{{پرچم|Eritrea}}{{سخ}}}}'''شاهنشاهی هخامنشی''' ([[پارسی باستان]]: ''Xšāça، «شاهنشاهی» -'' ۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد)، معروف به '''شاهنشاهیامپراتوری پارسایران''' در ادبیات غربی، یک [[شاهنشاهی ایران|شاهنشاهی باستانی ایرانی]] بود که به دست [[کوروش بزرگ]] بنیاد نهاده شد. این دولت نزدیک بهتقریباً همه جهان پیشرفتهمتمدن آن روز را دربرمی‌گرفت و از این رو، شاهنشاهی هخامنشی نخستین و تنها پادشاهیحکومتی بود که همه [[جهان]] را برای بیش از دو سده یکپارچه کرد. شاهنشاهیامپراتوری ایران در اوج گستره خود در سال ۴۸۰ پیش از میلاد هشت میلیون کیلومتر مربع، از [[دره سند]] در [[هند]] تا [[رود نیل]] در [[مصر]] و ناحیه [[بنغازی]] در [[لیبی]] امروز و از [[رود دانوب]] در [[اروپا]] تا [[آسیای مرکزی]]، گسترشوسعت داشت که آن را بزرگترینتبدیل شاهنشاهیبه وسیع‌ترین امپراتوری باستانی [[تاریخ جهان]] نمودکرد.
این شاهنشاهی بر مردمان گوناگون از کشورها و تیره هاملل و با دینادیان های رنگارنگمختلف فرمان می‌راند و تبارها و نژادهایاقوام بسیاری با آداب و آیینرسوم ویژهخاص خود در سرزمینقلمروی هخامنشی درزندگی آشتیمی‌کردند و آسایشفرهنگ زندگی می‌کردندایالتی و فرهنگقومی خود را پاس می‌داشتند. در حقیقت ویژگیمشخصه برترمهم این پادشاهیدولت ارزش نهادناحترام به آزادی یکایکفردی مردمانو از هر تباری که بودندقومی و بزرگداشت نظم و قانون و سرمایه گذاری درتشویق هنرها و فرهنگ بومی و همچنین گسترشترویج بازرگانی و هنر بود.<ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب=راهنمای مستند تخت جمشید|نویسنده=علیرضا شاهپور شهبازی|ترجمه=|ناشر=انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای میردشتی|شهر=تهران|کوشش=بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد|ویرایش=|صفحه=19|سال=۱۳۸۴|شابک=964-91960-6-4}}</ref> کارل شفُلد می‌نویسد: «تمدن بزرگی مانند تمدن هخامنشی را نمی‌توان از روی بازتابهاییتأثیراتی که پذیرفته شناختدرک کرد. راستواقع آن است که نقشاهمیت این چنین تمدنی درستدقیقاً در نیروییتوانی است که آن را به گردآوریحل و جمع همهٔ این بخشهایاجزای گوناگونمختلف در یکپارچگیکلیتی واحد تواناقادر ساخته‌است.»<ref>''Archailogische Mittelungen aus Iran'', Vol.1, Karl Shefold,(Berlin 1968), P.54.</ref>
[[پارس]]، در جنوب‌غرب [[فلات ایران]]، سرزمینیمنطقه‌ای بود که خاندان هخامنشی در آن پا گرفت.<ref name="book">{{cite book|last1=Sacks|first1=David|last2=Murray|first2=Oswyn|last3=Brody|first3=Lisa|title=Encyclopedia of the Ancient Greek World|url=https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ|year=2005|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-0-8160-5722-1|page=256}}</ref> پس از چند سده [[پادشاهی هخامنشی|حکومت بر این منطقه]]، یکی از اعضای این خاندان به نام کوروش دوم، [[شاهنشاهی ماد]] ([[ایران]] و [[میانرودان|میانرودان]] شمالی)، [[لیدیه|پادشاهی لیدی]] و [[امپراتوری بابل نو|امپراتوری بابل‌نو]] را بدستفتح گرفتکرد و شاهنشاهی هخامنشی را بنیان گذاشت. فرمانرواییدولتی که او بنیان نهاد، بیش از دو سده بر نزدیک بهتقریباً همه جهان پیشرفتهمتمدن آن روز فرمان راند، تا اینکه در پایاننهایت بدستتوسط [[اسکندر مقدونی]] در سال ۳۳۰ پیش از میلاد به سرانجامفتح رسیدشد.