زبانهای هندواروپایی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Sillverfox (بحث | مشارکتها) جز ویرایش 151.244.162.18 (بحث) به آخرین تغییری که سیمون دانکرک انجام داده بود واگردانده شد برچسب: واگردانی |
Yamaha5Bot (بحث | مشارکتها) جز تمیزکاری با استفاده از AWB |
||
خط ۵۴:
در ۱۵۸۳ توماس استفنز<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Thomas Stephens SJ {{!}} Jesuits in Britain|نشانی=https://www.jesuit.org.uk/profile/thomas-stephens-sj|وبگاه=www.jesuit.org.uk|بازبینی=2019-12-16}}</ref>، کشیش یسوعی انگلیسی، زبانشناس و دانشمند فرهنگ کُنکانی_ نخستین انگلیسی که از راه دماغه امید نیک راهی هند شد_ در نامه ای که از [[گوا]] به برادرش در پاریس نوشت، برای نخستین بار در میان اروپاییان، از همگونی‌های ساختاری میان زبانهای هندی، یونانی و لاتین یاد کرد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Thomas Stephens|نشانی=http://www.newadvent.org/cathen/14292a.htm|وبگاه=www.newadvent.org|بازبینی=2019-12-16}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Singh|first=Brijraj|date=1995|title=THE FIRST ENGLISHMAN IN INDIA: THOMAS STEPHENS (1547-1619)|url=http://www.jstor.org/stable/40873582|journal=Journal of South Asian Literature|volume=30|issue=1/2|pages=146–161|issn=0091-5637}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=The first English Jesuit in India: The remarkable story of Thomas Stephens SJ|نشانی=https://www.thinkingfaith.org/articles/first-english-jesuit-india-remarkable-story-thomas-stephens-sj|وبگاه=Thinking Faith: The online journal of the Jesuits in Britain|بازبینی=2019-12-16|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=Indo-European languages Facts for Kids|نشانی=https://kids.kiddle.co/Indo-European_languages|وبگاه=kids.kiddle.co|بازبینی=2019-12-16}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=The Proto-Indo-European Language|نشانی=https://www.stephen-knapp.com/proto_indo_european_language.htm|وبگاه=www.stephen-knapp.com|بازبینی=2019-12-16}}</ref>
دو سال پس از این، در ۱۵۸۵، فیلیپو ساستی، جهانگرد، بازرگان و زبانشناس فلورانسی در نامه ای به دوست فلورانسی خویش، برناردو داوانزاتی از همانندی واژگانی میان سانسکریت و ایتالیایی در واژه‌های ''خدا، مار، هفت، هشت'' و ''نه''، یاد نمود.<ref>''devaḥ''/''dio'' "God", ''sarpaḥ''/''serpe''"serpent", ''sapta''/''sette'' "seven", ''aṣṭa''/''otto'' "eight", and ''nava''/''nove'' "nine"</ref>
با آنکه این دو گزارش از نخستین برخوردهای اروپایی با هند در دوران نوین اروپا، نشانگر روشنی پیوند زبانهای خانواده زبانی نامبرده اند، ولی هیچ یک مایه پژوهش‌های دیگری نشد.
خط ۶۰:
سرانجام، [[مارکوس زوئریوس وان بوکس هورن]]، استاد [[دانشگاه لیدن]]، زبانی مشترک را که نیای زبانهای [[زبان هلندی|هلندی]]، [[زبان یونانی|یونانی]]، [[زبان لاتین|لاتین]]، [[زبان فارسی|فارسی]] و [[زبان آلمانی|آلمانی]] بود را شناسایی نمود و آن را [[زبان سکایی باستان|سکایی]]<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Marcus Zuerius van Boxhorn|نشانی=https://artsandculture.google.com/entity/marcus-zuerius-van-boxhorn/m072cn3|وبگاه=Google Arts & Culture|بازبینی=2019-12-16|کد زبان=en}}</ref> خواند. سپس زبانهای [[زبانهای اسلاوی|اسلاوی]]، [[زبانهای سلتی|سلتی]] و [[زبانهای بالتیک|بالتی]] را به این خانواده افزود. او زبان‌هایی همچون [[زبان عبری|عبری]] را از این خانواده جدا می‌دانست.
