ملقب شد؟» چنین پاسخ می‌دهد: «چون همان‌طور که دوستان و طرفدارانش به وی رضایت داشتند، دشمنان و مخالفانش نیز به او راضی شدند.»<ref name=":24" /> به گفته [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]]، علی بن موسی نه چون به مقام رضا رسیده‌است، به این لقب ملقّب شده‌است! بلکه چون دیگران را به این مقام می‌رساند، ملقّب به رضا شد.<ref>علی عقیلی، {{پک/بن|ایکنا۱|ک= «مصداق أتم و اکمل مقام ﺭﺍﺿﯽراضی ﻭو ﻣَﺮﺿﯽمَرضی»}} خبرگزاری ایکنا.</ref>

هرچند هارون در این دوران، با تبلیغات شدید [[برمکیان]] جهت قتل یا سختگیری بر علی بن موسی روبرو بود، اما با مخالفت‌های هارون و اقدامات برخی اصحاب علی بن موسی، توطئه‌ها به نتیجه نرسید.<ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۹۰}}</ref> از جمله اتفاقات ناگواری که علی بن موسی در دروران حکومت هارون با آن مواجه بود، مسئله قیام محمد بن جعفر در مدینه و سرکوب آن توسط هارون الرشید بود. پس از اینکه [[محمد بن جعفر الصادق|محمد بن جعفر]] اعلام قیام کرد، هارون الرشید سپاهی را روانه مدینه و دستور سرکوب قیام و گردن زدن محمد جعفر را صادر کرد. هارون به این حد هم اکتفا نکرد، و به جلّودی (فرمانده لشکر) دستور داد، به خانه‌های علویان یورش بَرد، و دارایی‌،دارایی، لباس و زیور زنان را غارت کند، و حتّی یک جامه بر تن زنان باقی نگذارد. به گفته [[شیخ صدوق]] وقتی جلّودی به خانه علی بن موسی الرضا هجوم آورد، علی بن موسی دستور داد همه زنان، در یک خانه گرد آمدند و خود بر درِ خانه ایستاد و از هجوم وی به درون خانه جلوگیری کرد و سوگند خورد تا خودش اموال دورن خانه و دارایی زنان اعم از لباس و گوشواره و خلخال زنان را بستاند و به جلّودی تحویل دهد. جلودی این شرط علی بن موسی را پذیرفت و وی نیز چنین کرد.<ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۹۴}}</ref>

اما این تنها معضل علی بن موسی در دوران هارون نبود؛ مشکل دیگری که او را می‌آزرد، واقفیان بودند. واقفی‌ها معتقد بودند موسی بن جعفر از دنیا نرفته و هنوز زنده است و روزی می‌خورد و همو قائم آل محمد است که به غیبت رفته‌است. پدیده وقف را، برخی از بزرگان اصحاب موسی بن جعفر رواج داده‌اند، افرادی چون [[علی بن ابی حمزه بطائنی]]، و [[زیاد بن مروان قندی]]، و [[عثمان بن عیسی رواسی]]. این سه تن، نخستین کسانی شمرده می‌شوند که این مذهب را پدید آورده‌اندپدیدآورده‌اند و نسبت به آن اظهار اعتقاد و برای آن دعوت کرده‌اند. به ادعای فضل‌الله، تردیدی نیست که انگیزه پیدایش وقف و گرایش به آن ناشی از محض عقیده و درک واقعیت نبوده، بلکه برخاسته از تمایلات مادّی، و دواعی نفسانی و دنیوی بوده‌است.<ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۷۴}}</ref>

مأمون در سال ۱۹۶ قمری -پس از شکست برادرش امین و نشستن بر تخت حکومت- جهت استقرار حکومتش و پایبندی به سنت خلفا در تعیین جانشین، اقدام به تعیین ولیعهد نمود. اما در این کار لازم بود که در گزینش ولیعهد، منتهای دقت را به کار برده و این اقدام را با شرایط دقیق دورانی که با برادرش اختلاف داشت و نیز زمان پس از آن، هماهنگ سازد. برای او آسان نبود که از خانواده و فرزندان پدرش و یا دیگران، هرکس را بخواهد به این مقام برگزیند؛ بلکه ناگزیر بود هر گامی که در این راه برمی‌دارد، جنبه‌های گوناگون آن را دقیقادقیقاً محاسبه کند.<ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۱۰۷}}</ref> وی با دلایل مختلفی به این نتیجه رسید که علی بن موسی را ولیعهد خود سازد؛ از جمله این دلایل، نرم کردن علویان بود. علویان به جهت بدعهدی‌های عباسیان در واگذاری حکومت به خاندان علی بن ابی طالب و سخت‌گیری بر علویان؛ از حکومت عباسیان بسیار خشمگین بوده و دست به قیام‌های متعدد می‌زدند؛ در همین قیام‌ها، شهرهای [[بصره]]، [[اهواز]]، [[صنعا|یمن]]، [[فارس (سرزمین)|فارس]]، [[مدائن]] و حتی [[مکه]] به دست علویان فتح شد.<ref name=":022">{{پک|شاکریان|۱۳۹۴|ک=ولایتعهدی امام رضا (ع)، علل و پیامدها|ص=۶}}</ref> مأمون و مشاورانش برای آرام کردن علویان در خراسان و سایر بلاد اسلامی، به فکر نصب یکی از علویان به منصب ولایتعهدی افتادند. در آن دوران، علی بن موسی رهبر و امام علویان محسوب می‌شد. از دیگر اهداف مأمون، قداست بخشیدن به حکومتش بود؛ چرا که امامان شیعه در دید عامه مردم، حتی غیر شیعیان، قداست خاص خود را داشته‌داشته و با پذیرش ولایتعهدی هر حکومتی توسط یکی از امامان شیعه، قداست و حس تبعیت از آن حکومت را ایجاد می‌کرد.<ref>{{پک|جعفریان|۱۳۸۱|ک=حیات فکری و سیاسی ائمه|ص=۴۳۵}}</ref> به عقیده مأمون، پذیرش ولایتعهدی حکومتش توسط علی بن موسی، بهترین دلیل برای مشروعیت این حکومت می‌بود.<ref>{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۳۹}}</ref> برخی به نذر مأمون مبنی بر اینکه «اگر بر برادرم امین پیروز شوم، خلافت را به برترین مردم از خاندان ابی‌طالب بسپارم» را دلیل ولایتعهدی علی بن موسی الرضا می‌دانند. اما این احتمال با فاصله زمانی دو ساله بین «پیروزی مأمون بر امین» و «[[ولایتعهدی علی بن موسی الرضا|ولایتعهدی علی بن موسی]]»، بعید به‌نظر می‌رسد.<ref>{{پک|اکبری|۱۳۸۷|ک=فصل‌نامه پژوهشی تاریخ|ص=۱۱۹}}</ref> آنچه مسلم است، مأمون قصد انتقال قدرت به علی بن موسی یا علویان را نداشته‌است؛ این مطلب با دلایل مختلف ثابت شدنی است.<ref>{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۶۰}}</ref>

[[پرونده:Dirham with al-Rida.jpg|راست|بندانگشتی|391x391px|سکه‌ای مربوط به دوران مأمون که بر روی آن نام علی بن موسی الرضا به عنوان ولیعهد حک شده استشده‌است]]

از سخنان و عملکرد علی بن موسی الرضا مشخص می‌شود که ولایتعهدی را از روی اجبار پذیرفته‌است. از جمله این موارد، مقاومت در آمدندرآمدن به مرو بود؛ [[شیخ صدوق]] چنین گزارش می‌کند که مأمون در نامه‌نگاری‌های متعددی، از علی بن موسی درخواست عزیمت به مرو و خراسان را ارائه می‌نمود و علی بن موسی این درخواست را با بهانه‌ها و دلایل مختلف رد می‌کرد، این امتناع سبب شد تا مأمون به اجبار علی بن موسی را به مرو بیاورد.<ref name=":122">{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۶۷}}</ref> همچنین صدوق گزارشی دیگر را نقل می‌کند که در آن مأمون، علی بن موسی را تهدید به مرگ کرد تا ولایتعهدی را قبول کند.<ref name=":322">{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۷۲}}</ref><ref>{{پک|شاکریان|۱۳۹۴|ک=ولایتعهدی امام رضا (ع)، علل و پیامدها|ص=۹}}</ref> در نهایت، علی بن موسی دربارهٔ ولایتعهدی ابراز نظر کرد و آن را با شرط عدم دخالت در همه امور حکومتی پذیرفت.<ref>{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۸۴}}</ref> به گزارش [[محمد بن جریر طبری|طبری]]، در ششم رمضان ۲۰۱ ه‍. ق، مأمون، علی بن موسی الرضا را به ولیعهدی خود منصوب کرد و دستور داد تا نمادها و عَلَم‌های سیاه (که نماد بنی عباس بود) به سبز تغییر رنگ بدهند.<ref>{{پک|شاکریان|۱۳۹۴|ک=ولایتعهدی امام رضا (ع)، علل و پیامدها|ص=۱۰}}</ref> به‌علاوه دختر (یا خواهرش)، ام‌حبیبه را به ازدواج علی بن موسی و دخترش ام‌فضل را نیز به عقد پسر علی بن موسی، [[محمد تقی]] درآورد. گذشته از این‌ها، دستور ضرب سکه‌هایی را داد که نام مأمون و ولیعهدش علی بن موسی بر روی آن‌ها حک شده‌بود.<ref name=":92">{{پک|Bobrick||||2012|ف=|ک=The Caliph's Splendor|زبان=en|ج=|ص=205|ref=left-to-right}}</ref><ref name=":102">{{پک|Esposito||||1999|ف=|ک=The Oxford History of Islam|زبان=en|ج=|ص=|ref=left-to-right}}</ref> با پذیرش ولایتعهدی از جانب علی بن موسی، اعتراضاتی از جانب عباسیان بر مأمون وارد آمد؛ دلیل این اعتراضات، نگرانی عباسیان از دست دادن جایگاهی بود که پدرانشان با سختی به دست آورده بودند. اینها سبب شد تا مأمون اهدافش را از ولایتعهدی علی بن موسی، افشا سازد. او زیر نظر گرفتن علی بن موسی و علویان، حمایت علویان از عباسیان، کوچک کردن مقام علی بن موسی و تنزل وجهه اجتماعی او معرفی می‌کند.<ref>{{پک|جعفریان|۱۳۸۱|ک=حیات فکری و سیاسی ائمه|ص=۴۳۱}}</ref> مأمون به شکرانه این کار، حقوق یک سال ارتش را پرداخت و به سراسر کشور بخشنامه کرد که علی بن موسی ولیعهد اوست و او را رضا نامید.<ref name=":23">{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۵۸}}</ref>