<ref name="Ulrich">{{cite book|author=Ulrich Wilcken|title=Alexander the Great|url=https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C|year=1967|publisher=W.W. Norton & Company|isbn=978-0-393-00381-9|page=146}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Taagepera|first=Rein|author-link=Rein Taagepera|date=1979|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D|url=|journal=Social Science History|volume=3|issue=3/4|page=123|doi=10.2307/1170959|jstor=1170959|quote=A superimposition of the maps of Achaemenid and Alexander's empires shows a 90% match, except that Alexander's realm never reached the peak size of the Achaemenid realm.}}</ref> اسکندر تنها چند سال پس از گرفتنفتح شاهنشاهیامپراتوری درگذشت که همین مایهمسئله باعث از میانبین رفتن یکپارچگی سرزمین‌های پیشینسابق شاهنشاهیامپراتوری هخامنشی گردید و دیگر هرگز این سرزمین‌ها زیر یک پرچم یگانهمتحد نشدند. [[سلوکوس یکم|سلوکوس]] و [[بطلمیوس یکم سوتر|بطلمیوس]]، از سرداران اسکندر، کسانی بودند که بزرگ‌ترین بخشهایقسمت‌های سرزمین پهناورقلمروهای هخامنشی را مال خود کردند و گرچهالبته چندین و چند فرمانداریدولت خودگردانمستقل دیگر نیز پس از مرگ اسکندر یا با گذشتبه زمانمرور سر برآوردند. سرانجام،در نهایت، یک و نیم سده دیگر،بعد ایرانیان دوبارهمجدداً آزادیاستقلال خود را به دست آوردند و [[شاهنشاهی اشکانی]] را در فلات ایران بنیادبنیان گذاشتند.<ref name="book"/>
شاهنشاهی هخامنشی به یک نمونه کارآمدموفق برای اداره یک دولت جهانی تبدیل گردید و دستاوردهایی نظیر حکومت متمرکز، سیستم جاده‌ای و پست، زبان رسمی، خدمات شهروندی و ارتش وسیع منظم توسط امپراتوری‌های پسین تقلید شد.<ref name="schmitt">{{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty|title=Achaemenid Dynasty|last=Schmitt|first=Rüdiger|date=21 July 2011|access-date=4 March 2019|work=[[Encyclopædia Iranica]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151203002422/http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty|archivedate=۳ دسامبر ۲۰۱۵|dead-url=yes}}</ref> در تاریخ غرب، شاهنشاهی هخامنشی به عنوان [[آنتاگونیست]] [[یونان باستان|تاریخ یونان]] و همچنین رهایی‌بخش یهودیانِ بابل به یاد آورده می‌شود. میراث این دولت و رد پایش بر روی تاریخ جهان از قلمروی آن بسیار فراتر رفت و بر روی تاریخ نظامی، فرهنگی، اجتماعی و دینی دنیا تأثیر چشم‌گیری گذاشت.<ref>{{cite book|author=Margaret Christina Miller|title=Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity|url=https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC|year=2004|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-60758-2|page=243}}</ref> فتح یهودیه توسط ایرانیان باعث این شد که شاهنشاهی هخامنشی در متون دینی [[یهودیان]] و [[مسیحیان]] از اهمیت زیادی برخوردار شود. تکامل [[مزدیسنا]] در این دوره باعث گسترش آن از شرق تا غرب گردید و همچنین میراث هخامنشی نقش پررنگی در سیاست و جنبش‌های [[تاریخ معاصر ایران]] بازی کرد.<ref>{{cite book|title=Birth of the Persian Empire|author1=Vesta Sarkhosh Curtis|author2=Sarah Stewart|publisher=I.B.Tauris|year=2005|page=7|url=https://books.google.com/?id=a0IF9IdkdYEC&pg=PA7|isbn=978-1-84511-062-8}}</ref>