از دیگر کسانی که در دسته بندی این خانواده زبانی نقش داشتند، [[ویلیام جونز (واژه‌شناس)|ویلیام جونز]] ، زبانشناس و خاورشناس [[انگلستان|انگلیسی]] بود. وی با اشاره به شباهت‌های زبانهای [[سانسکریت]]، [[زبان یونانی|یونانی]]، و [[زبان لاتین|لاتین]] به یکدیگر نتیجه گرفت که آنها بایستی از یک زبان مشترک منشأ گرفته باشند که زبانهای [[پشتو]] ، [[دری]] ، [[فارسی]]، [[زبان آلمانی|آلمانی]] هم از همان زبان ریشه منشعب شده‌اند.<ref>ابولقاسمی، محسن، تاریخ [[زبان فارسی]]، سازمان سمت، ۱۳۷۳. (ص ۸ و ۹)</ref> گرچه وی ناباورانه چینی (از خانواده [[زبانهای چینی-تبتی|چینی-تبتی]]) ، ژاپنی(شاید همریشه با [[زبانهای آلتایی|ترکی]]<ref>گروهی از زبانشناسان آن را به همراه کره ای خاوری‌ترین زبان ترکی می‌دانند. نام فراگیر [[زبانهای آلتایی|آلتایی]] نیز چندی است که دیگر پذیرفته نیست؛ زیرا با آنکه وامواژه‌هایی در زبانهای این چند خانواده زبانی یافت می‌شود، جدایی ساختاری میان زبانهای مغولی، ترکی و تونگوزی روشن شده‌است.</ref>) <ref>پیشتر آلتایی، نامی فراگیر برای خانواده پنداشته شده زبانهای ترکی، تونگوزی و مغولی به شمار می‌آمد، اکنون این اصطلاح دیگر پذیرفتگی علمی ندارد. همچنین نام اورال-آلتایی نیز پیش از آن برای خانواده فرضی زبانهای اورالی و زبانهای آلتایی به کار می‌رفت؛ که این هم دیر زمانی است دیگر کاربردی ندارد.</ref> و مصری ([[زبانهای آفروآسیایی|افروآسیایی]] ) را هم از همین خانواده می‌دانست. در برابر [[زبان هندوستانی]] _که با شاخه پذیری در آینده زبان رسمی هندوستان ([[زبان هندی|هندی]]) و پاکستان ([[زبان اردو|اردو]]) شد_ را از سانسکریت و حتی از این خانواده نمی‌دانست (؟) [[زبانهای اسلاوی|زبانهای اسلاوی]] را [[زبان تاتاری|تاتاری]]<ref>نامی که در آن زمان برای زبانهای ترکی کاربرد داشت.</ref>، زبان [[پهلوی ساسانی|پهلوی]] را از [[زبانهای سامی|زبانهای سامی]]<ref>که درآن زمان [[کلده]] ای نامیده می‌شدند.</ref>، و [[زبان اوستایی]] را [[لهجه|لهجه (گویش)]] ای از سانسکریت یا [[پراکریت]] خواند.<ref name="cronfa.swan.ac.uk">{{یادکرد وب|نویسنده=Michael, Franklin|کد زبان=en|تاریخ=2005|وبگاه=|نشانی=https://cronfa.swan.ac.uk/Record/cronfa17867|عنوان=A Cymmrodor Claims Kin in Calcutta : An Assessment of Sir William Jones as Philologer, ,Polymath, and Pluralist,p.62}}</ref>
Lyle Campbell & others, canterbury university,New Zealand,p258-9,21 May 2018
▲از دیگر کسانی که در دسته بندی این خانواده زبانی نقش داشتند، [[ویلیام جونز (واژه‌شناس)|ویلیام جونز]] ، زبانشناس و خاورشناس [[انگلستان|انگلیسی]] بود. وی با اشاره به شباهت‌های زبانهای [[سانسکریت]]، [[زبان یونانی|یونانی]]، و [[زبان لاتین|لاتین]] به یکدیگر نتیجه گرفت که آنها بایستی از یک زبان مشترک منشأ گرفته باشند که زبانهای [[پشتو]] ، [[دری]] ، [[فارسی]]، [[زبان آلمانی|آلمانی]] هم از همان زبان ریشه منشعب شده‌اند.<ref>ابولقاسمی، محسن، تاریخ [[زبان فارسی]]، سازمان سمت، ۱۳۷۳. (ص ۸ و ۹)</ref> گرچه وی ناباورانه چینی (از خانواده [[زبانهای چینی-تبتی|چینی-تبتی]]) ، ژاپنی(شاید همریشه با [[زبانهای آلتایی|ترکی]]<ref>گروهی از زبانشناسان آن را به همراه کره ای خاوری‌ترین زبان ترکی می‌دانند. نام فراگیر [[زبانهای آلتایی|آلتایی]] نیز چندی است که دیگر پذیرفته نیست؛ زیرا با آنکه وامواژه‌هایی در زبانهای این چند خانواده زبانی یافت می‌شود، جدایی ساختاری میان زبانهای مغولی، ترکی و تونگوزی روشن شده‌است.</ref>) <ref>پیشتر آلتایی، نامی فراگیر برای خانواده پنداشته شده زبانهای ترکی، تونگوزی و مغولی به شمار می‌آمد، اکنون این اصطلاح دیگر پذیرفتگی علمی ندارد. همچنین نام اورال-آلتایی نیز پیش از آن برای خانواده فرضی زبانهای اورالی و زبانهای آلتایی به کار می‌رفت؛ که این هم دیر زمانی است دیگر کاربردی ندارد.</ref>و مصری ([[زبانهای آفروآسیایی|افروآسیایی]] ) را هم از همین خانواده می‌دانست. در برابر [[زبان هندوستانی]] _که با شاخه پذیری در آینده زبان رسمی هندوستان ([[زبان هندی|هندی]]) و پاکستان ([[زبان اردو|اردو]]) شد_ را از سانسکریت و حتی از این خانواده نمی‌دانست (؟) [[زبانهای اسلاوی|زبانهای اسلاوی]] را [[زبان تاتاری|تاتاری]]<ref>نامی که در آن زمان برای زبانهای ترکی کاربرد داشت.</ref>، زبان [[پهلوی ساسانی|پهلوی]] را از [[زبانهای سامی|زبانهای سامی]]<ref>که درآن زمان [[کلده]] ای نامیده می‌شدند.</ref>، و [[زبان اوستایی]] را [[لهجه|لهجه (گویش)]] ای از سانسکریت یا [[پراکریت]] خواند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=Michael, Franklin|کد زبان=en|تاریخ=2005|وبگاه=|نشانی=https://cronfa.swan.ac.uk/Record/cronfa17867|عنوان=A Cymmrodor Claims Kin in Calcutta : An Assessment of Sir William Jones as Philologer, ,Polymath, and Pluralist,p.62}}</ref> <ref> https://www.researchgate.net/publication/325273800_Why_Sir_William_Jones_got_it_all_wrong_or_Jones'_role_in_how_to_establish_language_families
▲ Lyle Campbell & others, canterbury university,New Zealand,p258-9,21 May 2018 </ref>شاید از جمله دلایل حذف نام ایران در نامگذاری این خانواده زبانی همین بوده باشد.