آورده‌اند که در روز [[۶ رمضان|ششم ماه رمضان]] سال [[۲۰۱ (قمری)|۲۰۱]] هه‍. ق، مأمون، مجلسی عظیم تدارک دیده و صندلی خاصی را در کنار منبر خود برای علی بن موسی فراهم کرد، بزرگان، اشراف و سادات شهر را نیز دعوت نمود. پس از اعلام ولایتعهدی علی بن موسی،‌موسی، مأمون پسرش [[عباس بن مأمون|عباس]] را امر به بیعت کرد و بعد از آن،‌آن، سایر مردم بیعت نمودند. سپس به دستور مأمون، بدره‌های زر آورده شد و جوایز زیادی به مردم بخشید.<ref>{{پک|قمی|۱۳۸۶|ک=منتهی الآمال|ص=۴۰۳|ج=۲}}</ref>

پس از مراسم ولایتعهدی که در ششم ماه رمضان رخ داد و [[عید فطر]] فرارسید، مأمون پیامی را برای علی بن موسی فرستاد تا [[نماز عید|نماز عید فطر]] را بخواند. علی بن موسی در پاسخ به مأمون پیغامی فرستاد مبنی بر اینکه شرط قبول ولایتعهدی،‌ولایتعهدی، عدم دخالت در اینگونه امور بود؛ بنابراین مرا از این کار معاف کن. مأمون نیز در پیغامی دیگر دلیل اصرار خود را شناساندن مقام علی بن موسی به مردم معرفی کرد و تقاضا کرد تا این کار صورت گیرد. این پیغام‌نگاری‌ها پیوسته در جریان بود تا اینکه علی بن موسی پذیرفت تا نماز عید را اقامه کند. در روز عید، علی بن موسی با آداب خاصی از منزل خارج شد که احساسات عموم مردم شهر را برانگیخت؛ شدت احساسات به قدری بود که مأمون، با فرستادن پیغام به علی بن موسی، وی را از اقامه نماز عید منصرف نمود.<ref>{{پک|قمی|۱۳۸۶|ک=منتهی الآمال|ص=۴۰۷|ج=۲}}</ref>

پس از انتصاب علی بن موسی به ولایتعهدی و بعد از مدت اندکی، خشک‌سالی پدید آمد و قحطی شد. مأمون از علی بن موسی تقاضا کرد تا [[نماز (اسلام)|نماز باران]] خوانده شود. علی بن موسی نیز پذیرفت تا روز دوشنبه، به بیابان رفته و نماز باران بخواند. در روز موعود، علی بن موسی با کیفیت مخصوصی از منزل خارج شد و به همراه جمع عظیمی راهی بیابان شدند و سپس آداب نماز را برپا داشته و نماز را برگزار نمودند؛ در نهایت علی بن موسی دست به آسمان برده و دعایی خواند و از خداوند نزول برکت و باران را طلب نمود، یکی از حضار نقل کرده استکرده‌است که پس از اتمام دعای علی بن موسی، ابرها حرکت کرده و رعد و برق پدید آمد و مردم به جنب و جوش آمدند تا قبل از شروع باران به منازلشان باز گردندبازگردند. پس از نماز باران و بزرگ شدن علی بن موسی در دید مردمان، اطرافیان مأمون به علی بن موسی اتهام جادوگری زدند و از او به بدی یاد کرده و به مأمون گوشزد کردند که این اتفاقات می‌تواند سبب ضعیف شدن حکومت را فراهم سازد.<ref name=":02">{{پک|رحمانی‌زاده|۱۳۹۷|ک=نماز باران و کارکردها|ص=۲۶-۳۱۲۶–۳۱|ج=}}</ref>

وقتی علی بن موسی به خراسان احضار شد و با بی‌میلی، منصب جانشینی مأمون را پذیرفت؛<ref name=":123">{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۶۷}}</ref><ref>{{پک|Meri||||2006|ف=|ک=Medieval Islamic Civilization: A-K, index|زبان=en|ج=|ص=|ref=left-to-right}}</ref> مأمون، [[زید بن موسی]] (برادر علی بن موسی ملقب به زیدالنار) را که در مدینه دست به شورش زده بود و یا به شورشیان کمک نمود،<ref name=":10">{{پک|سیدنژاد|1388|ک=زندگيزندگی‌نامه نامه زيدزید بن موسيموسی بن جعفر|ص=}}</ref> به قصرش در مرو احضار کرد و او را به احترام علی بن موسی آزاد نمود.<ref>{{پک|Fadlallah||||2014|ف=|ک=Imam ar-Ridha’, A Historical and Biographical Research|زبان=en|ج=|ص=|ref=left-to-right}}</ref> برخی معتقدند وی از زندان عباسیان در بغداد گریخت و به نزد علی بن موسی و مأمون آمد تا امان بطلبد. [[شیخ صدوق|صدوق]] در [[عیون اخبار الرضا]] از قهر علی بن موسی با وی یاد کرده و نقل می‌کند که علی بن موسی قسم خورد تا زنده است با زید بن موسی به سبب رفتارهایش، هرگز سخن نگوید. همچنین در مناقب آمده استآمده‌است که علی بن موسی حتی جواب سلام وی را نیز نمی‌داد.<ref name=":10" /> همچنین نقل شده استشده‌است که روزی، علی بن موسی در جمعی سخنرانی می‌کرد، در این‌هنگام شنید که زید در میان جمعیت از خودش تعریف می‌کرد که من چنین و چنانم؛ رضا پس از سرزنش برادرش ایراد کرد که: «... فرزندان علی و فاطمه محترم و برگزیده هستند، فقط وقتی احکام خداوند را پاس داشته و خود را از خطا و گناه بازدارند. گمان کردی مثل [[موسی کاظم|موسی بن جعفر]] یا [[سجاد|علی بن حسین]] هستی؟ در حالی که آن‌ها سختی‌های زیادی را در راه خدا متحمل شده و شب و روز به درگاه خداوند دعا می‌کردند. گمان کردی بدون رنج چیزی بدست خواهی آورد؟ بدان که اگر کسی از بین ما اهل بیت کار نیکی انجام دهد، دو برابر ثواب کسب می‌کند چون علاوه بر کار خیر، آبروی محمد را حفظ کرده‌است. به همین ترتیب اگر گناهی مرتکب شود در واقع دو گناه مرتکب شده چون علاوه بر گناه، آبروی [[محمد]] را نادیده گرفته‌است. ای برادر! هر که خدا را طاعت کند از ماست و کسی که گناهکار باشد از ما نیست. خداوند دربارهٔ فرزند [[نوح]] که پیوند معنوی خود را با پدرش از دست داده بود فرمود: او از اهل تو نیست…»<ref name=":10" />

[[علی‌اکبر دهخدا|دهخدا]]، قدمگاه را به مکانی که پای پیامبر، امام یا قدیس دیگری به آن‌جا رسیده باشد و یا گمان رود که اثر پایی که در سنگ و مانند آن دیده می‌شود جای پای پیامبر و یا امامی است معنا کرده‌است.<ref>دهخدا، ذیل کلمه قدمگاه</ref> در بین مسیر مدینه تا مرو، خصوصاً در مناطق ایران، قدمگاه‌هایی را به علی بن موسی نسبت می‌دهند که عموماً مورد احترام اهالی منطقه و علاقمندان علی بن موسی بوده و هست. از جمله مشهورترین این موارد، قدمگاهی در ۲۶ کیلومتری شهر نیشابور است.<ref>{{پک|عرفان‌منش|۱۳۷۶|ک=جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا|ص=۱۳۳}}</ref> از دیگر قدمگاه‌ها می‌توان به «[[قدمگاه فراشاه]]» یا ده شیر در روستای فُراشاه [[استان یزد]] (مسیر یزد - [[ابرکوه]]) واقع در هشت کیلومتری [[شهرستان تفت]]،<ref>خبرگزاری رضوی، {{پک/بن|رضوی|ک=قدمگاه فراشاه}}</ref>، «قدمگاه امام رضا» در [[بهبهان]]، «قدمگاه ابرقو» در [[ابرکوه]] و «قدمگاه خرانق» در مشهدک (محلی در ۶۰ کیلومتری شهر یزد) اشاره کرد.<ref>علی جلیلی، {{پک/بن|ایسنا3|ک=جغرافیای ‌سفرسفر امام رضا}}</ref> [[رسول جعفریان|جعفریان]] در ذکر قدمگاه‌های علی بن موسی در ایران، به موارد دیگری نیز اشاره می‌کند؛ از جمله: «مسجد امام رضا» در [[اهواز]]،‌، «مسجد امام رضا» در روبروی پل شوشتر، «قدمگاه علی بن موسی» در کنار رودخانه شطیط [[شوشتر]]، دو قدمگاه به نام «شاخراسون» در [[دزفول]] و شوشتر، قدمگاه «امام ضامن» در شوشتر، «قدمگاه امام رضا» در جنوب آبادی [[کهنک (دزفول)|کهنک شوشتر]]، [[مسجد فرط]] یا پتک معروف به «صومعه امام رضا» در یزد، «مسجد قدمگاه» در محله [[مالمیر (یزد)|مالمیر]] یزد، «[[موم رضا]]» در روستای [[بافران]] [[نائین]]، «مسجد قدیمان» در نائین،‌نائین، «حمام رضا» در نیشابور و «منزل پسندیده» در نیشابور.<ref>{{پک|جعفریان|۱۳۸۱|ک=حیات فکری و سیاسی ائمه|ص=۴۶۴-۴۶۹۴۶۴–۴۶۹}}</ref>