خانوادهٔ زبانهای هندواروپایی یکی از خانواده‌های زبانیِ جهان و گسترده‌ترین و پرگویشورترین آنهاست. بیشتر مردم جهانِ امروز، به‌عنوان [[زبان مادری]] یا [[زبان دوم]]، می‌توانند به یکی از زبانهای این خانواده سخن بگویند.
سطر ۶۸ ⟵ ۶۷:
== کشفِ مفهومِ خانوادهٔ زبانی ==
نخستین بار [[مارکوس زوئریوس وان بوکس هورن]] زبانشناس و دانشمند هلندی بود که زبانی آغازین را مادر برخی زبانهای آسیایی و اروپایی دانست و آن را [[زبان سکایی باستان|زبان سکایی]] شناسایی کرد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Lithuanian Art Fund|نشانی=http://www.lietuvosmenas.com/authors/263|وبگاه=www.lietuvosmenas.com|بازبینی=2019-12-11}}</ref>
▲نخستین بار [[مارکوس زوئریوس وان بوکس هورن]] زبانشناس و دانشمند هلندی بود که زبانی آغازین را مادر برخی زبانهای آسیایی و اروپایی دانست و آن را [[زبان سکایی باستان|زبان سکایی]] شناسایی کرد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Lithuanian Art Fund|نشانی=http://www.lietuvosmenas.com/authors/263|وبگاه=www.lietuvosmenas.com|بازبینی=2019-12-11}}</ref> <ref>{{Cite journal|last=Hal|first=Toon Van|date=2010-11-01|title=On 'the Scythian Theory': Reconstructing the Outlines of Johannes Elichmann's (1601/1602–1639) Planned Archaeologia Harmonica|url=https://doi.org/10.1179/175975310X12798962415143|journal=Language & History|volume=53|issue=2|pages=70–80|doi=10.1179/175975310X12798962415143|issn=1759-7536}}</ref>این سرآغازی بر دانش زبانشناسی بر پایه جستجو برای بازسازی یا کشف یک زبان مشترک بود. در سال ۱۶۴۷ این اندیشه پیش کشیده شد و [[زبان سکایی باستان|زبان سکایی]] سرچشمه یگانه یک خانواده زبانی به شمار آمد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Marcus Zuerius van Boxhorn|نشانی=https://library.missouri.edu/exhibits/russian/boxhorn.htm|وبگاه=library.missouri.edu|بازبینی=2019-12-11}}</ref> این خانواده در آغاز شش زبان را دربرمی گرفت: هلندی، آلبانیایی، یونانی، لاتین، فارسی و آلمانی. در ۱۶۵۴ او زبانهای اسلاوی، سلتی و بالتیک را هم به این خانواده افزود.
:
سطر ۷۸ ⟵ ۷۶:
بخشی از این سخنرانی چنین است:{{سخ}}«[[زبان سانسکریت]] پیشینهٔ باستانی‌اش هرچه باشد ساختاری شگفت‌انگیز دارد، پیشرفته تر از [[زبان یونانی|یونانی]] است، سترگ‌تر از [[زبان لاتین|لاتین]] است و آراسته تر از هر دوی آنهاست؛ بااین‌همه، هر دو، هم در ریشه‌های فعل و هم در ساختهای دستوری، همسانی و نزدیکی بسیار بیشتر از آن دارد که تنها وابسته به بخت بتواند بوده‌باشد؛ شباهتی چندان نزدیک و چنان قوی که هیچ واژه شناس تاریخی نمی‌تواند به سنجش و آزمونِ [[سانسکریت]] و [[زبان یونانی|یونانی]] و [[زبان لاتین|لاتین]] بپردازد و آنگاه بدین نکته باور نیاورد که این هر سه می‌باید از سرچشمه‌ای یگانه برخاسته باشند؛ سرچشمه‌ای که شاید دیگر اکنون موجود نباشد. نشانه های دیگری هم هست، هرچند نه بدان محکمی، که براساس آن می‌توان چنین فرض کرد که زبانهای [[گوتیک]] و [[سلتی|سِلتی]] و [[فارسی]] نیز خاستگاهی یگانه با [[سانسکریت]] دارند.»