داستان مشهوری دربارهٔ ضمانت آهو توسط علی بن موسی نزد عامه مردم مشهور است؛ داستان چنین است که روزی صیادی در بیابان آهویی را دنبال می‌کند. از روی اتفاق آهو به علی بن موسی که در آن حوالی -به نقلی صحرای [[سمنان]]- حضور داشته، پناه می‌برد؛ علی بن موسی حاضر می‌شود مبلغی را به آن شکارچی بپردازد تا او آهو را آزاد سازد، ولی صیاد نمی‌پذیرد. در این هنگام آهو به زبان می‌آید و به علی بن موسی می‌گوید من دو بچه شیرخوار دارم که گرسنه‌اند و چشم به‌راه‌اند؛ شما ضمانت مرا بکنید تا به لانه خود بروم و آنها را شیر دهم و برگردم. علی بن موسی هم ضمانت آهو را می‌کند و آهو می‌رود و بعد از مدتی بازمی‌گردد، شکارچی که این وفای به عهد آهو را دیده، منقلب می‌شود و آهو را آزاد می‌سازد.<ref>{{پک|میرآقایی|۱۳۹۱|ک=ضامن آهو و تجلی آن در شعر فارسی|ص=۱۱}}</ref> بین شهرهای سمنان و [[دامغان]] در استان سمنان، منطقه‌ای به نام [[گردنه آهوان|آهوان]] مشهور است که به گفته برخی، محل اتفاق افتادن این رویداد، همان ناحیه ‌می‌باشدمی‌باشد.<ref>{{پک|میرآقایی|۱۳۹۱|ک=ضامن آهو و تجلی آن در شعر فارسی|ص=۱۲}}</ref>

[[شیخ صدوق]] در [[عیون اخبار الرضا]] آورده‌است، وقتی علی بن موسی در نیشابور و در محله‌یمحلهٔ غربی (ناحیه‌ای معروف به لاشاباد) به منزل یکی از دوستدارانش وارد شد، در گوشه‌ای از خانه با دست خود بادامی را کاشت و از برکت دست وی، در ظرف یکسال درختچه‌ای شد و بار داد و مردم از بادام‌های این درخت برای شفای بیماران خود استفاده می‌نموده و شفا می‌یافتند.<ref name=":5">{{پک|خرازی|۱۳۸۷|ک=زندگانی چهارده معصوم|ص=۴۱۵}}</ref>

«پدرم [[موسی کاظم]] از پدرش [[جعفر صادق]] از پدرش [[محمد باقر]] از پدرش [[علی زین‌العابدین|علی زین العابدین]] از پدرش [[حسین بن علی|حسین شهید کربلا]] از پدرش [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب]] روایت کرده‌است که گفت: عزیز و نور چشمانم، [[محمد|رسول خدا]] صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: [[جبرئیل]] حدیث کرد مرا و گفت شنیدم پروردگار سبحانه و تعالی می‌فرماید: کلمهٔ لا اله الا الله دژ استوار من است، پس هر کس وارد آن شود، از عذابم محفوظ است.»<ref name=":5" /></blockquote>امام چند قدمی حرکت کرد و سپس برگشت و اضافه کرد:<blockquote>«به شرطی و شروطی! و من از شروطش هستم.»<ref name=":5"/></blockquote>

[[پرونده:Sanctuary 2.jpg|بندانگشتی|305x305پیکسل|عکسی از مرقد علی بن موسی الرضا در مشهد]]مأمون گمان می‌کرد با انتصاب علی بن موسی به جانشینی‌اش، مشکل علویان برای حکومتش را حل خواهد کرد، اما پس از متقاعد کردن علی بن موسی برای پذیرش ولایتعهدی، متوجه محبوبیت بیش از پیش علی بن موسی نزد شیعیان شد. به‌علاوه حزب مخالفش در [[بغداد]] از اینکه می‌دیدند نه تنها مأمون، علی بن موسی را به جانشینی‌اش نصب کرده، بلکه رنگ پرچم عباسیان را هم به سبز تغییر داده‌است؛ عصبانی بودند. آن‌ها نگران بودند که امپراتوری اسلامی از چنگشان رها شده، به دست ایرانی‌ها بیفتد. این بود که در بغداد گرد هم جمع شده تا مأمون را از خلافت خلع کرده و با عمویش، [[ابراهیم بن مهدی]]، بیعت کنند.<ref name="Donaldson"/> وقتی این خبر به مرو رسید، علی بن موسی مأمون را نصیحت کرده تا او را از ولایتعهدی خلع کند. مأمون اما در عوض، تصمیم گرفت به بغداد برگشته و از حقش دفاع کند.<ref name="Donaldson" /> با این حال وقتی مأمون و همراهانش به [[سرخس]] رسیدند، فضل بن سهل -وزیر مأمون- توسط تعدادی از سران ارتشی ترور شد. آنها ادعا کردند که از مأمون برای این کار دستور گرفتند.<ref name="madelung" /> و دو روز بعد وقتی کاروان مأمون به [[توس]] رسید، علی بن موسی بیمار شد و از دنیا رفت. مأمون دستور داد او را در کنار مقبره پدرش [[هارون الرشید]] دفن نمایند. مأمون در مراسم تشییع علی بن موسی بی‌تابی زیادی از خود نشان داد و دستور داد تا کاروان برای سه روز در آنجا بماند. منابع شیعه دلیل بیماری علی بن موسی را مسمومیت بر اثر زهر دانسته‌اند.<ref name="al-Qarashi" /> به نوشتهٔ [[ویلفرد مادلونگ|مادلونگ]]، مرگ نابهنگام وزیر و جانشین مأمون، که حضورشان درهای آشتی مأمون با حزب مخالف نیرومندش در بغداد را به رویش می‌بست را می‌بایست به عنوان دلیلی بر این نظریه که مأمون در قتل آن‌ها دستی داشته‌است، تلقی کرد.<ref name="madelung"/> هرچند مادلونگ در مقاله علی الرضا این احتمال را داده‌است، اما احتمال مرگ طبیعی علی بن موسی را با استناد به روایتی که [[محمد بن جعفر الصادق|محمد بن جعفر]] پیکر علی بن موسی را وارسی کرده است؛کرده‌است؛ تقویت می‌کند. این در حالیست که روایات دیگری بر مبنی بر مسمویت علی بن موسی در منابع شیعه و سنی گزارش شده استشده‌است. در این بین برخی منابع شیعی، مسمویت را پذیرفته ولی در دخالت مأمون با این ترور تردید کرده‌اند.<ref>{{پک|قمزاده|۱۳۹۳|ک=ترجمه و نقد مقاله مادلونگ|ص=۱۱۰}}</ref> در این بین برخی منابع اهل سنت مرگ علی بن موسی را به سبب بیماری بر اثر خوردن انگور بسیار دانسته‌اند. نخستین گزارش در اینباره از جانب محمد بن جریر طبری در تاریخش نقل شده‌است.<ref>{{پک|چنارانی|۱۳۹۱|ک=امام رضا از دیدگاه اهل سنت|ص=۱۱۸}}</ref> در بین منابع تاریخی اهل سنت، منابعی چون ''[[تذکره الخواص|تذکرة الخواص]]'' ابن جوزی، ''[[مرآه الجنان|مرآه الجنان]]'' یافعی، ''[[صواعق المحرقه|صواعق المحرقه]]'' ابن حجر و ''وسیله الخادم الی المخدوم'' خنجی؛ به مسمویت علی بن موسی در طوس و درگذشت وی بر اثر این مسمویت اشاره کرده‌اند، البته به شیوه مسمویت و عامل آن اشاره‌ای ننمودند.<ref name=":11">{{پک|چنارانی|۱۳۹۱|ک=امام رضا از دیدگاه اهل سنت|ص=۱۱۹}}</ref> در کنار این اقوال، برخی دانشمندان اهل سنت، علاوه بر اعلام مسمومیت به عنوان سبب مرگ علی بن موسی، عامل این مسمویت را نیز مأمون معرفی کرده‌اند، از جمله آنان می‌توان به قول: [[تقی‌الدین مقریزی|مقریزی]] در ''المقفی الکبیر''، خود او در ''النقود الکبیر''، [[ابن حبان]] در ''الثقات''، صفدی در ''[[الوافی بالوفیات|الوافی بالوقیات]]''، [[ابوالفرج اصفهانی]] در ''[[مقاتل الطالبین|مقاتل الطالبین]]''، [[ابن عظیمی]] در ''تاریخ حلب''، ترمانینی در ''احداث التاریخ الاسلامی بترتیب السنین'' و [[سلیمان بن ابراهیم بن قندوزی|قندوزی]] در ''[[ینابیع الموده|ینابیع المودة]]'' اشاره کرد.<ref name=":11" />

در مورد شیوه مسموم شدن علی بن موسی، گزارش‌های مختلفی وجود دارد. [[شیخ مفید|مفید]] در ''[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد|ارشاد]]'' و [[شیخ صدوق|صدوق]] در ''[[عیون اخبار الرضا|عیون اخبار الرضا]]'' آورده‌اند که مأمون بعد از اینکه از یکی از غلامانش به نام بشیر خواست تا به دستانش زهر بمالد، سپس نزد علی بن موسی رفت و پس از احوالپرسی، از بشیر خواست برایشان اناری را آب‌گیری کند و آن را به دست خود به علی بن موسی خوراند.<ref>{{پک|محمدی اشتهاردی|۱۳۷۰|ک=سوگنامه آل محمد|ص=۱۱۹}}</ref> صدوق و مفید و [[ابن جوزی]] گزارشی را از شخصی به نام محمد بن جیم نقل می‌کنند که وی با قرار دادن چند روزهٔ سوزن‌های زهرآلود در حبه‌های انگور و آوردن آن نزد علی بن موسی، وی را مسموم ساخته‌است.<ref>{{پک|محمدی اشتهاردی|۱۳۷۰|ک=سوگنامه آل محمد|ص=۱۲۰}}</ref>

در منابع تاریخی، برای علی بن موسی دو همسر به نام‌های [[سبیکه]] و ام‌حبیبه ذکر شده‌است. سبیکه، کنیزی منسوب به نوبه -از نواحی مصر- و از دیگر نام‌های او، سبیکه نوبیه و خیزران بوده‌است. متون تاریخی وی را از خاندان [[ماریه|ماریه قبطیه]] -همسر [[محمد|پیامبر اسلام]]- دانسته‌اند.<ref name=":4" /> ام حبیبه نیز دختر مأمون عباسی بود که پس از ماجرای [[ولایتعهدی علی بن موسی الرضا|ولایتعهدی علی بن موسی]]، به عقد وی درآمد.<ref>{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۸۴}}</ref> مسعودی در اینکه ام حبیبه خواهر مأمون است یا دختر وی، تردید دارد ولی خواهر بودن وی را برای مأمون قوی‌تر می‌داند.<ref>حوزه نت، {{پک/بن|حوزه نت3|ک=ازدواج‌های اهل بیت}}</ref>

در شماره و اسامی فرزندان علی بن موسی، اختلاف است، گروهی آنها را شش تن (پنج پسر و یک دختر) به نام‌های [[محمد قانع|محمّد قانع]]، حسن، جعفر، ابراهیم، [[شاهزاده حسین (قزوین)|حسین]] و فاطمه (عایشه) گزارش کرده‌اند. [[سبط بن جوزی]] در [[تذکره الخواص|تذکره الخواصّ]] آنان را چهار تن، که با حذف حسین، به شرح سابق نام برده‌است؛ امّا [[شیخ مفید]] بر این باور است که علی بن موسی را، فرزندی جز محمد جواد نبوده‌نبوده و [[ابن شهرآشوب]] و [[شیخ طبرسی|طبرسی]] در [[اعلام الوری]]، نیز بر همین اعتقاد است. در کتاب [[العدد القویه|العُدد القویّه]] تعداد فرزندان علی بن موسی دو فرزند پسر، به نام‌های محمّد و موسی، ذکر شده‌است؛ و آنچه در کتاب قرب‌الاسناد آمده‌،آمده، این قول را تقویت می‌کند. در کتاب قرب‌الاسناد آمده‌است که بزنطی از علی بن موسی سؤال کرد: «در چند سال پیش پرسیدم که جانشین شما کیست؟ فرمودید فرزندم، و در آن روز فرزند نداشتید، و اکنون خداوند به شما دو فرزند عطا فرموده‌است، کدام یک از این دو جانشین شماست؟». در کتاب [[عیون اخبار الرضا|عیون اخبارالرضا]] آمده که علی بن موسی الرضا دختری به نام فاطمه داشته‌است.<ref>{{پک|فضل‌الله|۱۳۸۱|ک=تحلیلی از زندگانی امام رضا|ص=۴۴}}</ref> [[عباس قمی|شیخ عباس قمی]] نیز مدعی است که در کتب انساب، دختری به نام فاطمه برای علی بن موسی گزارش شده‌؛شده؛ این دختر همسر محمد بن جعفر بن قاسم بن اسحاق بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب بوده و مادر حسن بن محمد بن جعفر است.<ref>{{پک|قمی|۱۳۸۶|ک=منتهی الآمال|ص=۴۳۵|ج=۲}}</ref> به گفته سید علی مقدم قوچانی، همه این فرزندان جز [[محمد تقی]] در زمان حیات علی بن موسی، وفات کرده‌اند.<ref>خبرگزاری شبستان، {{پک/بن|شبستان3|ک=تعداد فرزندان امام رضا}}</ref>

یکی از مسائلی که از زندگانی علی بن موسی الرضا در منابع یاد شده‌،شده، انکار نسبت پدری-فرزندی علی بن موسی و [[محمد تقی]] است. خاستگاه این شبهه، فاصله زمانی ۳۰ ساله بین ازدواج علی بن موسی و به‌دنیا آمدن محمد تقی است. همین شبهه سبب شد تا برخی به امامت علی بن موسی شک نمایند؛ چرا که معتقد بودند [[امام]] باید صاحب فرزند باشد. دلیل دیگر این انکار، تفاوت رنگ پوست بین این پدر و فرزند بود؛ آنطور که منابع منعکس کرده‌اند، رنگ پوست محمد تقی به مقدار زیادی تیره بوده استبوده‌است.<ref name=":8" /> بنابر گزارشی که [[شیخ کلینی|کلینی]] در [[کتاب کافی|کافی]] نقل می‌کند، [[علی بن جعفر صادق|علی بن جعفر]] با اعتراف بر ظلمی که خود به همراه عمو‌هاعموها و برادران علی بن موسی الرضا بر وی روا داشته‌اند، داستان را اینگونه شرح می‌دهد که وقتی رنگ دگرگون محمد تقی را دیدیم، به علی بن موسی شکایت بردیم که در میان خاندان ما، امامی که رنگش دگرگون باشد نبوده استنبوده‌است و علی بن موسی پاسخ داد، این فرزند، زاده من است. اما اقوام علی بن موسی به این حرف قانع نشدند و تقاضای داوری [[قیافه‌شناسی|قیافه‌شناس]] را مطرح کردند. علی بن موسی از مباشرت در چنین کاری استنکاف کرد ولی آنها را مختار قرار داد که هرچه می‌خواهند بکنند. در نهایت در روزی مشخص، همگان جمع شدند و برای اطمینان بیشتر، بر علی بن موسی لباس مبدل تن کرده و با صحنه‌سازی او را باغبان منزل معرفی نمودند و به وی گفتند در باغ مشغول کار شود، سپس همگی در اتاق جمع شدند. در نهایت قیافه‌شناس، بررسی‌های خود را انجام داد و اعلام کرد که پدر این فرزند در اتاق نیست، اما عموهای این فرزند و عموهای پدرش در اینجا حاضر هستند؛ سپس اعلام کرد که اگر کسی پدر این فرزند باشد، آن باغبانی است که رد پایش را در باغچه دیده‌ام. با این سخن قیافه‌شناس همگی به اشتباه خود پی‌برده و به امامت محمد بن علی الجواد اقرار کرده و از علی بن موسی معذرت خواستند.<ref name=":8">{{پک|نورمحمدی|۱۳۹۵|ک=نقد و بررسىبررسی محتوايىمحتوایی گزارش انتساب امام جواد|ص=۷۴-۸۰۷۴–۸۰|ج=}}</ref>

به گفتهٔ دونالدسون، علی بن موسی بیست یا بیست و پنج سال سن داشت وقتی بعد از پدرش به منصب امامت رسید. هجده سال بعد مأمون تصمیم گرفت با منصوب کردن او به جانشینی اش حمایت گروه‌های مختلف شیعه را به سمت خود جلب کند.<ref name="Donaldson" /> علاوه بر تصریح به امامتش توسط موسی کاظم، دلایل دیگری بر امامتش اقامه شده‌است، از جمله: تصریح [[محمد|پیامبر اسلام]] به بر امامتش و وجود نامش در [[حدیث لوح فاطمه|لوح فاطمه زهرا]]، گستردگی علم و آگاهی او، [[عصمت]] وی و [[معجزه|معجزاتی]] که از او گزارش شده و...و…<ref>{{پک|ضیائی|۱۳۹۱|ک=دانشنامه کلام اسلامی|ص=۷۴|ج=۱}}</ref>

در اولین جلسه مناظره‌ای که مأمون تدارک دیده بود، مامونمأمون پس از معرفی علی بن موسی الرضا به حاضرین، از [[جاثلیق]] مسیحی به شرط انصاف و عدم خروج از مسیر عدالت، تقاضای مناظره با علی بن موسی را مطرح کرد. جاثلیق نیز در جواب درخواست مأمون اشکالی را مطرح کرد که چگونه با کسی مناظره کنم در حالی‌که او از کتابی سخن می‌گوید که من قبولش ندارم و از پیامبری نقل قول می‌کند که او را به نبوت نمی‌شناسم. این سخن جاثلیق با واکنش علی بن موسی مواجه و به او اطمینان داده شد که استدلال علی بن موسی از روی کتاب [[انجیل]] است. سپس مناظره‌ای بین آن دو صورت گرفت و جاثلیق در نهایت به اشتباه بودن تثلیث آگاه شد و به وحدانیت خدای یگانه اعتراف نمود و ساکت گردید.<ref>{{پک|مکارم شیرازی|۱۳۸۸|ک=مناظرات تاریخی امام رضا|ص=۲۹}}</ref>

پس از پایان مناظره با جاثلیق مسیحی، علی بن موسی رو به [[رأس جالوت]] (عالم یهودی) رو کرد و از وی خواست تا سؤال مطرح کند؛ پس از سؤال و جواب‌های رأس جالوت دربارهٔ نبوت [[محمد]] و نبوت [[عیسی]]، سرآخر رأس جالوت به دین اسلام و مذهب علی ابن موسی الرضا ایمان پیدا می‌کند.<ref>{{پک|مکارم شیرازی|۱۳۸۸|ک=مناظرات تاریخی امام رضا|ص=۳۵}}</ref> بر این حدیث، شرح‌های بسیاری نوشته شده‌است که قدیمی‌ترین آن‌ها متعلق به [[قاضی سعید قمی]] است. [[میرزای قمی]] و ملا عبدالصحاب محمد ابن احمد نراقی نیز بر این حدیث شروحی نوشته‌اند.<ref>{{پک|نراقی|۱۲۹۷|ک=شرح حديثحدیث رأس الجالوت|ص=۱}}</ref>