گفتار جونز بر خویشاوندی زبانهای [[سانسکریت]]، [[زبان لاتین|لاتین]]، [[زبان یونانی|یونانی]] و [[زبانهای ژرمنی]]، [[سلتی|سِلتی]] و [[زبان فارسی]]، روش تازه‌ای را در بررسیهای [[زبانشناسی]] پدیدآورد؛ گرچه حذف آگاهانه [[زبان هندوستانی]]، [[زبانهای اسلاوی]] و [[زبان پارسی میانه|پهلوی]]، رده بندی [[زبان اوستایی|اوستایی]] همچون لهجه ای از سانسکریت یا پراکریت و جای دادن زبانهای [[زبانهای چینی|چینی]]، [[زبان ژاپنی|ژاپنی]] و [[زبانهای مصری|مصری]] در خانواده هندواروپایی، امروزه همچنان شگفتی هر زبانشناسی را برمی‌انگیزد.<ref
پیش از او نیز انگاره [[برج بابل]] بخوبی اندیشه یگانگی زبانها پیش از توفان نوح را به شنونده می‌رساند. بر پایه این افسانه که در [[سفر پیدایش|سِفر پیدایش]] تورات آمده‌است زبانها ریشه مشترک داشته و بابل (در میانرودان) جایی از جهان بود که زبانهای گوناگون از آنجا سرچشمه می‌گرفت و تیره‌های مختلف مردمان به جاهای دیگر زمین مهاجرت نموده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Tower of Babel {{!}} mythological tower, Babylonia|نشانی=https://www.britannica.com/topic/Tower-of-Babel|وبگاه=Encyclopedia Britannica|بازبینی=2019-12-11|کد زبان=en}}</ref> براستی شاید این نظریه چندان هم بیراه نباشد؛ چرا که بابل بر سر یکی از راه‌های مهاجرت بشر از قاره آفریقا قرار است.
سطر ۸۵ ⟵ ۸۲:
بر پایه بررسیهای تازه تر، معیارهایی علمی توسعه یافت که برپایهٔ آنها، زبانها در خانواده‌هایی زبانی گنجانده می‌شدند و در این خانواده‌ها، بسته به میزان همانندی‌ها، نسبت‌هایی دور یا نزدیک با هم می‌یافتند. بر این اساس خانواده‌هایِ زبانیِ بسیاری در جهان شناسایی شدند.
اما «سرچشمه یگانه» زبان‌هایی که [[ویلیام جونز (واژه‌شناس)|جونز]] بدان‌ها پرداخته، سازنده خانواده زبانی ای است که ۲۴ سال پس از این سخنرانی، نخستین بار یک جغرافیدان به نام [[کنراد مالت برون|کنراد مالت-برون]]، [[هندوژرمنی]] نام گذارد (۱۸۱۰) و تا امروز نیز در زبان آلمانی واژه استاندارد علمی برای همین خانواده زبانی است. [[توماس یانگ]] پزشک و فیزیکدان انگلیسی نامدار<ref>که برجسته‌ترین نوآوری‌های وی درباره فیزیک نور است و از این رو از سوی برخی فیزیکدانان نامدار ستوده شده‌است.</ref>، ۳ سال پس از وی، این خانواده را
هیچ نوشته ای از نیای این خانواده زبانی در دست نیست؛ امّا بر پایهٔ برخی اصول دانش زبانشناسی تاریخی آن را با مطابقت دادنِ زبان‌هایِ نو و کهنِ این خانواده، بی آنکه ناهنجاری های روال زبانی و جهش های فرگشتی زبانها درنظر گرفته شوند، با چشمپوشی از جدایی تاریخی ناهمگن و ناهماهنگ هر یک از این زبانها (برای نمونه اوستایی کهن و سانسکریت وابسته به بیش از ۴۰۰۰ سال پیش و یونانی وابسته به ۲۸۰۰ سال پیش و لاتین در پیوند با ۲۱۰۰ سال پیش ) ؛ در نبود یا کمبود منابع درباره زبان‌هایی مانند [[داس‌ها|داسی]]-[[تراسی‌ها|تراسی]]، [[یاسی‌ها|یاسی]]، [[یازیگ‌ها|یازیگی]]، [[زبان خوارزمی|خوارزمی]]، [[زبان باختری|باختری]]، [[میتانی]]، [[منائیان|ماننایی]]، [[طبرستان|تپوری]]، [[سکاها|سکایی]]، [[سرمتی]]، [[رخش‌الان‌ها|روخش آلانی]]، [[زبان لیدیایی|لیدیایی]]، [[زبان لووی|لوویایی]]، [[زبان لیکیایی|لیکیایی]]، [[کاپادوکیه (ساتراپی)|کاپادوکی]]، [[کیمری‌ها|کیمریایی]]، اسکیتی، [[زبان سغدی|سغدی]] و ... به گونه ای فرضی و انگاشته بازسازی کرده‌اند.
سطر ۹۳ ⟵ ۸۸:
مهم‌ترین نکته آن است که هیچ تناسبی میان پیشینه منابع بازسازی این زبان در نظرگرفته نشده‌است. برای نمونه با نگاه به دیرینگی زبان یونانی که پیشینه آن به بیش از ۲۸۰۰ سال پیش (درباره [[ایلیاد]] و [[ادیسه|اودیسه]]) نمی‌رسد، زبان هیتیایی که سنگ نبشته‌های آن وابسته به ۳۶۰۰ سال پیش بوده<ref>{{یادکرد وب|عنوان=The Proclamation of Anittas (Old Hittite)|نشانی=https://lrc.la.utexas.edu/eieol/hitol/10|وبگاه=lrc.la.utexas.edu|بازبینی=2019-12-12}}</ref>، [[ریگ‌ودا|ریگ ودا]]<nowiki/>ی سانسکریت که زبان آن را به ۴۰۰۰ پیش پیوند می‌دهند، ژرمنی را که کهنترین زبان آن [[زبان گوتیک|گوتی]] است و دیرین‌ترین نوشته آن به سده ششم میلادی بازمی‌گردد و زبان فرانسوی که از [[لاتین عامیانه]] برگرفته شده‌است، نمی‌توانند در کنار هم زبانی را بسازند که در یک زمان به آن گفتگو می‌شده و سپس به شاخه‌های گوناگونی انجامیده، چرا که زمان این شاخه پذیری در ساخت دستور و واژگان هر یک از زبانها کارایی دارد.
افزون بر این، زبان فرضیِ به اصطلاح نیا-هندواروپایی یا پوروا-هندواروپایی، برپایه نبود استثنا و نبود برهمکنش زبانی و نژادی بازسازی شده‌است و استثناهای آوایی و برخوردها و وامواژه‌ها را در نظر نمی‌گیرد، با آنکه چنین رویدادهایی در زبانها بسیار به روال هستند و تفاوت گویش‌ها برخاسته از همین ویژگی‌ها و ریشه‌های دیگر است.
== خاستگاه ==
سطر ۱۰۱ ⟵ ۹۶:
زبانهای هندو-اروپایی گروهی از زبانهای خویشاوند هستند که از هند تا به اروپا گسترده شده‌اند.
در مورد خاستگاه خانوادهٔ زبان هندو-اروپایی چند فرضیهٔ رقیب وجود دارد. دیدگاه نوینی بر پایه تازه ترین یافته های ژنتیک در حیطه باستانشناسی این خاستگاه را [[آریابوم|ایران]] می داند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Genetic evidence from the South Caucasus region shows surprising long-term stability|نشانی=https://m.phys.org/news/2017-06-genetic-evidence-south-caucasus-region.html|وبگاه=m.phys.org|بازبینی=2020-02-22}}</ref><ref>{{یادکرد خبر|عنوان=Opinion {{!}} How Genetics Is Changing Our Understanding of ‘Race’|نشانی=https://www.nytimes.com/2018/03/23/opinion/sunday/genetics-race.html|کوشش=The New York Times|تاریخ=2018-03-23|تاریخ بازبینی=2020-02-22|شاپا=0362-4331|زبان=en-US|نام=David|نام خانوادگی=Reich}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=No large-scale steppe migration into Anatolia; early Yamna migrations and MLBA brought LPIE dialects in Asia|نشانی=https://indo-european.eu/2018/05/no-large-scale-steppe-migration-into-anatolia-early-yamna-migrations-and-mlba-brought-lpie-dialects-in-asia/|وبگاه=Indo-European.eu|تاریخ=2018-05-10|بازبینی=2020-02-22|کد زبان=en-GB|نام=Carlos|نام خانوادگی=Quiles}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Haber|first=Marc|last2=Mezzavilla|first2=Massimo|last3=Xue|first3=Yali|last4=Comas|first4=David|last5=Gasparini|first5=Paolo|last6=Zalloua|first6=Pierre|last7=Tyler-Smith|first7=Chris|date=2016-06|title=Genetic evidence for an origin of the Armenians from Bronze Age mixing of multiple populations|url=https://www.nature.com/articles/ejhg2015206|journal=European Journal of Human Genetics|language=en|volume=24|issue=6|pages=931–936|doi=10.1038/ejhg.2015.206|issn=1476-5438}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=Copenhagen group: Germanic and Balto-Slavic from Bell Beaker; Indo-Anatolian homeland in the Caucasus|نشانی=https://indo-european.eu/2018/05/copenhagen-group-germanic-and-balto-slavic-from-bell-beaker-indo-anatolian-homeland-in-the-caucasus/|وبگاه=Indo-European.eu|تاریخ=2018-05-22|بازبینی=2020-02-22|کد زبان=en-GB|نام=Carlos|نام خانوادگی=Quiles}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=World's most-spoken languages may have arisen in ancient Iran {{!}} New Scientist|نشانی=https://www-newscientist-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.newscientist.com/article/2169896-worlds-most-spoken-languages-may-have-arisen-in-ancient-iran/amp/?usqp=mq331AQCKAE=&_js_v=0.1|وبگاه=www-newscientist-com.cdn.ampproject.org|بازبینی=2020-02-22}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=World's most-spoken languages may have arisen in ancient Iran {{!