''[[رساله ذهبیه|]]''رساله ذهبیه'']] یا ''طب الرضا''، رساله‌ای در طب و حفظ سلامتی است که به دستور [[مأمون]] و به قلم علی بن موسی الرضا نوشته شده‌است.<ref name="madelung"/><ref name="al islam">{{cite book|last=Muhammad Jawad Fadlallah|first=|date=|title=Imam ar-Ridha’, A Historical and Biographical Research|url=http://www.al-islam.org/imam-ar-ridha-a-historical-and-biographical-research-muhammad-jawad-fadlallah|others=Yasin T. Al-Jibouri|location=|website=Al-islam.org|publisher=|page=|isbn=|accessdate=18 June 2014}}</ref> این کتاب که رساله ذهبیه (رساله طلایی) نام گرفته، در مورد علم پزشکی است و از آنجا که به دستور مأمون آن را با آب طلا نوشته‌اند، یکی از گران‌بهاترین رساله‌های پزشکی می‌باشد.<ref name="madelung"/> در این رساله توضیح داده شده‌است که زندگی انسان وقتی به خطر می‌افتد که [[صفرا]]ی زرد، صفرای سیاه و بلغم نامتوازن شوند. تغذیه درست و داروهای سنتی می‌توانند در درمان این ناموزونی مناسب باشند. از سخنان علی بن موسی است که می‌گوید: «گمان می‌کنید جثهٔ کوچکی هستید؟ در حالی که جهان عظیم خودش را در شما پنهان کرده‌است.»<ref name="al-Qarashi">{{پک|al-Qarashi||||2012|ف=|ک=The life of Imām 'Ali Bin Mūsā al-Ridā|زبان=en|ج=|ص=|ref=left-to-right}}</ref> در سندیت این کتاب، ابهاماتی وجود دارد که اعتبار آن را مورد تردید و خدشه قرار داده‌است؛ از جمله کسانی که به اعتبار این کتاب با دید تردید نگریسته، [[محمدباقر مجلسی]] است.<ref>{{پک|عبادی|۱۳۹۰|ک=تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری|ص=۱۲۵-۱۳۰۱۲۵–۱۳۰}}</ref>

[[صحیفه رضویه|''صحیفة الرضا'']] یا ''صحیفه رضویه''، مجموعه‌ای از احادیث منتسب به علی بن موسی الرضا است که به وسیلهٔ عبدلله بن احمد بن عامر که او آن‌ها را از پدرش احمد و پدرش از علی بن موسی الرضا در سال ۱۹۴ هجری در مدینه شنیده‌است، روایت شده‌است.<ref name="madelung"/> این مجموعه شامل احادیث مختلف در موضوعاتی از قبیل نیایش به درگاه خداوند، اهمیت پنج وعده نماز و نماز میّت، فضایل اهل بیت پیغمبر، همچنین دربارهٔ هر یک از [[اهل بیت|اهل‌ بیت]] پیامبر، تقویت روابط خویشاوندی، خطر تقلب، غیبت و یاوه گویی و غیره به نگارش درآمده‌است.<ref name="al-Qarashi"/>

''[[عیون اخبار الرضا|]]''عیون اخبار الرضا'']] کتابی است که نویسنده آن، ابن بابویه، معروف به [[شیخ صدوق]]، هر چیزی را که دربارهدربارهٔ علی بن موسی الرضا روایت شده را کنار هم جمع‌آوری کرده‌است. مناظرات دینی و احادیثی که از علی بن موسی نقل شده، چرایی انتخاب نام وی، همچنین روایات مربوط به مرگ و معجزاتی که در [[حرم امام رضا|حرمش]] واقع شده از موضوعات این کتاب می‌باشد.<ref name="chittick"/> در این کتاب، رساله‌های مختصری نیز از علی بن موسی نقل شده‌است.

شاعران شیعی، به جهت ارادت و محبتشان به امامان و اهل بیت آنان، و همین‌طور با چراغ سبز نشان دادن دین و آموزه‌های اسلام نسبت به سرودن شعر دربارهدربارهٔ امامان خویش، اهتمام خاصی نشان‌داده‌اند. علی بن موسی الرضا نیز به عنوان هشتمین امام شیعیان، در نظر آنان بزرگ جلوه کرده و نسبت به سرودن در رثا، مدح و نوحه او خود را ملزم دانسته‌اند. شگفت‌آور آنجاست که سرودن در مدح امامان شیعه، مخصوص به منابع و شاعران شیعی نبوده و در دیوان شاعرانی که اصطلاحاً سفله ستا و مداح اهل زور و زر و سلاطین بودند نیز اشعاری در مدح و فضیلت بزرگان دین اسلام گزارش شده‌است. با این حال تا قبل از عصر صفویان، در این زمینه به اشعار زیادی دست نخواهیم یافت، چرا که تعصبات مذهبی قرن پنجم و ششم، سبب شد تا این اشعار ثبت و ضبط نشده یا دستخوش تحریف قرار گیرند.<ref>{{پک|احمدی بیرجندی|۱۳۷۷|ک=مدایح رضوی در شعر فارسی|ص=۱۴}}</ref> افرادی چون [[سنایی|سنائی]]، [[ابن یمین]]، [[وحشی بافقی]]، [[عبدالجواد ادیب نیشابوری|ادیب نیشابوری]]، [[حسن کاشی]]، [[ابن حسام خوسفی|ابن حسام]]، [[جامی|عبدالرحمن جامی]]، [[حزین لاهیجی]]، [[وصاف شیرازی|وصال شیرازی]]، [[ادیب‌الممالک فراهانی|ادیب الممالک]] و… از جمله شاعرانی می‌باشند که در مدح علی بن موسی؛ اشعاری سروده‌اند.<ref>{{پک|احمدی بیرجندی|۱۳۷۷|ک=مدایح رضوی در شعر فارسی|ص=۱۷}}</ref>

از معروفترین و قدیمی‌ترین اشعاری که دربارهدربارهٔ وی سروده شده‌است، شعر [[دعبل خزاعی|دعبل خزائی]] است. دعبل که شیعه مذهب بود، برای دیدار با علی بن موسی، راهی مرو شد و در دیداری که با وی داشت، شعری مفصل سرود که به «[[قصیده تائیه]]» و «[[مدارس الآیات]]» مشهور شد. این شعر در مدح پیامبر اسلام، ائمه اطهار و ابراز اعتقادات شیعی بود.<ref>{{پک|قربانی|۱۳۹۳|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=ذیل عبارت دعبل خزائی}}</ref>

اهم کتبی که به زندگی علی بن موسی الرضا پرداخته‌اند، کتاب ''[[عیون اخبار الرضا]]،'' تألیف [[شیخ صدوق]] است که به زندگی‌نامه، شرح احوال و نقل اقوال وی از طریق نقل روایات شیعی پرداخته‌است.<ref>خبرگزاری شبستان، {{پک/بن|شبستان1|ک=کتابشناسی امام رضا}}</ref> کتاب پراهمیت دیگر در این زمینه، کتاب ''[[الحیاة السیاسیة للامام الرضا|]]''الحیاة السیاسیة للامام الرضا'']] تألیف [[سید جعفر مرتضی عاملی]] است؛ نگارنده این اثر در ۴ بخش زندگی سیاسی علی بن موسی را بررسی و ارزیابی کرده استکرده‌است. وی در بخش اول کتاب، چگونگی پدید آمدن دولت عباسی و سیاست‌های آن را تشریح می‌کند و در بخش دوم بحث علل و شرایط بیعت علی بن موسی را به میان می‌آورد . مواضع وی در ارتباط با مامون،مأمون، و اقدامات مامونمأمون و قتل علی بن موسی مباحث بخش‌های چهارم و پنجم کتاب هستند.<ref>سمانه دولت‌آبادی، {{پک/بن|تبیان1|ک=کتابشناسی امام رئوف}}</ref>

کتاب‌های بسیاری با موضوع [[ولایتعهدی علی بن موسی الرضا]] به رشته تحریر درآمده است، از جمله اهم آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: [[بیعة الامام الرضا|''بیعة الامام الرضا (ع)'']] تالیفتألیف [[سید جعفر مرتضی عاملی]]، کتاب [[ولایتعهدی امام رضا (کتاب)|''ولایتعهدی امام رضا علیه‌السلام'']] نوشته [[مرتضی مطهری]]، ''[[ولایة العهد بین الامام و المأمون]]'' تألیف [[جواد شهرستانی (روحانی)|سید جواد شهرستانی]]، [[نگاهی به زندگی و ولایتعهدی امام رضا|''نگاهی به زندگی و ولایتعهدی امام رضا (ع)'']] تألیف محمدعلی امینی و [[فرصت ولایتعهدی امام رضا در نشر معارف اسلامی|''فرصت ولایتعهدی امام رضا (ع) در نشر معارف اسلامی'']] به قلم [[محمدتقی فلسفی]].

در این بین،‌بین، کتاب‌هایی نیز به شخص علی بن موسی الرضا منسوب است؛ از جمله این کتب، [[صحیفه رضویه|''ص‍ح‍ی‍ف‍ه ال‍رض‍ا'']] در ذکر نماز و ادعیه؛ ''[[فقه الرضا|]]''فقه الرضا'']] در بیان احکام فقهی؛ ''[[رساله تمام الشریعه المصطفویه فی اصول الدین|]]''رساله تمامدر الشریعهاعتقادات؛ المصطفویه فی اصول الدین'']] در اعتقادات؛ [[رساله ذهبیه|]]''رساله ذهبیه'']] در طب می‌باشد.

در زمینه ادبیات و هنر نیز،‌نیز، کتب فراوانی نگارش یافته، از جمله این موارد ''داستان ولایت عشق'' که بعدها از روی آن فیلمنامه فیلم [[ولایت عشق (فیلمنامه)|ولایت عشق]] که اثر مهدی فخیم‌زاده استفخیم‌زاده‌است نگارش یافت؛ و «''رضا، رضا، داستانی بر اساس زندگی امام رضا (ع)''» نوشته فریبا کلهر می‌توان نام برد. رمان داستانی سعید تشکری با نام «''ولادت''» داستان دو شبان خراسانی است که یکی کاتب و دیگری صحاف است. این دو فرزند خوانده‌های خود را که در ویرانه‌های شوش دانیال پس از دیدار با مولای خود [[موسی کاظم]] در پی کشتاری که عباسیان برای تاراج پارسیان انجام داده‌اند می‌یابند و آنها را از بدو طفولیت در وصیتی مکتوب به نام هم می‌خوانند.  لیلا و هاتف اکنون پس از سال‌ها و مرگ این کاتب و صحاف می‌خواهند با هم ازدواج کنند، اما پرسش ساده آنها از خود این است: ما که هستیم؟ و چرا فرزند مولای پدرانشان ولیعهد تازه عباسیان است؟  لیلا و هاتف برای یافتن پاسخ خود و ازدواج با یکدیگر به مدینه می‌روند تا حقیقت امام هشتم شیعیان را بیابند و زندگی خود را آغاز کنند. رمان طولانی «''اقیانوس مشرق''» اثر ''مجید پورولی'' نیز از رمان‌های مطرح با موضوع علی بن موسی است.<ref>خبرگزاری مشرق، {{پک/بن|مشرق1|ک=کتاب‌هایی که باید خواند}}</ref> کتاب «''ضامن آهو''» که معرف ۱۱۰ اثر هنری مطرح در زمینه‌های خطاطی، تهذیب، نگاره، عکاسی و...و… می‌باشد نیز از آثار هنری است که توسط انتشارات نگاره و امام رئوف منتشر شده استشده‌است.<ref name=":9" />

در زمینه کتاب‌شناسی علی بن موسی، «''گزیده کتاب‌شناسی امام رضا (ع)''» تالیفتألیف هادی ربانی از مهمترین آثار است.