}} New Scientist|نشانی=https://www-newscientist-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.newscientist.com/article/mg23831801-000-worlds-most-spoken-languages-may-have-arisen-in-ancient-iran/amp/?usqp=mq331AQCKAE=&_js_v=0.1|وبگاه=www-newscientist-com.cdn.ampproject.org|بازبینی=2020-02-22}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=The renewed 'Kurgan model' of Kristian Kristiansen and the Danish school: "The Indo-European Corded Ware Theory"|نشانی=https://indo-european.eu/2017/11/the-renewed-kurgan-model-of-kristian-kristiansen-and-the-danish-school-the-indo-european-corded-ware-theory/|وبگاه=Indo-European.eu|تاریخ=2017-11-18|بازبینی=2020-02-22|کد زبان=en-GB|نام=Carlos|نام خانوادگی=Quiles}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=Story of most murderous people of all time revealed in ancient DNA {{!}} New Scientist|نشانی=https://www-newscientist-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.newscientist.com/article/mg24132230-200-story-of-most-murderous-people-of-all-time-revealed-in-ancient-dna/amp/?usqp=mq331AQCKAE=&_js_v=0.1|وبگاه=www-newscientist-com.cdn.ampproject.org|بازبینی=2020-02-22}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=A Game of Clans & A Clash of Chiefs – Academia Prisca|نشانی=https://academiaprisca.org/en/resources/indo-european-demic-diffusion-model/|بازبینی=2020-02-22|کد زبان=en-GB}}</ref>
دیدگاهی که پیشتر رایج بود با نام فرضیه استپ ([[کورگان]])، ریشهٔ این خانوادهٔ زبانی را به ۶٬۰۰۰ سال پیش و استپ‌های پونتیک را فرض می‌کند. [[فرضیه آناتولیایی|دیدگاه دیگر]] از کالین رنفرو ادعا می‌کند ریشهٔ این خانوادهٔ زبانی به ۸٬۰۰۰ تا ۹٬۵۰۰ سال پیش و به منطقهٔ [[آناتولی]] تعلق دارد که با گسترش کشاورزی این زبان نیز در گسترش یافت.<ref>http://www.sciencemag.org/content/337/6097/957.abstract?sid=192102e8-a5bc-4744-ac5a-5500338ab381</ref><ref>[http://www.nytimes.com/2012/08/24/science/indo-european-languages-originated-in-anatolia-analysis-suggests.html?pagewanted=all&_r=0 Family Tree of Languages Has Roots in Anatolia, Biologists Say]</ref> از نوین ترین دیدگاهها در این زمینه، خاستگاه ایرانی است که کسانی چون [[فریدون جنیدی]]، [[جهانشاه درخشانی]]، [[دیوید رایش (نسل‌شناس)|دیوید رایش]] و [[کریستین کریستینسن|کریستن کریستینسن]]، الکساندرکوزینتسف از پیش نهندگان آن هستند و مانند دیدگاه آناتولیایی نگاهی به نظریه [[هلال حاصلخیز]] و [[موج پیشروی]] <ref>wave of advance</ref> نیز دارد. فرضیه دیگری که دو زبانشناس روس به میان نهاده‌اند ارمنستان را خاستگاه این زبانها می‌داند. فرضیه دیگری نیز تمدن دره رود سند را زادبوم آریاییان هند و ایران و اروپا می‌داند و آن را آریاییان بومی<ref>Indigenous Aryans
بر اساس فرضیه کورگان از [[ماریا گیمبوتاس]]، مادر این زبانها هزاره چهارم پیش از میلاد در ناحیه‌ای واقع در میانه دریای کاسپین و [[دریای سیاه]] میان اقوام نیمه چادرنشین رایج بوده‌است، و در اثر مهاجرت اقوام گوناگون رفته‌رفته آن زبان انشقاق و انشعاباتی یافته و از [[هند]] تا [[اروپا]] گسترده شده‌اند.<ref>{{یادکرد وب |url=http://persianlanguage.ir/articles/about_language/666 |title=زبان، گویش و لهجه (بخش توضیحات)؛ تارنمای زبان فارسی |accessdate=۲۷ مه ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120504180605/http://persianlanguage.ir/articles/about_language/666 |archivedate=۴ مه ۲۰۱۲ |dead-url=yes }}</ref>
نظریهٔ دیگری که اخیراً ارائه شده‌است، نیای زبانهای هندواروپایی را در [[خاستگاه نیاهندواروپاییان#
== تاریخچه نامگذاری ==
برای نخستین بار یکی از پژوهشگرانِ دانمارکی به نام [[کنراد مالت برون]] که نقشی اساسی در گسترش این دانش دارد، نامِ [[هندوژرمنی]] (''[[:de: Indogermanisch|Indogermanisch]]'') را در سال ۱۸۱۰ برای این مفهوم به کار برد. استدلال کنونی پژوهشگران آلمانی این است که در یک سویِ این حوزهٔ جغرافیایی زبانهای شاخهٔ [[زبان هندی|هندی]] و در سویِ دیگر [[ایسلندی]] صحبت می‌شود که زبانی از شاخهٔ ژرمنی است؛ پس نامِ هندوژرمنی، می‌تواند به گونه‌ای دیگر گویایِ دو سوی پهنهٔ جغرافیایی زبانهای این خانوادهٔ بزرگ باشد. همچنان در آلمان این یک اصطلاح استاندارد علمی است.