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابناحمدی منظوربیرجندی|نام=ابی الفضل جمال الدین محمدبن مکرماحمد|پیوند نویسنده=ابن منظور|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=لسانمدایح العربرضوی در شعر فارسی|کوشش=|ویرایش=|سری=اول|سال=۱۳۳۵۱۳۷۷|ناشر=دارصادربنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=بیروتمشهد|زبان=عربیفارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=10073220156148&Itemid=167&lang=fa}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پطروشفسکیپورامینی|نام=ایلیاپاولویچمحمد حسین|پیوند نویسنده=|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=پژوهشیبرمدار درآفتاب: اعلامسبک تاریخیزندگی وبر جغرافیاییمدار تاریخحیات بیهقیرضوی|کوشش=|ویرایش=|سری=دوم|سال=۱۳۴۸۱۳۹۶|ناشر=شرکتآستان کتابقدس رضوی|مکان=مشهد|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=کریم کشاورز|پیوند=httpshttp://bookswww.googleghbook.comir/booksindex.php?idoption=M4WCAwAAQBAJcom_dbook&printsectask=frontcoverviewbook&sourcebook_id=gbs_ge_summary_r13052&cadItemid=0#v=onepage&q167&flang=falsefa}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=پورامینیجعفریان|نام=محمد حسینرسول|پیوند نویسنده=|نام خانوادگی۲=|نام۲=|پیوند نویسنده۲=|نام ویراستار=|نام خانوادگی ویراستار=|پیوند ویراستار=|نشانی فصل=|نویسندگان سایر بخش‌ها=|عنوان=برمدارحیات آفتاب:فکری سبکو زندگیسیاسی برامامان مدارشیعه حیاتعلیهم رضویالسلام|کوشش=|نشانی=|نشانی بایگانی=|نوع=|ویرایش=|سری=دومیازدهم|سال=۱۳۹۶۱۳۸۱|ناشر=آستان قدس رضویانصاریان|مکان=مشهدقم|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?name=حیات%20فکری%20و%20سیاسی%20امامان%20شیعه%20علیهم%20السلام&option=com_dbook&task=viewbookreadonline&book_id=130528944&page=1&chkhashk=18A0AD00E3&Itemid=167218&lang=fa&tmpl=component#}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=جعفریانچنارانی|نام=رسولمحمدعلی|پیوند نویسنده=|نام خانوادگی۲=|نام۲=|پیوند نویسنده۲=|نام ویراستار=|نام خانوادگی ویراستار=|پیوند ویراستار=|فصل=|نشانی فصل=|نویسندگان سایر بخش‌ها=|عنوان=حیاتامام فکریرضا وعلیه سیاسیالسلام اماماناز شیعهدیدگاه علیهماهل السلامسنت|کوشش=|نشانی=|نشانی بایگانی=|نوع=دیجیتالی|ویرایش=|سری=یازدهم|سال=۱۳۸۱۱۳۹۱|ناشر=انصاریانمرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما|مکان=قمتهران|زبان=فارسی|صفحه=|گفتاورد=|پی‌نوشت=|پیوند=httphttps://www.ghbook.ir/index.php?name=حیات%20فکری%20و%20سیاسی%20امامان%20شیعه%20علیهم%20السلام&option=com_dbook&task=readonlineviewbook&book_id=8944&page=1&chkhashk=18A0AD00E313648&Itemid=218167&lang=fa&tmpl=component#}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=چنارانیحسینی کازرونی|نام=محمدعلیسید احمد|پیوند نویسنده=|نام خانوادگی۲=|نام۲=|پیوند نویسنده۲=|نام ویراستار=|نام خانوادگی ویراستار=|پیوند ویراستار=|فصل=|نشانی فصل=|نویسندگان سایر بخش‌ها=|عنوان=امامپژوهشی رضادر علیهاعلام السلامتاریخی ازو دیدگاهجغرافیایی اهلتاریخ سنتبیهقی|کوشش=|نشانیویرایش=|نشانی بایگانی=|نوع=دیجیتالی|ویرایشسری=|سال=۱۳۹۱۱۳۷۴|ناشر=مرکزموسسه پژوهش‌هایفرهنگی اسلامی صدا و سیماآیات|مکان=تهران|زبان=فارسی|صفحه=|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=https://www.ghbook.ir/?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=13648&Itemid=167&lang=fa}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=حسینی کازرونیخرازی|نام=سید احمدمحسن|پیوند نویسنده=|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=پژوهشیزندگانی درچهارده اعلاممعصوم تاریخیعلیهم والسلام: جغرافیاییقسمت تاریخمربوط بیهقیبه حضرت امام رضا (علیه السلام)|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۷۴۱۳۸۷|ناشر=موسسهمسجد فرهنگیمقدس آیاتجمکران|مکان=تهرانقم|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=3431&Itemid=167&lang=fa}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=خرازیراغب اصفهانی|نام=محسنأبوالقاسم الحسین بن محمد|پیوند نویسنده=راغب اصفهانی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=زندگانیالمفردات چهاردهفی معصومغریب علیهم السلام: قسمت مربوط به حضرت امام رضا (علیه السلام)القرآن|کوشش=صفوان عدنان الداودی|ویرایش=|سری=اول|سال=۱۳۸۷۱۴۱۲|ناشر=مسجد مقدس جمکراندارالقلم|مکان=قمبیروت|زبان=فارسیعربی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://wwwlib.ghbookefatwa.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=3431&Itemid=167&lang=fa41892/1/3}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=راغب اصفهانیراوندی|نام=أبوالقاسمقطب الحسین بن محمدالدین|پیوند نویسنده=راغبقطب اصفهانیالدین راوندی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=المفرداتألقاب فیالرسول غریب القرآنوعترته|کوشش=صفوانسید عدنانعلیرضا الداودیسیدکباری|ویرایش=|سری=اول|سال=۱۴۱۲۱۳۷۶|ناشر=دارالقلمکتابخانه آیت‌الله مرعشی|مکان=بیروتقم|زبان=عربی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://lib.efatwaeshia.ir/4189227509/1/315}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=راوندیرحمانی‌زاده|نام=قطب الدینحسین|پیوند نویسنده=قطب الدین راوندی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=ألقابنماز الرسولباران وعترتهو کارکردهای آن آن در سیره رضوی|کوشش=سیدمعصومه علیرضا سیدکباریغنی‌لو|ویرایش=|سری=۲۲|سال=۱۳۷۶۱۳۹۷|ناشر=کتابخانهفصلنامه علمی پژوهشی آیت‌اللهفرهنگ مرعشیرضوی|مکان=قممشهد|زبان=عربیفارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://lib.eshia.ir/27509/1/15}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=سپهرسیدنژاد|نشانی بایگانی=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|صفحات=|صفحه=|زبان=فارسی|مکان=تهران|ناشر=مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما|سال=۱۳۴۸1388|سری=|ویرایش=|نوع=مقاله دیجیتالی|فرمت=|نشانی=|نام=عباس‌قلیسیدرضی|کوشش=|عنوان=ناسخزندگی‌نامه التواریخزید -بن مجلدموسی امامبن رضا علیه السلامجعفر|نویسندگان سایر بخش‌ها=|نشانی فصل=|فصل=|پیوند ویراستار=|نام خانوادگی ویراستار=بهبودی|نام ویراستار=محمدباقر|پیوند نویسنده۲=|نام۲=|نام خانوادگی۲=|پیوند نویسنده=عباسقلی سپهر|پیوند=httpshttp://wwwpajuhesh.ghbookirc.ir/article/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=6173&Itemid=167&lang=fa/show/type/article/id/+1205}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=شاکریانضیائی|نام=حامدرحمت‌الله|فصلپیوند نویسنده=|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=شانزدهم|عنوان=ولایتعهدیدانشنامه امام رضا (ع) عللکلام و پیامدهااسلامی|کوشش=|ویرایش=|سری=۳|سال=۱۳۹۴۱۳۹۱|ناشر=موسسه امام صادق|مکان=بجنوردقم|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://lib.eshia.ir/23021/1/74}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ضیائیعابدی|نام=رحمت‌اللهاحمد|پیوند نویسنده=|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=دانشنامهتاریخ‌نگری کلامو اسلامیتاریخ‌نگاری|کوشش=مجله پژوهش‌های دینی|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۹۱۱۳۹۰|ناشر=موسسه امام صادق|مکان=قم|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=httphttps://libwww.eshianoormags.ir/23021view/fa/articlepage/1943962/74تردیدهای-آشکار-و-نهان-علامه-مجلسی-درباره-اعتبار-رساله-ذهبیه}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=عرفان‌منشفضل‌الله|نام=جلیلمحمدجواد|پیوند نویسنده=|نام خانوادگی۲=|نام۲=|پیوند نویسنده۲=|نام ویراستار=|نام خانوادگی ویراستار=|پیوند ویراستار=|فصل=|نشانی فصل=|نویسندگان سایر بخش‌ها=|عنوان=جغرافیایتحلیلی تاریخیاز هجرتزندگانی امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو|کوشش=|نشانیویرایش=|نشانی بایگانی=|نوع=|ویرایشسری=|سال=۱۳۷۶۱۳۸۱|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی|مکان=مشهد|زبان=فارسی|صفحهگفتاورد=|گفتاوردپی‌نوشت=|پی‌نوشتمترجم=محمدصادق عارف|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=2967&Itemid=184&lang=fa}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فضل‌اللهقائمی|نام=محمدجوادعلی|پیوند نویسنده=|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=تحلیلیدر ازمکتب زندگانیآل اماممحمد: رضاعلی علیهبن السلامموسی الرضا (ع)|کوشش=|ویرایش=|سری=اول|سال=۱۳۸۱۱۳۸۵|ناشر=بنیادپیام پژوهش‌های اسلامیقدس|مکان=مشهد|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=محمدصادق عارف|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=2967&Itemid=184&langشابک=fa9649925090}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=قائمیقربانی|نام=علیباقر|پیوند نویسنده=|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=دردانشنامه مکتبجهان آل محمد: علی بن موسی الرضا (ع)اسلام|کوشش=|ویرایش=|سری=اول|سال=۱۳۸۵۱۳۹۳|ناشر=پیامدائرة قدسالمعارف بزرگ اسلام|مکان=قم|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|شابکپیوند=9649925090http://rch.ac.ir/article/Details/9594}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=قمیمحمدی اشتهاردی|نام=عباسمحمد|پیوند نویسنده=شیخ|پیوند عباسنویسنده۲=|پیوند قمیویراستار=|عنوان=منتهیسوگنامه الآمالآل محمد صلی الله علیه و آله: در ذکر مصائب جانسوز چهارده معصوم علیهم السلام و شهداء و اسراء کربلا|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۸۹۱۳۷۰|ناشر=وحدتانتشارات بخشناصر|مکان=تهرانقم|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=3597&Itemid=167&lang=fa}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محمدی اشتهاردیمدرسی|نام=محمدمحمدتقی|پیوند نویسنده=سید محمدتقی مدرسی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=سوگنامهزندگی آلثامن محمدالائمه صلیحضرت اللهعلی علیهبن وموسی آله: در ذکر مصائب جانسوز چهارده معصوم علیهمعلیه السلام و شهداء و اسراء کربلا|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۷۰۱۳۸۲|ناشر=انتشاراتمحبان ناصرالحسین (ع)|مکان=قمتهران|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=محمدصادق شریعت|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=359712873&Itemid=167&lang=fa}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مدرسیمرتضی عاملی|نام=محمدتقیسید جعفر|پیوند نویسنده=سید محمدتقیجعفر مدرسیمرتضی عاملی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=زندگی ثامنسیاسی الائمههشتمین امام، حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام)|کوشش=|ویرایش=|سری=بیست و دوم|سال=۱۳۸۲۱۳۷۳|ناشر=محباندفتر الحسیننشر (ع)فرهنگ اسلامی|مکان=تهران|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=محمدصادقخلیل شریعتخلیلیان|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=128736113&Itemid=167135&lang=fa#!/ccomment|شابک=978-964-430-533-7}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مرتضی عاملیمرتضوی|نام=سید جعفرمحمد|پیوند نویسنده=سید|نام جعفر مرتضی عاملیخانوادگی۲=|نام۲=|پیوند نویسنده۲=|پیوندنام ویراستار=|عنوان=زندگینام سیاسیخانوادگی هشتمینویراستار=|پیوند امام،ویراستار=|نشانی حضرتفصل=|نویسندگان علیسایر بنبخش‌ها=|عنوان=ولایتعهدی موسیامام الرضارضا (علیه السلام)|کوشش=|نشانی=|نشانی بایگانی=|نوع=|ویرایش=|سری=بیست و دومسوم|سال=۱۳۷۳۱۳۸۵|ناشر=دفتربنیاد نشر فرهنگپژوهش‌های اسلامی|مکان=تهرانمشهد|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=خلیل خلیلیان|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=6113&Itemid=135&lang=fa#!/ccomment|شابک=978-964-430971-533001-79|گفتاورد=|پی‌نوشت=}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مرتضویمکارم شیرازی|نام=محمدناصر|پیوند نویسنده=|نامناصر خانوادگی۲=|نام۲=مکارم شیرازی|پیوند نویسنده۲=|نام ویراستار=|نام خانوادگی ویراستار=|پیوند ویراستار=|نشانی فصلعنوان=|نویسندگانمناظرات سایر بخش‌ها=|عنوان=ولایتعهدیتاریخی امام رضا (علیه السلام) با پیروان مذاهب و مکاتب دیگر|کوشش=|نشانی=|نشانی بایگانی=|نوع=|ویرایش=|سری=سومدوم|سال=۱۳۸۵۱۳۸۸|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهد|زبان=فارسی|شابکگفتاورد=964-971-001-9|گفتاوردپی‌نوشت=|پی‌نوشتمترجم=|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=6154&Itemid=167&lang=fa}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مکارم شیرازیمیرآقایی|نام=ناصرسید هادی|پیوند نویسنده=ناصر مکارم شیرازی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=مناظراتمجله تاریخیفرهنگ اماممردم: رضاضامن علیهآهو السلامو باتجلی پیروانآن مذاهبدر وشعر مکاتب دیگرفارسی|کوشش=سید احمد وکیلیان|ویرایش=|سری=دوم|سال=۱۳۸۸۱۳۹۱|ناشر=بنیاد پژوهش‌های اسلامی|مکان=مشهدتهران|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=httphttps://www.ghbooknoormags.