سطر ۱۲۰ ⟵ ۱۱۵:
* هندواروپایی ([[توماس یانگ]]، ۱۸۱۳)
* یافثی<ref>به دانمارکی: ''japetisk''</ref> ([[راسموس راسک]]، ۱۸۱۵، برگرفته از یافث)
* هندی-توتی<ref>''indisch-teutsch''
▲* هندی-توتی<ref>''indisch-teutsch'' </ref> (فریدریش اشمیتهنر، ۱۸۲۶)<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Ursprachlehre: Entwurf zu einem System der Grammatik. Frankfurt, M. 1826. Reprint}}</ref>
* سانسکریتی<ref>به آلمانی: ''sanskritisch''</ref> ([[ویلهلم فون هومبولت]]، ۱۸۲۷)
* هندوکِلتی<ref>''indokeltisch''</ref> (یا هندوسلتی) ([https://www.britannica.com/biography/August-Pott آگوست فریدریش پوت]، ۱۸۴۰)
* آریااروپایی<ref>به ایتالیایی: ''ario-europeo''</ref> ( [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Graziadio_Isaia_Ascoli گرازیادیو ایسایا آسکولی] <ref>{{یادکرد وب|عنوان=Graziadio Isaia Ascoli {{!}} Italian linguist|نشانی=https://www.britannica.com/biography/Graziadio-Isaia-Ascoli|وبگاه=Encyclopedia Britannica|بازبینی=2019-12-10|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=Graziadio Isaia Ascoli - Oxford Reference|نشانی=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803095427901|وبگاه=www.oxfordreference.com|بازبینی=2019-12-10|doi=10.1093/oi/authority.20110803095427901|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=Ascoli, Graziadio Isaia {{!}} Encyclopedia.com|نشانی=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/ascoli-graziadio-isaia|وبگاه=www.encyclopedia.com|بازبینی=2019-12-10}}</ref> ۱۸۵۴)
* آریایی<ref>{{یادکرد وب|عنوان=aryan {{!}} Origin and meaning of the name aryan by Online Etymology Dictionary|نشانی=https://www.etymonline.com/word/aryan|وبگاه=www.etymonline.com|بازبینی=2019-12-10|کد زبان=en}}</ref> ([[ماکس مولر|ف. ماکس مولر]]، ۱۸۶۱)
* آریایی<ref>''به فرانسوی: Ariaque''</ref> ([https://data.bnf.fr/fr/12459704/honore_chavee/ اونوره شَوه]، ۱۸۶۷)<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Indo-European studies explained|نشانی=http://everything.explained.today/Indo-European_studies/|وبگاه=everything.explained.today|بازبینی=2019-12-11}}</ref>
اصطلاح آریایی که زمانی، بویژه بدنبال نامگذاری ماکس مولر (خاورشناس، دین‌شناس و زبانشناس پرآوازه آلمانی اواخر سده نوزدهم) رواج داشت، تا جنگ جهانی دوم همچنان جایگاه خود را هم به عنوان نام این خانواده زبانی و هم در جایگاه نام نژاد مردمانی که تبار آریایی دارند _امروزه در فارسی سفیدپوست و در زبانهای اروپایی قفقازی گفته می‌شوند_ حفظ کرد. اصطلاح زبانهای آریایی از زمانی برای این خانواده زبانی کنار گذاشته شد که اصطلاح آریانیسم (آریایی گرایی) از سوی متفقین برابر با نازیسم گرفته شد؛ سوگیری نژادی- سیاسی آن جایگاه زبانشناسانه اش را به کناری راند؛ و زیر سایه جنگ جهانی دوم و پیامدهای آن قرار گرفت؛ ماکس مولر نگران سیاسی شدن نام خانواده زبانهای اروپایی بود و تا پایان زندگانی نیز گهگاه این نگرانی را بازگو می‌کرد.<ref>F. Max Müller (1888) [https://archive.org/details/biographiesword01mlgoog/page/n8 ''Biographies of Words and the Home of the Aryas'']. Kessinger Publishing reprint, 2004, p.120</ref> آلمان نازی بر پایه باور به خلوص و برتری نژادی<ref>برگرفته از نظریه '''نظریه نژاد برتر''' که آن را به '''[[آرتور دو گوبینو|کنت دو گوبینو]]''' نویسنده کتاب ''نابرابری نژادهای مردمان'' پیوند می‌دهند.
▲اصطلاح آریایی که زمانی، بویژه بدنبال نامگذاری ماکس مولر (خاورشناس، دین‌شناس و زبانشناس پرآوازه آلمانی اواخر سده نوزدهم) رواج داشت، تا جنگ جهانی دوم همچنان جایگاه خود را هم به عنوان نام این خانواده زبانی و هم در جایگاه نام نژاد مردمانی که تبار آریایی دارند _امروزه در فارسی سفیدپوست و در زبانهای اروپایی قفقازی گفته می‌شوند_ حفظ کرد. اصطلاح زبانهای آریایی از زمانی برای این خانواده زبانی کنار گذاشته شد که اصطلاح آریانیسم (آریایی گرایی) از سوی متفقین برابر با نازیسم گرفته شد؛ سوگیری نژادی- سیاسی آن جایگاه زبانشناسانه اش را به کناری راند؛ و زیر سایه جنگ جهانی دوم و پیامدهای آن قرار گرفت؛ ماکس مولر نگران سیاسی شدن نام خانواده زبانهای اروپایی بود و تا پایان زندگانی نیز گهگاه این نگرانی را بازگو می‌کرد.<ref>F. Max Müller (1888) [https://archive.org/details/biographiesword01mlgoog/page/n8 ''Biographies of Words and the Home of the Aryas'']. Kessinger Publishing reprint, 2004, p.120</ref> آلمان نازی بر پایه باور به خلوص و برتری نژادی<ref>برگرفته از نظریه '''نظریه نژاد برتر''' که آن را به '''[[آرتور دو گوبینو|کنت دو گوبینو]]''' نویسنده کتاب ''نابرابری نژادهای مردمان'' پیوند می‌دهند. </ref>، برای اثبات برتری خود بر دیگر نژادها خود را آریَن (آریایی) نامید _چرا که در آن زمان واژه آریایی در دانشگاه‌ها و انجمن‌های آکادمیک اصطلاح علمی شناخته شده‌ای بود_ و همچنین ادعا می‌کرد که خود برترین نژاد میان آریایی‌ها است و این اصطلاح را که نخست در زبانشناسی و مردمشناسی نژادی<ref>racial anthropology </ref> کاربرد داشت، تبدیل به اصطلاحی ایدئولوژیک، سیاسی و نژادگرایانه نمود<ref>{{یادکرد وب|عنوان=The True Aryans: Who Were They Really and How Were Their Origins Corrupted?|نشانی=https://www.ancient-origins.net/history-famous-people/true-aryans-who-were-they-really-and-how-were-their-origins-corrupted-009075|وبگاه=www.ancient-origins.net|بازبینی=2019-12-10|کد زبان=en|نام=Kerry|نام خانوادگی=Sullivan}}</ref> . پس از جنگ دوم جهانی، با پیروزی متفقین و اوجگیری تبلیغات درباره نسل کشی یهودیان و جنایتهای نازی‌ها در اردوگاه‌های اسیران<ref>{{یادکرد وب|عنوان=The Roma Genocide|نشانی=http://2august.eu/the-roma-genocide/|وبگاه=Roma Genocide Remembrance Initiative|بازبینی=2019-12-10|کد زبان=en-US}}</ref>، در رده [[تابو]]<nowiki/>های علمی-فرهنگی-سیاسی طبقه بندی شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=How did the Nazis construct an Aryan identity? {{!}} South African History Online|نشانی=https://www.sahistory.org.za/article/how-did-nazis-construct-aryan-identity|وبگاه=www.sahistory.org.za|بازبینی=2019-12-10}}</ref> و در نیمه پایانی سده بیستم میلادی در آمریکا و بویژه در اروپا آن را در ردیف انکار هولوکاست نهاده؛ از آنجا که هنوز برای ایشان یادآورِ بارِ سیاسی و خاطرات تلخ جنگی ویرانگر بود، همچون خط قرمزی با آن رفتار نمودند.
پیشتر نامِ [[آریایی]] نیز برای این خانوادهٔ زبانی کاربرد داشت. در حالی که در تقسیم بندی امروزی بر اساس نام هندواروپایی، زبان‌هایِ آریایی (ایرانیان و هندیان) یا [[هندوایرانی]]، فقط یکی از شاخه‌هایِ خانوادهٔ [[هندواروپایی]] را شکل می‌دهند؛ یعنی کاربرد این نام برایِ کلِ خانواده، طبق این نامگذاری نادرست است. امروزهِ نامِ آریایی فقط به همین شاخه [[هندوایرانی]] اطلاق می‌گردد. اصطلاح [[زبانهای هندوآریایی|هندوآریایی]]، علاوه بر دلالت زبانی اش که به معنی زبان آریاییان هند است ، معنای دیگری نیز یافته‌است و بر فرهنگی که پس از افول [[تمدن دره سند|تمدن درهٔ سند]] ظهور و تکامل یافت نیز اطلاق می‌گردد.<ref>{{Cite journal|last=محمدرضا|first=عدلی، |date=2015-10-23|title=سرچشمه‌های فرهنگ هندی: نگاهی به تمدن پیشاآریایی و آریایی نخستین|url=http://jrs.srbiau.ac.ir/article_8084.html|journal=پژوهشنامه ادیان|volume=9|issue=1|issn=2008-0476}}</ref>
| |||