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=6154&Itemid=167&lang=view/fa/articlepage/985613/ضامن-آهو-و-تجلی-آن-در-شعر-فارسی}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=میرآقاییموسوی پناه|نام=سید هادیابراهیم|پیوند نویسنده=|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=مجله فرهنگ مردم: ضامن آهو و تجلی آنحرم در شعر فارسیواژه‌ها|کوشش=سید احمد وکیلیان|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۹۱|ناشر=انتشارات قدس رضوی|مکان=تهرانمشهد|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=httpshttp://www.noormagsghbook.ir/view/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=14559&Itemid=167&lang=fa/articlepage/985613/ضامن-آهو-و-تجلی-آن-در-شعر-فارسی}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=موسویمهدوی پناهپارسا|نام=سید ابراهیمحسین|پیوند نویسنده=|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=حرمنکته‌هایی درپیرامون واژه‌هاحرم‌شناسی|کوشش=|ویرایش=|سری=|سال=۱۳۹۱|ناشر=انتشارات قدس رضوی|مکان=مشهد|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=|پیوند=http://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=1455914535&Itemid=167&lang=fa}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=آقایازدواج‌های مهرباناهل (ضامنبیت آهو(ع)|ناشر=|نشانی=httphttps://wwwhawzah.example.comnet/fa/Question/View/65322/etc|تاریخ=20161397|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|پسرحوزه دانانت3}}|نویسنده=پسرحوزه دانانت|کد زبان=|وبگاه=پسرحوزه دانانت}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ازدواج‌هایسالانه اهلچه بیتتعداد (ع)زائر به شهر مشهد سفر می‌کنند؟|ناشر=|نشانی=https://hawzahwww.net/fakhabaronline.ir/Questionnews/View/653221253932/سالانه-چه-تعداد-زائر-به-شهر-مشهد-سفر-می-کنند|تاریخ=13971398|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|حوزه نت3خبرآنلاین}}|نویسنده=حوزه نتخبرآنلاین|کد زبان=|وبگاه=حوزه نتخبرآنلاین}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=سالانهحرم چهرضوی تعداددر زائرلحظه بهتحویل شهرسال مشهد1396 سفرمیزبان سه میلیون زائر می‌کنند؟بود|ناشر=|نشانی=https://www.khabaronlineirna.ir/news/125393282471359/%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%87حرم-%DA%86%D9%87رضوی-%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D8%AFدر-%D8%B2%D8%A7%D8%A6%D8%B1لحظه-%D8%A8%D9%87تحویل-%D8%B4%D9%87%D8%B1سال-%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF1396-%D8%B3%D9%81%D8%B1میزبان-%D9%85%DB%8Cسه-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AFمیلیون-زائر-بود|تاریخ=13981396|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|خبرآنلاینایرنا3}}|نویسنده=خبرآنلاینخبرگزاری ایرنا|کد زبان=|وبگاه=خبرآنلاینایرنا}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=حرممعروف‌ترین رضویتابلوهای درمحمود لحظهفرشچیان تحویل سال 1396 میزبان سه میلیون زائر بودکدامند؟|ناشر=|نشانی=https://www.irnaisna.ir/news/8247135992110402142/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%84%D8%AD%D8%B8%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D9%88%DB%8C%D9%84-%D8%B3%D8%A7%D9%84-1396معروف-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86ترین-%D8%B3%D9%87تابلوهای-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86محمود-%D8%B2%D8%A7%D8%A6%D8%B1فرشچیان-%D8%A8%D9%88%D8%AFکدامند|تاریخ=13961392|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|ایرنا3ایسنا2}}|نویسنده=خبرگزاری ایرناایسنا|کد زبان=|وبگاه=ایرناایسنا}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=معروف‌ترینرونمایی تابلوهایکتاب محمودنفیس فرشچیانیا کدامند؟ضامن آهو|ناشر=|نشانی=https://www.isnamizanonline.ircom/fa/news/92110402142406779/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%88%D9%81ولایت-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86عشق-%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D9%84%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8Cاز-%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AFخلاقیت-%D9%81%D8%B1%D8%B4%DA%86%DB%8C%D8%A7%D9%86های-%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%AFجدید-تا-نمایش-نور-به-جای-چهره-بازیگری-با-لهجه-آمریکایی-که-نقشی-ماندگار-را-ثبت-کرد|تاریخ=13921393|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|ایسنا2خبرگزاری ایکنا}}|نویسنده=خبرگزاری ایسناایکنا|کد زبان=|وبگاه=ایسناایکنا}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=رونماییقدمگاه کتابفراشاه؛ نفیسسومین یاتوقفگاه ضامنامام آهورضا (ع) در استان یزد در سفرشان از مدینه تا مرو|ناشر=|نشانی=httpshttp://www.mizanonlinerazavi.comnews/fa/news/40677937912/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AAقدمگاه-%D8%B9%D8%B4%D9%82فراشاه-%D8%A7%D8%B2سومین-%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%AAتوقفگاه-%D9%87%D8%A7%DB%8Cامام-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AFرضا-%D8%AA%D8%A7ع-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4استان-%D9%86%D9%88%D8%B1یزد-%D8%A8%D9%87سفرشان-%D8%AC%D8%A7%DB%8Cمدینه-%DA%86%D9%87%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%86%D9%82%D8%B4%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D8%AFمرو|تاریخ=13931397|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|خبرگزاری ایکنارضوی}}|نویسنده=خبرگزاری ایکنارضوی|کد زبان=|وبگاه=ایکنارضوی نیوز}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=قدمگاه فراشاه؛ سومین توقفگاهکتابشناسی امام رضا (ع) در استان یزد در سفرشان از مدینه تا مرو|ناشر=|نشانی=http://wwwshabestan.razavi.news/fair/newsdetail/37912News/%D9%82%D8%AF%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B3%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D9%88%D9%82%D9%81%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D8%B2%D8%AF-%D8%B3%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%85%D8%B1%D9%88565568|تاریخ=13971395|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|رضویشبستان1}}|نویسنده=خبرگزاری رضویشبستان|کد زبان=|وبگاه=رضوی نیوزشبستان}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتابشناسینظر تاریخ دربارهٔ تعداد فرزندان امام رضا (ع)|ناشر=|نشانی=http://shabestan.ir/detail/News/565568804972|تاریخ=13951398|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|شبستان1شبستان3}}|نویسنده=خبرگزاری شبستان|کد زبان=|وبگاه=شبستان}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=نظرولادت، تاریخکودکی، دربارهنوجوانی تعدادو فرزندانجوانی امام رضا (ع)|ناشر=|نشانی=httphttps://shabestanaghigh.ir/detailfa/Newsnews/80497212927/ولادت-کودکی-نوجوانی-و-جوانی-امام-رضاع|تاریخ=13981392|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|شبستان3عقیق1}}|نویسنده=خبرگزاری شبستانفارس|کد زبان=|وبگاه=شبستانعقیق}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ولادت،تابلوی کودکی،«ضامن نوجوانیآهو» واستاد جوانی امام رضا(ع)فرشچیان|ناشر=|نشانی=https://aghighwww.irfardanews.com/fa/news/12927556111/%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%DB%8Cتابلوی-%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8Cضامن-%D9%88آهو-%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8Cاستاد-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85فرشچیان-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B9عکس|تاریخ=13921395|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|عقیق1فردا}}|نویسنده=خبرگزاری فارسفردا|کد زبان=|وبگاه=عقیقفردا}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=تابلویکتاب‌هایی «ضامنکه آهو»دربارهٔ استادامام فرشچیانرضا (ع) باید خواند|ناشر=|نشانی=https://www.fardanewsmashreghnews.com/fair/news/556111248660/%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D9%84%D9%88%DB%8Cکتاب-هایی-که-%D8%B6%D8%A7%D9%85%D9%86درباره-%D8%A2%D9%87%D9%88امام-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AFرضا-%D9%81%D8%B1%D8%B4%DA%86%DB%8C%D8%A7%D9%86ع-%D8%B9%DA%A9%D8%B3بایدخواند|تاریخ=13951392|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|فردامشرق1}}|نویسنده=خبرگزاری فردامشرق|کد زبان=|وبگاه=فردامشرق}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=کتاب‌هاییولایت کهعشق از دربارهخلاقیت‌های امامجدید رضا(ع)تا بایدنمایش خواندنور|ناشر=|نشانی=https://www.mashreghnewsmizanonline.ircom/fa/news/248660406779/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8ولایت-%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8Cعشق-%DA%A9%D9%87از-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87خلاقیت-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85های-%D8%B1%D8%B6%D8%A7جدید-%D8%B9تا-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AFنمایش-نور-به-جای-چهره-بازیگری-با-لهجه-آمریکایی-که-نقشی-ماندگار-را-ثبت-کرد|تاریخ=13921397|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|مشرق1خبرگزاری میزان}}|نویسنده=خبرگزاری مشرقمیزان|کد زبان=|وبگاه=مشرقمیزان}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=ولایتاستقبال عشقمذاهب مختلف از خلاقیت‌هایامام جدیدرضا تا(ع) نمایشمظهر نورهمگرایی است|ناشر=|نشانی=httpshttp://www.mizanonlinekhabarfarsi.com/fan/news1906182/406779/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B9%D8%B4%D9%82-%D8%A7%D8%B2-%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AA%D8%A7-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D9%86%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%AC%D8%A7%DB%8C-%DA%86%D9%87%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%86%D9%82%D8%B4%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D8%AFاستقبال_مذاهب_مختلف_از_امام_رضاع_مظهر_همگرایی_است|تاریخ=13971390|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|خبرگزاری میزانمهر1}}|نویسنده=خبرگزاری میزانمهر|کد زبان=|وبگاه=میزانخبر فارسی}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=استقبالآلبوم مذاهبموسیقی مختلفولایت از امام رضا(ع) مظهر همگرایی استعشق|ناشر=|نشانی=httphttps://khabarfarsiwww.comsoundtracks.ir/nsoundtrack/1906182iranian-soundtracks/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%A8%D8%A7%D9%84_%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B9_%D9%85%D8%B8%D9%87%D8%B1_%D9%87%D9%85%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AAbabak-bayat/124-Babak-bayat-Mohammad-Esfahani-Velayate-Eshgh-Soundtrack.html|تاریخ=13901389|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|مهر1ساوندتراک}}|نویسنده=خبرگزاری مهرساندتراک|کد زبان=|وبگاه=خبر فارسیساندتراک}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=دولت‌آبادی|نام=سمانه|عنوان=آلبومکتابشناسی موسیقیامام ولایترئوف عشقعلیه السلام|ناشر=|نشانی=https://wwwarticle.soundtrackstebyan.irnet/soundtrack150440/iranianکتاب-soundtracks/babakشناسی-bayat/124امام-Babak-bayat-Mohammad-Esfahani-Velayate-Eshgh-Soundtrack.htmlرئوف|تاریخ=1389|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|ساوندتراکتبیان1}}|نویسنده=ساندتراک|کد زبان=|وبگاه=ساندتراکتبیان}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=دولت‌آبادیعقیلی|نام=سمانهعلی|عنوان=کتابشناسی امام رئوفرضا علیه(ع)؛ السلاممصداق أتم و اکمل مقام راضی و مَرضی|ناشر=|نشانی=https://articlemarkazi.tebyaniqna.netir/150440fa/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8news/3733141/امام-رضاع-مصداق-أتم-و-اکمل-مقام-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8Cﺭﺍﺿﯽ-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85ﻭ-%D8%B1%D8%A6%D9%88%D9%81ﻣَﺮﺿﯽ|تاریخ=13891397|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|تبیان1ایکنا1}}|نویسنده=|کد زبان=|وبگاه=تبیانایکنا}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=عقیلی|نام=علی|عنوان=جغرافیای سفر امام رضا (ع)؛ مصداق أتم و اکملاز مقاممدینه ﺭﺍﺿﯽبه ﻭ ﻣَﺮﺿﯽمرو|ناشر=|نشانی=https://markaziwww.iqnaisna.ir/fa/news/373314194053117713/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85جغرافیای-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B9سفر-%D9%85%D8%B5%D8%AF%D8%A7%D9%82امام-%D8%A3%D8%AA%D9%85رضا-%D9%88-%D8%A7%DA%A9%D9%85%D9%84ع-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85از-%EF%BA%AD%EF%BA%8D%EF%BA%BF%EF%AF%BDمدینه-%EF%BB%ADبه-%EF%BB%A3%D9%8E%EF%BA%AE%EF%BA%BF%EF%AF%BDمرو|تاریخ=13971394|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|ایکنا1ایسنا3}}|نویسنده=علی جلیلی|کد زبان=|وبگاه=ایکناایسنا}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=جغرافیایهمگام ‌سفربا امام رضا(ع) از مدینهنیشابور بهتا مرو|ناشر=|نشانی=https://wwwhawzah.isna.irnet/fa/Magazine/View/news4180/940531177135476/%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B1%D9%8851681|تاریخ=13941385|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|ایسنا3حوزه نت1}}|نویسنده=علیمجله جلیلیفرهنگ کوثر|کد زبان=|وبگاه=ایسناحوزه نت}}

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی=|نام=|عنوان=همگامزمزم بارضوی امامصدای ازلبیک نیشابورزمین به امام تارضا مرو(ع)|ناشر=|نشانی=https://hawzahwww.netmehrnews.com/fanews/Magazine2136309/View/4180/5476/51681زمزم-رضوی-صدای-لبیک-زمین-به-امام-رضا-ع-حکایت-چشمه-ای-که-با|تاریخ=13851392|تاریخ بازبینی=|شناسه={{شناسه یادکرد|حوزه نت1مهر3}}|نویسنده=مجلهملیحه فرهنگ کوثرزرین‌پور|کد زبان=|وبگاه=حوزه نتمهر}}